هوشمند عقیلی؛ صدایی از جامعه باربد
بابک بختیاری طی یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: آخرین نفرات از آخرین نسل که یادگار جامعه باربد بودند؛ جامعه باربدی که سال ۱۳۰۵ در خیابان لاله‌زار به دست استاد اسماعیل مهرتاش نوازنده تار و مدرس موسیقی پایه‌هایش بنیان گذاشته شد. جامعه‌ای که در آن قدیمی‌ترها از استادان ادیب خوانساری، ابوالحسن صبا و مرتضی محجوبی حضور داشتند تا مرضیه، عبدالوهاب شهیدی، جمال وفایی، هوشمند عقیلی، محمد منتشری و محمدرضا شجریان بود. اهمیت هوشمند عقیلی علاوه بر آثار ماندگاری که مردم هنوز آن‌ها را زمزمه می‌کنند، در حوزه هنر موسیقی بیشتر به خاطر حضورش در جامعه باربد بود.
هوشمند عقیلی در سوم مرداد ماه سال ۱۳۱۶ در شهر اصفهان متولد شده بود. قاعدتا تحت تاثیر ساز و جو هنری اصفهان آن زمان عقیلی ابتدا از تعلیمات استاد تاج اصفهانی بهره‌مند شد تا زمانی که در تهران به جامعه باربد پیوست و نزد استاد مهرتاش رفت و به فراگیری ردیف و آموختن گوشه‌ها نزد مهرتاش مشغول شد. مدتی از محضر محمود کریمی استفاده کرد و ردیف آوازی کریمی را آموخت. عقیلی صدایی نرم و لطیف داشت که آمیخته با تحریرهای صاف و شمرده و حساب شده بود.
در اواخر دهه سی با ظهور اکبر گلپایگانی و حسین خواجه‌امیری آواز در موسیقی ایران به این دو ستون محکم استوار شد که تحولی در حوزه آواز به حساب می‌آمد؛ تحولی که با گذشته بسیار متفاوت بود و اگر این اتفاق نیفتاده بود، آواز به نوعی به بن‌بست و یکنواختی رسیده بود و شاید به انزوا کشیده می‌شد، دقیقا یکتواختی و انزوایی که امروز به آن رسیده‌ایم. قاعدتا این تحول و سبک و سیاق گلپا و خواجه‌امیری روی خوانندگان زن و مرد تاثیر بسیار مهمی داشت.
هوشمند عقیلی هم از سبک استاد اکبر گلپایگانی و سوز و حال محمودی‌خوانساری تاثیراتی گرفت گرچه توانمندی، وسعت و قدرت صدا و تحریرهای عقیلی به گلپا نمی‌رسد و قابل قیاس با او نیست ولی به هر حال عقیلی متاثر از گلپا بود. لطافت، نرمی، دکلاماسیون شفاف و با احساس هوشمند عقیلی ضمن شناخت و رعایت ضرب، حال و هوایی منحصر برای آثارش بود. عقیلی که فعالیت‌های خود را حدودا از سال ۱۳۳۴ آغاز کرده بود، اولین اجرایش اثر ساقی‌نامه از استادش مهرتاش بود. او همچنین در کارنامه هنری خود همکاری با استاد همایون خرم را نیز دارد.
عقیلی یک اثر به نام «خودستا» با کلام تورج نگهبان را خوانده که ساخته همایون خرم است که بی‌راه نیست اگر بگویم که از زیباترین و قوی‌ترین آثارش به شمار می‌رود. عقیلی با همکاری جهانبخش پازوکی آهنگ‌هایی اجرا کرد که آمیخته‌ای بود از موسیقی ایرانی و پاپ مانند «فردا تو می‌آیی» که همچنان میان مردم زمزمه می‌شود. او با برنامه‌هایی مانند «رادیو دریا» همکاری مستمر داشت و همچنین با هنرمندانی همچون هایده، گلپا، وفایی و مهستی همراه بود.
در اواسط دهه پنجاه همکاری خود را با برنامه موسیقی ایرانی تلویزیون آغاز کرد و در این برنامه با زنده‌یادان سیاوش زندگانی، فرهنگ شریف، فضل‌الله توکل، امیرناصر افتتاح و… همکاری داشت. اثر «دیدار» ساخته فضل‌الله توکل یکی از یادگارهای این پیوند هنری بود. عقیلی در همان دهه پنجاه به امریکا مهاجرت کرد و در آنجا با جهانبخش پازوکی به همکاری خود ادامه داد و آثاری مانند «چه خبر از ایران» و… را خواند. در دهه شصت ضمن اجرای برنامه زنده با هایده، برنامه‌هایی را به علت علاقه و شیفتگی به دلکش، به این خواننده تقدیم کردند. عقیلی همچنین به بازخوانی برخی آثار قدیمی نیز دست زد.
در سال‌های اخیر از او در گفت‌وگویی شنیدم که برای آموزش و تدریس به جمع‌آوری گوشه‌های آوازی موسیقی ایران هم روی آورده و بعدترها گویا متاسفانه بعد از مدتی به بیماری دچار شد تا اینکه خبر درگذشتش در رسانه‌ها انتشار یافت. اسماعیل مهرتاش با تاسیس جامعه باربد و با تربیت شاگردانی در زمینه موسیقی، آواز، تئاتر و… در واقع مقر و پایگاهی را برای جمع شدن هنرمندان ساخت که در آن از عبدالوهاب شهیدی تا عقیلی ظهور کردند و این ثمره خدمات مهرتاش در جامعه باربد بود. روحش شاد و یادش گرامی باد.