رمز گشایی از سخنان اخیر وزیر ارشاد/ کدام بازیگران به سینما و تلویزیون بازمی‌گردند؟
به گزارش سلام سینما، ممنوع‌الکاری هنرمندان در ایران پس از وقایع اجتماعی و سیاسی پاییز ۱۴۰۱ شروع شد. در این دوره، برخی از بازیگران به دلیل اتهامات مختلفی مانند کشف حجاب از عرصه هنر کنار گذاشته شدند.
محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی دولت سیزدهم، در این خصوص گفت: «زمانی که وارد سینما شدم، حدود ۴۰۰ هنرمند ممنوع‌الکار بودند و این تعداد امروز به ۳۰ نفر هم نمی‌رسد.» او افزود که تلاش‌هایی برای کاهش تعداد هنرمندان ممنوع‌الکار انجام شد و با بسیاری از هنرمندان گفت‌وگو شده است. به گفته خزاعی، دستگاه‌های امنیتی به حداقل درگیر شدند و «ما خودمان وارد گفت‌وگو با هنرمندان شدیم تا مشکلات‌شان حل شود.»
اما برخی از این هنرمندان پرونده‌های امنیتی دارند که از عهده سازمان سینمایی خارج است. او همچنین اشاره کرد که تعدادی از هنرمندان ممنوع‌الکار به دلیل کشف حجاب و فعالیت‌های ضد جمهوری اسلامی، همچنان از بازگشت به عرصه سینما محروم هستند.
چه کسانی از کار کنار گذاشته شدند؟
در آبان ۱۴۰۲، فهرستی از هنرمندان ممنوع‌الکار توسط اداره نظارت سازمان سینمایی منتشر شد. این لیست شامل تعدادی از بازیگران زن معروف بود که به دلیل عدم رعایت حجاب از کار محروم شدند. برخی از این هنرمندان عبارتند از باران کوثری، ویشکا آسایش، ترانه علیدوستی، کتایون ریاحی، پانته‌آ بهرام، هنگامه قاضیانی، پگاه آهنگرانی، مریم بوبانی، گلاب آدینه، فاطمه معتمد آریا، شقایق دهقان و افسانه بایگان. در میان این هنرمندان، برخی مانند افسانه بایگان و هنگامه قاضیانی از بازیگری خداحافظی کرده‌اند و برخی دیگر مانند پگاه آهنگرانی و ویشکا آسایش نیز خارج از ایران زندگی می‌کنند.
در میان هنرمندان مرد نیز نام فریبرز عرب‌نیا، ارژنگ امیرفضلی، برزو ارجمند و حمید فرخ‌نژاد دیده می‌شود که به دلیل مهاجرت به خارج از کشور از ادامه فعالیت در سینمای ایران محروم شدند.
واکنش‌ها به ممنوع‌الکاری هنرمندان
در سال‌های اخیر، تعداد قابل توجهی از هنرمندان ایرانی تصمیم به مهاجرت از کشور گرفتند. برخی از این هنرمندان با وجود موفقیت‌های چشمگیر در داخل کشور، به دلیل وضعیت سیاسی و اجتماعی موجود، از ادامه فعالیت در ایران ناامید شدند. برخی دیگر از هنرمندان مجبور به مهاجرت شدند، اما در بیشتر موارد به دلیل نبود شرایط مناسب برای بازگشت و ادامه فعالیت هنری، از مهاجرت خود ناراضی هستند.
دکتر وحید آگاه، حقوقدان و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در این زمینه می‌گوید: «ممنوع‌الکاری اداری هنرمندان، برخلاف ممنوع‌الکاری قضایی، فاقد قواعد قانونی دقیق است و معمولاً به صورت فراگیر و بدون اعلام حکم قطعی صورت می‌گیرد. این اقدام نه تنها غیرقانونی است، بلکه آثار منفی زیادی برای هنرمندان به همراه دارد.»
واکنش‌ها به ممنوع‌الکاری هنرمندان در ایران متفاوت بوده است. عباس عبدی، تحلیلگر سیاسی، در این باره گفته است: «طرف قتل عمد یا غیرعمد می‌کند، مجازات را می‌کشد، ولی هیچ‌کس نمی‌تواند او را از شغلش محروم کند. چطور برای یک موضوع مانند بی‌حجابی که در قانون بسیار ساده است، کسی را به صورت اداری و نه قضایی از شغلش محروم کنند؟»
علی مطهری، نماینده سابق مجلس، نیز به این سیاست‌ها انتقاد کرده و معتقد است که برخوردهای هیجانی و احساسی در فضای سیاسی، راهگشا نیست. او همچنین اشاره کرده که بسیاری از هنرمندان با گفت‌وگو و محبت می‌توانند به جامعه هنری بازگردند و حذف و ممنوعیت نمی‌تواند به توسعه کشور کمک کند.
در همین راستا، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، اعلام کرده که وزیر فرهنگ، سید عباس صالحی، شخصاً پیگیر وضعیت هنرمندان ممنوع‌الفعالیت است و در تلاش است تا مشکلات آن‌ها را حل کند. او افزود که آقای صالحی که خود از خانواده هنر است، در این زمینه سابقه طولانی دارد و به‌طور شخصی به دنبال فراهم آوردن شرایطی برای بازگشت هنرمندان به عرصه فعالیت است.
درخواست هنرمندان از رئیس دستگاه قضا
رضا کیانیان، بازیگر سینما، در واکنش به ممنوع‌الکاری هنرمندان نوشت: «آیا طبق قانون اساسی، کسی یا وزارتخانه‌ای می‌تواند بدون حکم قطعی قضایی حق کار کردن را از فردی بگیرد؟» کیانیان از حجت‌الاسلام غلامحسین اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه، خواست تا این مسئله را بررسی کند و اعلام کند که آیا دستگاه قضائی چنین حکمی صادر کرده است؟
محسن برهانی، استاد حقوق جزا و جرم‌شناسی، نیز در صفحه خود نوشت: «محرومیت برخی خانم‌های بازیگر از بازیگری، اقدامی غیرقانونی است. هر مقام مسئولی که این هنرمندان را به صورت غیرقانونی از اشتغال به بازیگری محروم کرده باشد، به استناد ماده ۵۷۰ تعزیرات مرتکب جرم شده است و باید به حبس محکوم شود.»
چرا برخی از آن‌ها همچنان در پخش آثار حضور دارند؟
با وجود اینکه برخی هنرمندان مانند حمید فرخ‌نژاد و فریبرز عرب‌نیا به دلیل مهاجرت به خارج از کشور ممنوع‌الکار شدند، همچنان برخی از سریال‌هایشان در تلویزیون و VOD پخش می‌شود. به‌طور مثال، سریال سقوط با بازی حمید فرخ‌نژاد و سریال مختارنامه با بازی فریبرز عرب‌نیا، همچنان پخش می‌شود. این مسأله نشان می‌دهد که ممنوعیت فعالیت هنرمندان در برخی مواقع، مانع از پخش آثارشان نمی‌شود.
تحولات جدید: تغییر سیاست‌ها و رفع مشکلات هنرمندان
اما در تازه‌ترین رویداد، سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در رابطه با ممنوع‌الکاری هنرمندان گفت: «موارد مربوط به هنرمندانی که به عنوان ممنوع‌الکار تلقی می‌شوند مختلف است و تک‌تک هنرمندان ممنوع‌الکار در دوره جدید مورد بررسی مجدد قرار خواهد گرفت و تجدید نظر کلی در این زمینه صورت خواهد گرفت.» این اظهارات وزیر ارشاد نشان‌دهنده رویکرد جدید و تلاش برای بازنگری در برخورد با هنرمندان ممنوع‌الکار است.
وضعیت کنونی: فضای جدید برای بازگشت هنرمندان
وزیر ارشاد در جدیدترین مصاحبه خود از حل مشکلات برخی هنرمندان ممنوع‌الفعالیت خبر داد و گفت که این مسائل باید در فضای آرام پیش برود. او افزود که مشکلات برخی هنرمندان در حال رفع است و در مرحله اجرا دیده شده که برخی هنرمندان که قبلاً مشکلاتی داشتند، اکنون توانسته‌اند به عرصه هنر بازگردند.
یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه، لیلا بلوکات، بازیگر سینما است که در مهرماه ۱۴۰۳ از اتهامات خود تبرئه شد و حالا می‌تواند به‌طور آزادانه به فعالیت‌های هنری و اجتماعی خود ادامه دهد. این بازیگر که در خردادماه ۱۴۰۲ پس از انتشار عکسی با کلاه در فضای مجازی، به اتهام کشف حجاب محکوم شده بود، در دادگاه‌های اولیه با مشکلات قانونی مواجه شد. اما در نهایت، پس از یک سال و در دادگاه نهایی، از تمامی اتهامات خود تبرئه شد و به او اجازه داده شد تا به دنیای سینما و هنر بازگردد.
این تحولات و اقدامات جدید وزارت ارشاد نشان‌دهنده رویکرد متفاوتی در برخورد با هنرمندان است. به نظر می‌رسد که وزارت ارشاد تحت هدایت سید عباس صالحی در تلاش است تا به جای برخوردهای سختگیرانه، فضایی بازتر و پذیراتر برای فعالیت‌های هنری ایجاد کند. این رویکرد می‌تواند به هنرمندان اجازه دهد که با رعایت قوانین و هنجارهای موجود، بدون محدودیت‌های غیرضروری، به حرفه خود ادامه دهند.