«یعسوب» برنامه‌ای پوچ و ناجذاب با حضور مداحان
در دنیای امروز از شبکه‌های تلویزیونی سنتی گرفته تا پلتفرم‌های آنلاین، هر روزه با انبوهی از محتوا مواجه می‌شویم که هدف اصلی آن سرگرم‌کردن و در عین حال تأثیرگذاری بر نگرش‌ها، سلیقه‌ها و حتی سبک زندگی ماست. در این میان، گونه‌هایی از برنامه‌های پرطرفدار مانند رئالیتی شوهای سرگرمی مثال جوکر و مافیا یا سریال‌های عاشقانه و برنامه هایی نظیر عشق ابدی و... مخاطبانی برای خود پیدا کرده‌اند. این تولیدات نه تنها برای پر کردن اوقات فراغت ساخته می‌شوند، بلکه اهداف اقتصادی، فرهنگی، روان‌شناختی و حتی اجتماعی عمیقی را دنبال می‌کنند.
برنامه‌هایی مانند جوکر، که در چند سال اخیر در ایران و بسیاری کشورها با استقبال گسترده روبه‌رو شده‌اند، بر پایه رقابت، طنز و موقعیت‌های غیرمنتظره شکل گرفته‌اند. در این قالب، تعدادی از بازیگران یا چهره‌های شناخته‌شده وارد یک فضای بسته می‌شوند و باید قوانین خاصی را رعایت کنند؛ برای مثال، در نسخه ایرانی جوکر شرکت‌کنندگان نباید بخندند و همین ممنوعیت به خلق لحظات طنز و پرهیجان منجر می‌شود.
از منظر روان‌شناختی، برنامه‌هایی مثل جوکر امکان تخلیه هیجانی و تجربه شادی جمعی را برای مخاطب فراهم می‌آورند. در شرایطی که جامعه با تنش‌ها و فشارهای اقتصادی یا اجتماعی دست به گریبان است، چنین برنامه‌هایی می‌توانند به‌عنوان نوعی مُسکن عمل کنند.
از طرفی برنامه هایی مثل عشق ابدی نه تنها در ترکیه بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر از جمله ایران، خاورمیانه و آمریکای لاتین به محبوبیت رسیده‌اند. این آثار معمولاً بر پایه داستان‌های عاشقانه پرکشش، شخصیت‌های جذاب و موقعیت‌های دراماتیک ساخته می‌شوند.
هرچند که در نسخه ایرانی عشق ابدی اهداف دیگری همچون به قبح زدایی، تنوع طلبی و خیانت را در پوسته عشق ارائه داد و علاوه بر اهداف فرهنگی درآمد سرشاری برای تولیدکنندگان آن به همراه داشت اما با این حال و در نبود برنامه های پرکشش و جذاب توانست مخاطبان بسیاری را با خود همراه کند.
اگر کمی عمیق‌تر نگاه کنیم، در پس ساخت و گسترش چنین برنامه‌هایی اهداف کلان‌تری مانند اقتصاد سرگرمی و گردش مالی عظیمی، تبلیغات و اسپانسرینگ، فروش حق پخش و محصولات جانبی، مدیریت افکار عمومی، ترویج ارزش‌ها و هنجارها و رقابت فرهنگی بین کشورها نهفته است.
برنامه‌هایی مانند جوکر، مافیا، شام ایرانی و برنامه های مخربی مثل عشق ابدی و قالب‌هایی همچون رئالیتی‌شوها صرفاً برای خنداندن یا سرگرم کردن مخاطب ساخته نمی‌شوند. در پسِ ظاهر ساده و مفرح آن‌ها، اهداف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی پیچیده‌ای قرار دارد. این آثار می‌توانند به ما شادی لحظه‌ای بدهند، الهام‌بخش باشند، یا حتی موجب تغییر نگرش‌ها و سبک زندگی شوند.
اما در این میان و به تازگی برنامه ای پا به عرصه گذاشته که شامل هیچ یک از موارد فوق نیست و مشخص نیست سازندگان آن چه هدفی را دنبال می کنند. برنامه «یعسوب» که به تازگی قسمت اول را منتشر شده ۳ مداح نسبتا شناخته شده کشور و یکی از منبریان را در یک محیط ویلا مانند به دور هم گردآورده و تلاش دارد تا چهره خودمانی، شوخ طبع و غیرهیئتی آنان را به تصویر بکشد اما در همان قسمت اول میتوان حدس زد که این برنامه با شکست مواجه خواهد شد.
عدم جذابیت بصری، نداشتن سناریو برنامه سازی، گپ های سطحی و کنترل شده دور یک میز، مصاحبه های طولانی و خسته کننده کداح در مقابل دوربین و در نهایت بازی گل یا پوچ مداحان با یکدیگر و همچنین فقدان عنصر سرگرمی در برنامه و عدم حضور چهره های شاخص باعث شده این برنامه بدیهی ترین آیتم های برنامه سازی را نداشته باشد و نتواند با مخاطب ارتباط برقرار کند.
اینکه ساخت چنین برنامه ای از ظرافت های لازم مانند خنداندن و سرگرمی برخوردار نیست و صرفا چند مداح را دور یک میز جمع کرده تا چند دقیقه ای باهم گپ بزنند و در نهایت یک گل یا پوچ بازی کنند نشان از دست خالی سازندگان آن دارد و اصلا مشخص نیست با چه هدفی به ساخت چنین برنامه پوچی دست زده اند زیرا گل یا پوچ بازی کردن چند مداح نه چندان مشهور برای چند درصد از مردم جذابیت دارد؟
اینکه این برنامه تاکنون هم مخاطبانی را به دست آورده صرفا از طریق وایرال تیکه ها و برش هایی از برنامه در فضای مجازی است که حس کنجکاوی افراد را برمی انگیزد ولی در نهایت با تماشای قسمت اول با دائما دست روی دکمه جلو زدن برنامه باشد.
بسیاری از پژوهشگران رسانه تأکید می‌کنند، مصرف این محتوا نیازمند هوشیاری مخاطب است. اگر بیننده بداند که چه پیام‌هایی آشکار و چه مفاهیمی پنهان در این آثار نهفته است، می‌تواند هم از سرگرمی لذت ببرد و هم در برابر تأثیرات منفی احتمالی آن‌ها مقاومت کند اما برنامه یعسوب نه پیام آشکار و نهانی دارد و نه میتوان از آن به عنوان سرگرمی استفاده کرد و با این دست فرمان بعید نیست حتی برنامه درآمد چندانی هم برای سازندگان آن نداشته باشد و در همان ابتدای راه به بن بست برسد.
در نهایت، میتوان گفت برنامه‌های سرگرمی امروز بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ما شده‌اند؛ آن‌ها فقط وسیله‌ای برای گذران وقت نیستند، بلکه اشاعه فرهنگ و هنجار و سرگرمی بخش جدایی ناپذیر برنامه های سرگرم کننده امروزی است و برنامه هرچه جذاب تر باشد سازندگان به اهداف خود نزدیک تر می شوند.