اختصاصی سلام سینما- علی حاتمی یکی از مهم‌ترین کارگردانان سینمای ایران است. یکی از ماندگارترین نام‌هایی که از همان اوایل کار خود نشان داد فیلمساز متفاوتی است. جهان فیلم‌های او با عموم فیلمفارسی‌ها تفاوت داشتند. نه تنها در ژانر و مضمون دنبال ایده‌آل‌های دیگر و خاص خود بودند که از نظر فرمی هم ایده‌های نوآورانه‌ای را با خود یدک می‌کشیدند که در دیگر فیلم‌های ایرانی هم دوره خود خبری از آنان نبود.

علی حاتمی همانطور که در مضامین، شدیدا دلبسته و پابند که سنن و آداب و رسوم کهن ایرانی و فرهنگ قجریه بود، در ظاهر هم طوری از نماد و نشانه‌های عصر کهن و دوران قاجار استفاده می‌کرد که تماشاگر دلش برای ابزار و ادوات آن دوران قنج می‌رفت. نحوه نمایش عتیقه‌جات و وسایل قاجاری به حدی رویایی است که خیلی زود دست کارگردان را رو و علاقه ویژه او به این آکسسوار را برملا می‌کند.

دلسبتگی علی حاتمی به دنیای کهن اما به آکسسوار و لباس‌ها، ظواهر یا داستان‌های کهن و زبان سلیس فارسی کهن محدود نمی‌شود و شاید ویژه‌ترین نمودش را در فرم فیلم‌های او و عادت یکه‌ای که در تاریخ سینما تنها حاتمی داشت، به تماشاگر نشان می‌دهد: این‌که برخلاف اصول بنیادی فیلمسازی در هرجای جهان، که ورود بازیگر به صحنه از چپ قاب است و به سمت راست قاب خروج پیدا می‌کند، در فیلم‌های علی حاتمی بنا بر پایبندی به رسم‌الخط فارسی، ورود و خروج بازیگران به صحنه برعکس می‌شود و به شکل کلی فرمول حرکتی و سینماتیک فیلم‌ها تغییر می‌کند.

علی حاتمی حتی در فیلمفارسی‌ترین فیلم‌هایش مانند «طوقی» هم داستان‌هایی فراتر از سطح و شکل عامه‌پسندی فیلمفارسی‌ها، تعریف می‌کرد. بی‌راه نیست اگر او را یکی از متفاوت‌ترین کارگردانان تاریخ سینمای ایران بنامیم. فیلمسازی که در نهایت نتوانست کارنامه کاری خود را به پایان برساند و با فیلم ناتمام «جهان پهلوان تختی» به کار خود در سینمای ایران پایان داد. هرچند تاثیراتش بر فیلم‌ها و فیلمسازان ایرانی کماکان در سینمای ایران قابل ردیابی است.

به بهانه تولد علی حاتمی نگاهی انداخته‌ایم به پنج فیلم برتر او از نظر کاربران سلام سینما.

مادر

امتیاز کاربران: ۸.۲

بازیگران: رقیه چهره آزاد,  محمدعلی کشاورز,  فریماه فرجامی,  امین تارخ,  اکبر عبدی,  جمشید هاشم پور,  حمید جبلی,  حسین کسبیان,  حمیده خیرآبادی

خلاصه داستان:

پیرزنی که در آسایشگاه سالمندان به سر می برد به شش فرزند خود اطلاع می دهد که می خواهد در لحظات واپسین اعضای متفرقه خانواده را در خانه ی‌ قدیمی پدری ببیند. فرزندان که هر کدام با دیگری، به دلیلی، اختلاف دارند به یکدیگر گوشه و کنایه می زنند، اما نصایح و مرگ مادر موجب می شود که به هم نزدیک شوند.

همدلی‌برانگیزترین فیلمی است که سینمای ایران درباره جایگاه مادر ساخته است، بی‌شک «مادر» علی حاتمی است. فیلمی که به فراخور موضوع خود، سرار از اشک‌ها و لبخندهاست.

هرچند ایده اولیه، خصوصا در گذر زمان ممکن است به‌نظر زیادی احساساتی و ملودراماتیک به‌نظر بیاید، اما در مواجهه دوباره با فیلم حتی حالا که سی سال از ساخت آن می گذرد، دم دستی و ترحم برانگیز به‌نظر نمی‌رسد که بسیار واقعی است. یعنی هم شخصیت مادر هم عشق و علاقه‌اش به جمع کردن فرزندان دورهم بسیار واقعی پرداخت شده هم مواجهه هرکدام از فرزندان با حقیقت مرگ مادر که خوب می‌دانند چندان هم دور نیست.

اما اصلی‌ترین بخش روایت که می‌توانست این فیلم ماندگار در تاریخ سینمای ایران را تبدیل به ملودرامی آبکی و غیر ماندگار کند، همان ب بسم‌الله‌اش است؛ اینکه مادر خود می‌داند رفتنی است و مدام هم بر این نقطه تاکید می‌گذارد اما حاتمی به‌خوبی از پس درآوردن این بخش روایت خود برمی‌آید، به شکلی که اصلا در ذوق تماشاگر نخورد و ترجم را جایگزین اندوهی قلبی نکند.

علی حاتمی هرگز مادر خود را ندیده بود و فقدان حضور مادر و مادرانگی را همواره در زندگی شخصی خود تجربه کرده بود و این احتمالا اصلی‌ترین دلیل واقعگرایی فیلم در لحظات اندوهبار و شخصی خود است که از اندوهی واقعی و تجربه‌شده ارتزاق می‌کند نه از فانتزی و خیال.

دلشدگان

امتیاز کاربران: ۷.۲

بازیگران: فرامرز صدیقی,  امین تارخ,  اکبر عبدی,  محمدعلی کشاورز,  جمشید هاشم پور,  جلال مقدم,  سعید پورصمیمی,  حمید جبلی,  رقیه چهره آزاد,  سعید امیرسلیمانی,  فتحعلی اویسی,  شهلا ریاحی,  فاطمه بزرگمهری راد و لیلا حاتمی.

خلاصه داستان:

در زمان سلطنت احمد شاه، تاجری فرنگی به بهانه رونق فرهنگ و هنر قصد دارد با پرکردن چند صفحه از چند موسیقی دان ایرانی، ردیف های اصیل ایرانی را که در حال فراموشی است، از گزند گذر زمان محفوظ نگه دارد. به همین منظور از آقاحسین دلنواز خواسته می شود که جمعی از بهترین نوازندگان را برگزیند. این قصد و برنامه سفر به فرنگ با مشکلاتی مواجه می شود. اما استاد دلنواز خود تصمیم می گیرد این برنامه را عملی کند. در فرنگ صدای دلنشین اهرخان خواننده گروه، هنگام تمرین، موجب شفای لیلا برادرزاده سفیر عثمانی می شود که در مجاورت باغ پانسیون گروه زندگی می کند. هوای سرد و موذی فرنگ طاهرخان را که جسماً آدم ضعیفی است، دچار ذات الریه می کند. 

علی حاتمی را اساسا یک کارگردان احساساتی می‌دانند نه به این معنی که ملودرام می‌سازد، بلکه به این معنا که آثار او همواره با یک اندوه، دریغ و خصوصا ایجاد حسی شبیه به فقدان نسبت به گذشته و تاریخ در تماشاگر گره خورده‌اند و می توانند در نظر مخاطب بسیار همدلی‌برانگیز به نظر بیایند. «دلشدگان» را در این میان می‌توان احساسای‌ترین یا به تعبیر دیگر احساسات‌برانگیزترین فیلم علی حاتمی دانست

 در «دلشدگان»‌ کار عواطف و احساسات به جایی می‌رسد که قهرمان فیلم، که در سیر داستان متحمل سختی‌ها و ناملایمات بسیاری شده، در انتها در همان سرزمین غریب، غریبانه سل می‌گیرد و می‌میرد تا یکی از دردناک‌ترین شکست‌ها را در سینمای حاتمی بر پرده ثبت کند. یک شکست مثالی و تراژیک.

کمال‌الملک

امتیاز کاربران: ۷.۳

بازیگران: جمشید مشایخی,  عزت الله انتظامی,  علی نصیریان,  داوود رشیدی,  محمدعلی کشاورز,  پرویز پورحسینی

خلاصه داستان:

فیلم کمال الملک داستان زندگی محمد غفاری معروف به کمال الملک را روایت می کند او که به عنوان نقاش باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار پذیرفته می شود . پس از طی جریاناتی در نهایت پس از رد کردن پیشنهاد رضا شاه به تبعید در عراق محکوم و در انجا می میردد .

«کمال الملک» در کنار «ستارخان» از جمله فیلم‌های زندگینامه‌ای ساخته علی حاتمی است. حتما آن دیالوگ معروف فیلم را از کتاب‌های ادبیات مدرسه به یاد دارید که کمال‌الملک خطاب به بافنده فرش می‌گوید: «هنرمند تویی، هنر این فرش است.»

این فیلم از جمله آثار انتقادی علی حاتمی است که موضعی اعتراضی به حکومت پهلوی که ادامه‌ای بر همان عصر قاجار است، می‌گیرد. فیلم با وجود زبان رسمی و به اصطلاح درباری خود اما می‌تواند حسی از صمیمیت با شخصیت اصلی را در تماشاگر به‌وجود بیاورد.

سوته دلان

امتیاز کاربران: ۷.۴

بازیگران: بهروز وثوقی,  شهره آغداشلو,  فخری اسودی,  جمشید مشایخی,  جهانگیر فروهر,  آتش خیر,  مینو ابریشم چی,  سعید نیک پور,  سعید امیرسلیمانی

خلاصه داستان:

سوته دلان داستان دوبرادر را روایت می کند که یکی دارای معلولیت ذهنی است و برادر بزرگتر برای رهایی از بار مسئولیت های برادر کوچکتر او را با دختربدکاره اشنا می کند ولی برادر کوچکتر عاشق او می شود و در این راه با مشکلاتی روبرو می شود که ...

«سوته دلان» تراژیک‌ترین و عاشقانه‌ترین مرگ در سینمای علی حاتمی و یکی از تراژیک‌ترین و عاشقانه‌ترین مرگ‌های تاریخ سینمای ایران که بهروز وثوقی نقشش را بازی می‌کند، به تصویر می‌کشد. او که نقش یک عقب‌مانده را در این فیلم بازی می‌کند، عاشق یک زن فاحشه می‌شود درحالیکه از کار او خبر ندارد. این عشق روزبه‌روز در جانش عمیق‌تر می‌شود و او را عاشق‌پیشه‌تر می‌کند. و درست در آستانه عروسی‌شان، وقتی در مغازه برادرش جمشید مشایخی حضور دارد و برای لحظه‌ای برق می‌رود، متوجه این حقیقت می‌شود و به جنون می‌رسد.  

برادرش برای شفا او را با خود به زیارت امامزاده می‌برد و در همان مسیر و درحالیکه  روی قاطر است جان خودش را از دست می‌دهد و پشت‌بندش با دیالوگ به یاد ماندنی «همه عمرمون رو دیر رسیدیم» یگانه می‌شود.

حاجی واشنگتن

امتیاز کاربران: ۶.۷

بازیگران: عزت الله انتظامی,  ماریو دوناتون,  ریچارد هاریسون,  رودریکو وللویویو,  راسل کاس,  دینو ماریو

خلاصه داستان:

حاجی واشنتگتن داستان نخستین سفیر ایران را در ایالات متحده بیان می کنند و به بیان مشکلات و اتفاقاتی که در سفارت خانه ایران در سال 1306 هجری شمسی افتاده است را به تصویر می کشد .

«حاجی واشنگتن» متضمن یک نکته کلیدی در مواجه حاتمی با تاریخ ایران است؛ نگاه حاتمی به گذشته و دوران تاریخی که ایران از سر گذرانده و مناسبات سیاسی و اجتماعی حاکم بر آن دوره از تاریخ سرزمینش، خصوصا عهد قاجار شدیدا بدبینانه است.

مثلا در «حاجی واشنگتن»‌ که می‌توان آن‌را، در عین اینکه حاوی همان نگاه بدبینانه به مناسبات ارباب رعیتی و ظالم و مظلوم است، سیاسی‌ترین فیلم علی حاتمی هم دانست، نشان می‌دهد که چطور تمایل به مذاکره و آشتی‌جویی و مسالمت جویی با غرب منجر به انزوا و تباهی و نادانی می‌شود.

چطور ایده‌های برآمده از شهرفرنگ، به مثابه‌سرزمینی دور و اصلا جزیره فرهنگی جدا افتاده‌ای از ایران می‌تواند منجر به ناامیدی و بدل به آگاهی یاس آوری شود و قهرمان را مانند همیشه به سوی شکست سوق دهد...