اختصاصی سلام سینما - سیستم درجه‌بندی فیلم‌ها راهنمایی برای تماشای فیلم است که به با یک علامت اختصاری به تماشاگر هشدار می‌دهد فیلمی که می‌خواهد ببیند برای چه ردهٔ سنی مناسب است، میزان خشونت آن چقدر است و یا صحنه‌های بالغانه آن در چه حد است.

در سینمای آمریکا از سال‌ها پیش سیستم درجه‌بندی سنی فیلم‌ها اجرا شد تا تماشاگران از میزان خشونت و یا موارد خاص یک فیلم غافلگیر نشوند و همچنین به والدین کمک می‌کرد تا بر اساس الگوی تربیتی خود، راحت‌تر انتخاب کنند که فرزندشان چه فیلمی را در سن پایین ببیند و یا چه فیلمی با خشونت یا صحنه‌های بالغانه احتمالی‌اش برای فرزندشان مناسب نیست.

بهترین فیلم‌های تاریخ به انتخاب منتقدان مهم جهان

در برخی از کشورها و با استناد بر برخی از این روش‌های درجه‌بندی، تماشای برخی فیلم‌ها برای سنین مختلف با ممنوعیت روبه‌رو می‌شود اما بعضی دیگر از این درجه‌بندی‌ها اختیاری است و حکم یک راهنما را دارد و به شکل اجبار قرار نمی‌گیرد. رده‌بندی سنی فیلم‌ها انواع مختلفی دارد که مهم‌ترین و مرسوم‌ترین آن‌ها را در این یادداشت مرور کرده‌ایم.

اگر دقت کرده باشید، در سال‌های اخیر فیلم‌های ایرانی و یا سریال‌های ایرانی شبکه نمایش خانگی هم به استفاده از این درجه‌بندی ملزم شده‌اند و در ابتدای آن‌ها عنوان می‌شود که تماشای فیلم برای چه سنینی توصیه نمی‌شود و یا در اخبار و خلاصه داستان‌های ذکر شده به درجه‌بندی این آثار اشاره می‌شود.

البته در سینمای ایران هم این درجه‌بندی بیشتر پیشنهادی است و این‌طور نیست که مثلاً سینماها، از ورود خانواده‌هایی که همراه با فرزندشان برای تماشای فیلمی که برای زیر ۱۵ سال توصیه نمی‌شود آمده‌اند، ممانعت به عمل بیاورند. احساس نیاز به سیستم‌های درجه‌بندی از همان آغاز قرن بیستم و رواج‌یافتن سینما جان گرفت.

در همان دوران بسیاری از تأثیرات مخرب فیلم‌ها بر تربیت کودکان گفتند و سازمان‌های مختلف در پی یک رده‌بندی سنی برای فیلم‌ها گشتند. اولین اقدام در این راستا در سال ۱۹۰۷ در شیکاگو صورت گرفت. به این صورت که لیستی از فیلم‌ها و تئاترهای نامناسب برای کودکان و نوجوانان مدون شد.

سیستم نوین درجه‌بندی سنی فیلم‌ها و سریال‌ها

تلاش‌ها برای ادامه ارزش‌گذاری فیلم‌ها برای سنین مختلف، باعث شد در سال ۱۹۲۹ قوانینی برای نمایش فیلم‌ها برای نوجوانان زیر ۱۹ سال تهیه شود که در سال ۱۹۳۰ توسط مجلس آمریکا تصویب شد. این درجه‌بندی را ویلیام هیز که رئیس وقت mpaa بود تبیین کرد. mpaa انجمن تصاویر متحرک آمریکا، نام انجمنی است که تا کنون وظیفه تدوین درجه‌بندی‌ها و ارسال آن‌ها به کمپانی‌های فیلم و سریال را برعهده دارد. در آن سال‌ها این سیستم به کد هیز معروف بود. پس از هیز، جیمز والنتی، رئیس جدید mpaa در ۱۹۶۶ این سیستم را کمی تغییر داد و به چهار دسته اصلی تقسیم‌بندی کرد.

سیستم جدید از سال ۱۹۶۸ اجرایی شد و تا کنون هم با تغییرات اندکی کماکان مورداستفاده قرار می‌گیرد. این رده‌بندی همچنین برای تلویزیون از سال ۱۹۹۶ و با تصویب کنگره ایالت متحده آمریکا در نظر گرفته شد. به این شکل کمپانی‌های فیلمسازی ملزم شدند از علائم اختصاری درجه‌بندی سنی در آغاز و معرفی هر فیلم استفاده کنند. امروز در سایت سینمایی مرجع آی ام دی بی، درجه‌بندی همهٔ فیلم‌ها در دسترس قرار گرفته است.

در ادامه این یادداشت انواع سیستم‌های درجه‌بندی را مرور کرده‌ایم. جالب است بدانید که این درجه‌بندی‌ها در آمریکا نه فقط برای فیلم‌ها که برای آثار تلویزیونی و حتی بازی‌های ویدئویی و گیم‌ها هم مورداستفاده قرار می‌گیرد. شبکه‌های تلویزیونی آمریکا توسط نهادی تلویزیونی همگی رده‌بندی شده‌اند تا خانواده‌ها راحت‌تر بتوانند برنامه‌های خانوادگی تلویزیونی را انتخاب کنند.

شرکت آی اس آر بی، مسئولیت رده‌بندی سنی را برای بازی‌های کامپیوتری و ویدئو گیم‌ها برعهده دارد و انجمن ضبط موسیقی ایالت متحده هم رده‌بندی مشابهی را برای آثار موسیقایی ترتیب می‌دهد.

ذکر یک نکته در اینجا مهم به نظر می‌رسد. آن هم تأثیر مهم و انکارنشدنی درجه‌بندی فیلم‌ها بر میزان فروش آن‌هاست. مثلاً فیلمی مانند «جن‌گیر» در حالی به فروشی بیش از ۴۴ میلیون دلار رسید که در درجه‌بندی معمول قرار داشت. با وجودی که صحنه‌های خشونت‌آمیز و ترسناک بسیاری داشت که برای نوجوانان خوب نبود.

اما عدم اجرای صحیح و کامل قوانین درجه‌بندی فیلم را به چنین فروشی رساند. حال‌آنکه اگر رده‌بندی سنی فیلم محدود می‌شد، قطعاً فروشش هم تحت‌تأثیر قرار می‌گرفت. امروزه بسیاری از فیلم‌های هالیوودی بر سر گرفتن درجه نمایش عمومی‌تر چانه‌زنی می‌کنند و همه سعی‌شان این است در رده‌های خاص‌تر قرار نگیرند تا امکان نمایشش برای همه فراهم باشد و فروشش در گیشه تضمین شود.

مرسوم‌ترین درجه‌بندی سنی فیلم‌ها در هالیوود و جهان

یکی از مرسوم‌ترین سیستم‌های رده‌بندی سنی فیلم‌ها که در هالیوود هم مورداستفاده قرار می‌گیرد و علائم و نشانه‌هایش را حتماً تا کنون بارها در آثار هالیوودی دیده‌اید، توسط انجمن تصاویر متحرک آمریکا طراحی شده است. البته این سیستم از جمله سیستم‌هایی است که جنبه راهنما دارد تا قانون اجباری. یعنی توصیه به تماشا کردن یا نکردن می‌کند و حکم قانون را ندارد. البته برخی از سینماها در آمریکا و اروپا از نمایش دسته‌ای از فیلم‌ها که در این درجه‌بندی با عنوان «nc-17» شناخته می‌شود خودداری می‌کنند. انواع مختلف این درجه‌بندی به شکل زیر است:

درجه G – عمومی

این درجه از سال ۱۹۶۸ باب شد و در آثاری که مشمول این درجه می‌شدند، به نمایش درآمد. G در اینجا اشاره به general دارد. یعنی تماشاگران عمومی را شامل می‌شود. این به این معنی است که فیلم‌هایی با این رده سنی برای عموم تماشاگران از جمله بچه‌ها قابل نمایش است و مشکلی ایجاد نمی‌کند. «شیرشاه» و «داستان اسباب‌بازی‌ها» از جمله آثاری با این درجه سنی هستند.

درجه PG

در سال ۱۹۷۲ یک درجه دیگر موردتوجه دست‌اندرکاران پخش فیلم‌ها قرار گرفت. نشان اختصاری این رده سنی را احتمالاً بارها دیده‌اید: PG.

این نشان که در ابتدای بسیاری از فیلم‌ها به نمایش درمی‌آید مخفف parental guidance suggested است. معنی لغوی این عبارت راهنمای پیشنهادی برای والدین می‌شود.

دیدن این نشان به این معنی است که فیلم حاوی کمی خشونت و یا برهنگی است اما چون شدت و تعداد آنان کم است، والدین می‌توانند بنا به سیستم تربیتی خود انتخاب کنند که فرزندشان می‌تواند این فیلم را ببیند یا نمی‌تواند.

«جنگ ستارگان -۱۹۹۹» ، «پیداکردن نمو» و «مینیون‌ها» ازجمله فیلم‌های پرفروش این دسته هستند.

درجه PG-13

این هم یکی از پرتکرارترین علائم درجه‌بندی سنی فیلم‌هاست که بسیار مورداستفاده قرار می‌گیرد. این درجه در سال ۱۹۸۴ با تعریف امروزی، به سیستم رده‌بندی فیلم‌ها اضافه شد. این نشان اختصاری مخفف عبارت Parents Strongly Cautioned است. یعنی تذکری قاطع به والدین که باید از نمایش این فیلم برای کودکان کمتر از 13 سال خودداری کنند و یا اگر اجازه تماشای این فیلم‌ها را به آن‌ها می‌دهند باید محتاطانه برخورد کنند.

این توصیه به عدم نمایش این فیلم‌ها برای کودکان زیر سیزده سال نه به دلیل خشونت زیاد که بیشتر به‌واسطه حضور صحنه‌های عاشقانه یا استعمال مواد مخدر و دخانیات در فیلم است. «تایتانیک» ، «آواتار» یا «ژوراسیک پارک» فیلم‌هایی هستند که در رده PG-13 قرار می‌گیرند.

درجه R

R در اینجا مخفف Restricted-Under 17 است به معنای محدودیت برای زیر 17 سال. این رده در سال ۱۹۶۸ به‌کار گرفته شد و تا امروز یکی از مهم‌ترین رده‌هایی است که والدین به آن اتکا می‌کنند. این نشان اختصاری به این معنی است که فیلم صحنه‌های بیشتری از معاشقه و برهنگی دارد و یا خشونت در آن عریان‌تر و بیشتر است، کاراکترها از کلمات رکیک استفاده می‌کنند یا استعمال مواد مخدر با وضوح بیشتری به‌نمایش‌درآمده.

پس بنا بر وجود این موارد در فیلم، نوجوانان هفده سال و یا کوچک‌تر بهتر است فیلم را نبینند و یا ملزم هستند که این فیلم‌ها را همراه با والدین خود یا یک سرپرست بزرگ‌تر مشاهده کنند. «خماری ۲»، «تد»، «پنجاه طیف خاکستری» از جمله فیلم‌های این رده هستند.

درجه NC-17 یا x

این درجه به فیلم‌هایی اطلاق می‌شود که تماشایش برای کودکان و نوجوانان اصلاً مناسب نیست. این رده مخفف No One 17 and Under Admitted است. یعنی هیچ شخص زیر هفده سالی نباید فیلم را ببیند. این درجه در سال ۱۹۹۰ به شکل تکاملی امروزی‌اش به سیستم درجه‌بندی اضافه شد.

فیلم‌هایی که این درجه را دارند یا حاوی خشونت زیاد و استعمال مواد مخدر زیاد هستند یا صحنه‌های واضح، زیاد و دقیقی از هم‌آغوشی و آمیزش جنسی دارند. «شرم»، «آبی گرم‌ترین رنگ است» و «آخرین تانگو در پاریس» از جمله فیلم‌های NC-17 می‌باشند.

سیستم رده‌بندی سنی آثار تلویزیونی در آمریکا

تلویزیون آمریکا هم سیستم درجه‌بندی سنی خاص خود را دارد که به سیستم پیشین شباهت‌های زیادی دارد البته مواردی تخصصی‌تر هم به آن اضافه شده تا برنامه‌های مختص کودکان را هم درجه‌بندی کند. علاوه بر رده‌هایی که توضیح داده شد، تلویزیون دو رده دیگر هم تعریف کرده است:

TV-Y

این رده‌بندی نشان می‌دهد که برنامه تلویزیونی برای کودکان در همه رده‌های سنی مناسب است. عموماً برنامه‌های آموزشی این رده را به خود اختصاص می‌دهند.

TV-Y7

این رده همان‌طور که از نام اختصاری‌اش پیداست، به کودکان بالای هفت سال اختصاص دارد و بیشتر برنامه‌های مهارتی و یا استعدادیابی و پرورش استعداد را شامل می‌شود.

Tv-14

این رده‌بندی نشان می‌دهد که اثر برای کودکان زیر چهارده سال مناسب نمی‌باشد.

باقی رده‌بندی‌های تلویزیونی مانند بخش پیشین به  G، PG، PG13 و  MA تقسیم می‌شوند که مطابق توضیحات قبلی است. لازم به ذکر است که برای مشخص‌کردن اینکه در این رده‌ها دقیقاً چه چیزی با سنین پایین نامأنوس است هم از علائم اختصاری استفاده می‌شود که والدین را راهنمایی کند:

D : دیالوگ‌های نامناسب - بیشتر در رده‌بندی TV-MA))

L : شوخی‌های زبانی و بزرگ‌سالانه

S : موقعیت‌های جنسی

V : خشونت

FV : خشونت فانتزی (استفاده اختصاصی در رده‌بندی TV-Y7)

لازم به ذکر است که سیستم درجه‌بندی فیلم‌ها برای سهولت تماشاگران بر اساس رنگ هم دسته‌بندی می‌شود. به این شکل که هر رنگ معادل یکی از درجات شرح داده شده در سیستم mpaa است:

رنگ سفید: بدون محدودیت سنی؛ مناسب برای تمامی تماشاگران

رنگ زرد: بدون محدودیت سنی؛ مناسب برای کودکان با نظارت والدین

رنگ بنفش: بدون محدودیت سنی؛ نامناسب برای تماشاگران نوجوان

رنگ قرمز: با محدودیت سنی؛ تماشا برای نوجوانان ممنوع است

رنگ سیاه: ممنوع؛ تماشا تنها برای افراد بزرگسال یا دارای مجوز خاص مجاز است.

رده‌بندی سنی فیلم‌ها در سینمای ایران

در سال ۹۸ حسین انتظامی رئیس سازمان سینمایی در توییتی اعلام کرد که جمعی از متخصصان در حال تبیین یک الگوی مشابه برای درجه‌بندی فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی هستند. اتفاقی که در سینمای جهان برای سال‌های متمادی اجرا می‌شد، هرچند دیر به سینمای ایران رسید، اما بالاخره رسید.  در اردیبهشت سازمان سینمایی با بیانیه‌ای به شرح ذیل درجه‌بندی مختص خود را رونمایی کرد:

«پیشگیری از هرگونه آسیب به مخاطبان اعم از کودکان و نوجوانان، اخلاقی و باورهای اجتماعی و جوانان بر اساس موازین تربیتی به‌عنوان ضرورت صنعت تصویر شناخته می‌شود، اهمیت این موضوع بدان خاطر است که گاه نمایش رفتار و گفتار شخصیت‌های منفی و ترس و مضامین مشابه هستند، برای رخدادهایی که متضمن خشونت برخی گروه‌های سنی نامناسب است، لذا اطلاع‌رسانی، طبقه‌بندی آثار و توصیه‌های آگاهی‌بخش با انواع روش‌ها ضروری به شمار می‌رود. نظام درجه‌بندی سنی فیلم‌ها یا بد بودن محتوای آثار نبوده و صرفاً هدایتگر مخاطبان در تشخیص مطابقت آثار با موازین تربیتی و روحی روانی است و به همین منظور تبیین و ابلاغ می‌شود.»

در ادامه این بیانیه سازمان سینمایی دفاتر سینمایی و پخش را ملزم کرده بود تا در پوسترها، تبلیغات و سالن‌های سینمایی و حتی سامانه فروش بلیت فیلم‌ها هم درجه سنی هر فیلم را مشخص کنند تا والدین و تماشاگران به‌راحتی به این درجه‌بندی دسترسی داشته باشند. این سیستم که به سیستم جهانی درجه‌بندی سنی فیلم‌ها بسیار نزدیک است، اکنون در ایران به اجرا درآمده است. هرچند عنوان هر درجه با نمونه خارجی متفاوت است و اختلاف سن کودکان در هر درجه با ما به‌ازای خارجی آن فرق دارد، اما کلیتش بر همان اساس تعبیه شده است.

بسیاری از سینماگران امیدوارند تا درجه‌بندی سنی فیلم‌ها باعث شود که در موارد بسیاری، از سانسورها و ممیزی‌ها کاسته شود. به این شکل که فیلم به‌جای سانسور شدن، در درجهٔ محدودتری معادل NC-17 قرار بگیرد که در سیستم ایرانی عنوانش 18+ یاد شده است. این سیستم درجه‌بندی را مرور می‌کنیم:

۳+

این رده بندی مشابه رده‌بندی تلویزیون آمریکا در نظر گرفته شده و به برنامه‌های پرورشی کودکان اختصاص دارد.

۹+

فیلمی که دارای الفاظ یا صحنه‌های نامناسب است و تماشای آن برای کودکان زیر ۹ سال بدآموزی دارد.

۱۲+

فیلمی با الفاظ نامناسب بیشتر، صحنه‌های خشن و یا استعمال دخانیات در این گروه قرار می‌گیرد و برای کودکان زیر ۱۲ سال مناسب نیست.

۱۵+

در این دسته‌بندی فیلم‌هایی قرار می‌گیرند که علاوه بر الفاظ رکیک و صحنه‌هایی خشن، روابط خلاف عرف جامعه و یا استعمال مواد مخدر در آن‌ها به شکل واضح‌تری نمایش داده می‌شوند و تماشایش برای کودکان و نوجوانان زیر پانزده سال توصیه نمی‌شود.

۱۸+

فیلم‌های این درجه صحنه‌های افراطی از خشونت یا استعمال مواد مخدر را شامل می‌شوند و یا صحنه‌هایی که تداعی‌کننده روابط زناشویی هستند در آن‌ها تصویر شده‌اند. الفاظ و حرکات نامناسب از دیگر محتویات این فیلم‌هاست که تماشای آن‌ها برای افراد زیر ۱۸ سال ممنوع شده است.