پایداری موزه ها در بحران‌های جنگی؛ چقدر آماده‌ایم؟
با شروع جنگ ۱۲روزه اسرائیل علیه ایران، بحث مدیریت بحران در موزه‌ها و حفاظت از آثار تاریخی بار دیگر در مرکز توجه قرار گرفت. در همین راستا، موزه ملی ایران در اقدامی سریع، بخشی از آثار خود را به مخازن امن منتقل و «سپر آبی» یا نماد مصونیت جهانی موزه‌ها را بر فراز ساختمان خود نصب کرد.
تجربه‌های گذشته از جمله حمله آمریکا به عراق، اشغال کویت و تخریب آثار در سوریه توسط داعش نشان می‌دهد که هرچند قوانین بین‌المللی حمله به موزه‌ها را منع می‌کند، اما در عمل، خطر غارت و نابودی در اثر ناآرامی‌های اجتماعی بسیار بیشتر از خطر بمباران است. محمدرضا کارگر، مدیر سابق موزه‌ها، با اشاره به این موارد تأکید دارد که باید دو تهدید همزمان را در نظر گرفت: نخست حمله مستقیم و دوم غارت سازمان‌یافته.
بر اساس اظهارات کارشناسان موزه‌داری، مخازن امن باید در مکان‌هایی با کمترین ریسک نظامی احداث شوند و به استانداردهایی چون سازه مقاوم در برابر زلزله و انفجار، تهویه دقیق، کنترل دما و رطوبت، نورپردازی ایمن و سیستم‌های امنیتی مجهز باشند. همچنین داشتن سیستم‌های هشدار، درب‌های ضدگلوله، دوربین‌های مدار بسته، حسگرهای حرارتی و ضدحریق از الزامات این فضاها است. در مواقع بحران، امکان ارتباط اضطراری و دسترسی محدود تنها به افراد مجاز، اهمیت زیادی دارد.
موزه ملی ایران در روزهای اولیه جنگ، با تماس با موزه‌داران بین‌المللی و دریافت مشاوره، اقدامات حفاظتی فوری را عملی کرد؛ اقدامی که از نظر کارشناسان، الگویی برای مدیریت بحران در سایر موزه‌هاست. آن‌ها معتقدند همکاری فعال با نهادهای بین‌المللی نظیر یونسکو و ایکوم، دیجیتال‌سازی اطلاعات آثار و نگهداری نسخه‌های پشتیبان در مکان‌های خارج از مناطق بحرانی، بخشی از راهکارهای حیاتی در حفاظت از میراث فرهنگی است.
در عین حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که برخی موزه‌ها در ایران همچون کاخ گلستان، عالی‌قاپو، سعدآباد و چهلستون، خود در دل بناهای تاریخی قرار دارند و باید با معرفی دقیق آن‌ها به مراجع بین‌المللی، از مصونیت این اماکن در جنگ‌ها اطمینان حاصل کرد.
در پایان، محمدرضا کارگر خواستار همکاری ایران با کشورهایی مانند عراق، مصر و یونان برای برگزاری نشست‌های بین‌المللی شد تا ضمن افزایش آگاهی جهانی، مجازات‌های بازدارنده برای کشورهایی که به آثار تاریخی آسیب می‌زنند، از طریق یونسکو و سازمان ملل وضع شود. او تأکید کرد باید از همین حالا برای محافظت از میراث فرهنگی در برابر تهدیدات جنگی و انسانی، اقدامات پیش‌دستانه و بین‌المللی انجام شود.
منبع : ایلنا