گزارش پشت صحنه مخفیانه و پرخطر فیلم یک تصادف ساده جعفر پناهی
.jpeg?w=1200&q=75)
ترجمه اختصاصی سلام سینما: فیلیپ مارتین، تهیه‌کننده فرانسوی و مدیر کمپانی پاریسی Les Films Pelleas، که در سال ۲۰۲۴ با فیلم «آناتومی یک سقوط» ساخته ژوستین تریه در فصل اسکار حضور داشت، حالا با فیلم «یک تصادف ساده» ساخته جعفر پناهی در مرکز رقابت اسکار بین‌المللی قرار گرفته است.
بیشتر بخوانید:
شانس‌های اصلی اسکار بهترین فیلم بین‌المللی را بشناسید؛ از یک تصادف ساده جعفر پناهی تا ارزش عاطفی
نقد کوتاه فیلم یک تصادف ساده | ترکیبی از فضای آثار پارک چان ووک و فیلم‌های قبلی جعفر پناهی
یک تصادف ساده؛ بازگشت قدرتمند جعفر پناهی با فیلمی اعتراضی
این فیلم فارسی‌زبان که نخل طلای کن را از آن خود کرد، برای نمایندگی فرانسه در اسکار انتخاب شد؛ تصمیمی که به‌دلیل موقعیت مکانی و بازیگران ایرانی فیلم، بحث‌برانگیز شد، هرچند پروژه تقریباً به‌طور کامل در فرانسه تأمین مالی و تولید شده است. نئون (Neon)، که پیش‌تر توزیع‌کننده «آناتومی یک سقوط» بود، حقوق پخش آمریکای شمالی فیلم را در کن خرید و اکنون در چندین شاخه از جمله بهترین فیلم، کارگردانی، فیلمنامه و فیلم بین‌المللی، برای آن کارزار اسکار به‌راه انداخته است.
«یک تصادف ساده» پس از نمایش در کن، در جشنواره‌های تورنتو، سن‌سباستین و نیویورک نیز به نمایش درآمد و با فروش جهانی توسط MK2 Films و اکران در فرانسه توسط ممنتو (Memento)، به موفقیتی غیرمنتظره دست یافت؛ بیش از ۶۰۰ هزار بلیت از زمان اکران در اول اکتبر فروخت — رقمی چشمگیر برای یک فیلم غیرانگلیسی‌زبان. در آمریکا نیز از ۱۵ اکتبر با اکران محدود تاکنون بیش از ۵۲۸ هزار دلار فروش داشته است.
پناهی، که بیش از یک دهه در ایران از فیلم‌سازی منع شده بود، هرگز متوقف نشد. با وجود ممنوعیت خروج از کشور، فیلم‌هایش در کن و برلین حضور یافتند — از جمله «تاکسی» (برنده خرس طلای ۲۰۱۵) و «سه رخ» (برنده فیلمنامه در کن). اما به‌دلیل شرایط تولید مخفیانه و مواضع انتقادی پناهی نسبت به حکومت ایران، هیچ‌یک نتوانستند نماینده رسمی ایران در اسکار باشند. ازاین‌رو، «یک تصادف ساده» — تریلری اخلاق‌محور درباره اتفاقی کوچک که به تسویه‌حسابی میان شکنجه‌گری مظنون و گروگانش ختم می‌شود — نخستین فیلم رسمی او پس از رفع محدودیت‌ها و نخستین حضورش در رقابت اسکار به‌شمار می‌رود.
پناهی فکر نمی‌کرد فیلمش از طرف فرانسه برای اسکار انتخاب شود
مارتین در گفت‌وگو با ورایتی از روند انتخاب فیلم برای نمایندگی فرانسه می‌گوید: «از کسانی که ادعا کردند فیلم ما انتخاب مشروعی برای فرانسه نیست، شگفت‌زده شدم، چون تمام تولید فرانسوی است. ۹۵ درصد بودجه از فرانسه تأمین شده و تنها چند هزار یورو از لوکزامبورگ. آکادمی اسکار شرط می‌گذارد که کارگردان باید تابع، مقیم یا پناهنده کشور ارسال‌کننده باشد و جعفر بیش از یک سال و نیم است که مقیم فرانسه است. او حتی امسال بیشتر در فرانسه بوده تا در ایران، بنابراین همه شرایط لازم را داشت.»
او با اشاره به نمونه‌های مشابه مانند فیلم ترکی‌زبان «موستانگ» (نامزد ۲۰۱۶) یا «عشق» میشائل هانکه (برنده اسکار برای اتریش در ۲۰۱۳) تأکید می‌کند که زبان فیلم ملاک اصلی نیست.
پناهی خبر انتخاب فیلمش را در جشنواره بوسان شنید: «بسیار خوشحال شد. باور نداشت ممکن است روزی فیلمی از او نماینده کشوری در اسکار شود.» مارتن اضافه می‌کند: «او همیشه فکر می‌کرد فرانسوی‌ها ملی‌گرا هستند و فیلمش را انتخاب نمی‌کنند!»
«یک تصادف ساده» شانس چند نامزدی اسکار دارد
به گفته مارتین «۱۸ فیلم از ۲۰ فیلم آخر که برای بهترین فیلم بلند بین‌المللی نامزد شده‌اند، در کن به نمایش درآمده و جوایزی را کسب کرده‌اند. و در سال‌های اخیر، اکثر برندگان اسکار در آن بخش، برای بهترین فیلم نیز نامزد شده‌اند. تا اینجا، از بین فیلم‌های ارسالی امسال، فکر می‌کنم فقط فیلم جعفر در پیش‌بینی‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه ظاهر می‌شود.»
مخفی کردن فیلمنامه به دلایل امنیتی
مارتین با گفتن این که «همه‌چیز درباره این فیلم کاملا دیوانه‌وار است»، از تولید پنهانی فیلم در ایران گفت: «جعفر خودش هزینه فیلمبرداری را داد چون هیچ‌کس نباید از پروژه خبر می‌داشت. او حتی فیلمنامه کامل را به هیچ بازیگر یا تکنسینی نمی‌داد تا اگر بازداشت شدند، بتوانند حقیقت را بگویند که چیزی نمی‌دانند. من فقط یک طرح خیلی کلی از فیلمنامه برای درخواست کمک مالی از CNC در اختیار داشتم.»
در روزهای پایانی فیلمبرداری، ۱۵ مأمور پلیس سر صحنه حاضر شدند تا پروژه را متوقف کنند و فایل‌ها را توقیف کنند. اما به‌طور تصادفی، دوربینی را برداشتند که کارت حافظه خالی داشت و کامپیوتر تدوینگر را، که حاوی همه تصاویر بود، نادیده گرفتند. مارتین می‌گوید: «اگر آن را می‌بردند، همه‌چیز تمام بود. بعد از آن فقط یک سکانس مانده بود و ناچار شدیم در گاراژی با پرده سبز بگیریم.»
سفر به کن شبیه ترن هوایی بود!
دریافت ویزا برای بازیگران و عوامل کار ساده‌ای نبود. به گفته مارتین، «پیش از پرواز، همه بازیگران به پلیس احضار شدند و از سفر منع شدند. به مریم افشاری، بازیگر اصلی، گفتند اگر بدون حجاب روی فرش قرمز بروی، شغلت را از دست می‌دهی.» او می‌افزاید: «تا لحظه سوار شدن به هواپیما مطمئن نبودیم می‌توانند بیایند. واقعاً شبیه ترن هوایی بود.»
واکنش‌ها به بازگشت جعفر پناهی به ایران
پس از دریافت نخل طلا، پناهی به ایران بازگشت و برخلاف انتظار با استقبال مردم روبه‌رو شد. مارتین می‌گوید: «فعلا به‌نظر می‌رسد نخل طلا تا حدی از همه محافظت می‌کند. وقتی جعفر عصر یکشنبه، روز بعد از مراسم اهدای جوایز کن، به ایران پرواز کرد، آنها سحرگاه دوشنبه به تهران رسیدند و از خود می‌پرسیدند که آیا پلیس منتظرشان خواهد بود یا خیر. او رک و راست صحبت کرده بود و چیزهایی گفته بود که می‌توانست در ایران جنجالی تلقی شود. اما در عوض، صبح که به تهران رسید، مردم برای تبریک آمده بودند.»
تهیه‌کننده فرانسوی «یک تصادف ساده» از علاقه پناهی به کشورش گفت: «او کشورش را دوست دارد و آنجا الهام می‌گیرد. شجاعتی که در او دیدم کم‌نظیر است. وقتی از خطرها پرسیدم، گفت مهم نیست — مهم این است که درباره فیلم حرف بزنیم.»
همکاری تدوینگر «امیلیا پرز» در فیلم پناهی
پناهی نسخه اولیه را به فرانسه آورد و پس از نمایش برای کن، پیشنهاد شد که فیلم کوتاه‌تر شود. مارتین می‌گوید: «چهار یا پنج دقیقه حذف کرد اما ایده‌ای برای کوتاه‌تر کردن نداشت. من پیشنهاد دادم ژولیت ولفلینگ، تدوینگر فیلم «امیلیا پرز»، وارد کار شود. در عرض ده روز، نسخه‌ای بیست دقیقه کوتاه‌تر آماده کردیم و برای کن فرستادیم. کمتر کارگردانی را دیده‌ام که در ده روز بیست دقیقه از فیلمش حذف کند!»
تفاوت «یک تصادف ساده» با آثار قبلی پناهی
به‌گفته مارتین، «این فیلم از بسیاری جهات متفاوت است. اول این که جعفر در آن بازی نمی‌کند - او سال‌هاست که در بیشتر فیلم‌هایش بازی می‌کند. نسخه طولانی‌تر دو ساعته، با نماهای طولانی و تأمل‌برانگیز، اشتراکات بیشتری با کارهای قبلی او داشت. وقتی آن را کوتاه کردیم، تصمیم گرفتیم آن را پرتنش‌تر و گیراتر کنیم، با ریتمی بسیار متفاوت از فیلم‌های قبلی‌اش. معمولا نقش تهیه‌کننده را در پول می‌بینند، اما مرحله تدوین جایی است که باید فاقد اقتدارگرایی، قانع‌کننده و صبور باشی... کارگردانان و تدوینگران می‌توانند به نقطه‌ای برسند که فقط می‌خواهند کار را تمام کنند، اما شما کسی هستید که باید بگویید: "این تمام نشده - بیایید ادامه دهیم".»
آیا همکاری با پناهی ادامه خواهد یافت؟
مارتین در ادامه از احتمال همکاری مجدد می‌گوید: «فعلاً درگیر فصل جوایزیم، اما فکر می‌کنم خیلی زود سراغ یک پروژه جدید خواهیم رفت.»
آیا جعفر پناهی خارج از ایران فیلم خواهد ساخت؟
این تهیه‌کننده در پایان به این اشاره کرد که پناهی از وقایع داخل ایران الهام می‌گیرد: « واقعا نمی‌توانم تصور کنم که جعفر داستانی غربی تعریف کند. اما شاید بتواند داستانی را که در ایران اتفاق می‌افتد روایت کند و در جای دیگری فیلمبرداری کند. مشکل این است که شرایط فیلمبرداری مخفیانه در ایران او را مجبور می‌کند نوع خاصی از فیلم را بسازد. به همین دلیل است که وقتی مردم از او می‌پرسند چرا همیشه در فیلم‌هایش ماشین هست، می‌گوید: "چون در ماشین می‌توانم بدون مجوز فیلم بگیرم." اگر می‌خواست فیلم‌های کمی جاه‌طلبانه‌تر در ایران بسازد، باید فیلم‌های رسمی می‌ساخت، مثل سعید روستایی که می‌توانست با اجازه در دادگاه‌ها، بیمارستان‌ها یا صحنه‌های بزرگ فیلمبرداری کند. فکر می‌کنم برای جعفر، این فیلم نقطه عطف دیگری در حرفه‌اش خواهد بود - شاید به او انگیزه بدهد که فیلم ساختن در خارج از کشور را تصور کند.»