نقد فیلم کمدی الهی | طعنه تیز علی عسگری به سانسور فرهنگی در جشنواره ونیز

ترجمه اختصاصی سلام سینما – نگار رعنایی: علی عسگری که پیش‌تر با آثاری چون «ناپدید شدن» (ونیز ۲۰۱۷)، «تا فردا» (برلین ۲۰۲۲) و «آیات زمینی» (کن ۲۰۲۳) در محافل جهانی شناخته شده بود، این بار با نگاهی جسورانه و طنزی گزنده، روند طاقت‌فرسای اخذ مجوز نمایش فیلم در ایران را دستمایه ساخته است.

بیشتر بخوانید:

تصاویر فتوکال فیلم بدون مجوز کمدی الهی (علی عسگری) در جشنواره ونیز + خلاصه داستان

«کمدی الهی» هم‌زمان هم تصویری از مقاومت هنرمندان در برابر سانسور و محدودیت‌های اجتماعی ارائه می‌دهد و هم نقدی طنازانه بر تضاد میان هنر مستقل و سینمای سفارشی حکومتی است.

در «کمدی الهی»، کارگردان ۴۰ ساله‌ای به نام «بهرام» (با بازی بهرام ارک در نقش خودش) بار دیگر با مشکل همیشگی مواجه می‌شود: فیلم تازه‌اش از سوی نهادهای نظارتی رد شده و اجازه نمایش در ایران نمی‌گیرد. او به همراه تهیه‌کننده‌اش، صدف (صدف عسگری، برادرزاده کارگردان که نقش نسخه‌ای از خودش را ایفا می‌کند) تصمیم می‌گیرد برخلاف دستور مقامات، نمایش مستقلی از فیلم برگزار کند. روایت فیلم در یک روز می‌گذرد و با لحنی شوخ‌طبعانه و طعنه‌آمیز، تناقضات و محدودیت‌های جامعه ایران را بازتاب می‌دهد.

این اثر علاوه بر روایت داستانی، بار سیاسی و نمادین نیز دارد. صدف عسگری، که در دنیای واقعی پس از حضور در جشنواره کن با فیلم «آیات زمینی» ممنوع‌الکار شده، در فیلم نیز با موانع مشابهی مواجه است. برادران ارک – بهرام و بهمن – نیز که پیش‌تر با فیلم‌هایی چون «سویوق» (۲۰۱۶) و «پوست» (۲۰۲۰) با سانسور درگیر بوده‌اند، در اینجا نسخه‌های خیالی از خود را بازی می‌کنند. تضاد میان مسیر هنری بهرام (سینمای مستقل و جدی) و انتخاب‌های بهمن (کمدی‌های عامه‌پسند مورد تأیید حکومت) به بخش مهمی از روایت بدل می‌شود.

علی عسگری از میزانسن‌های ثابت و برداشت‌های طولانی استفاده کرده تا سخت‌گیری و صلبیت حاکمیت را به تصویر بکشد؛ در مقابل، صحنه‌های پرتحرک سوار بر وسپا، نمایانگر آزادی و رهایی‌اند. فیلم همچنین با دیالوگ‌های سرزنده و ارجاعات سینمایی – از «ماتریکس» تا کیارستمی – فضایی گفت‌وگومحور و اندیشمندانه ایجاد می‌کند.

هرچند برخی اپیزودها مانند برخورد با شخصی که خود را «پیامبر خیابانی» معرفی می‌کند، پراکنده به نظر می‌رسد، اما در مجموع، فیلم انرژی سرکش و روحیه‌ای طناز دارد که آن را از دیگر آثار سیاسی اخیر سینمای ایران متمایز می‌سازد. حتی حضور سگ بازیگر فیلم با عنوان «شیلا، سگ دوست‌داشتنی» به طنز تلخ اثر رنگی تازه می‌بخشد.

«کمدی الهی» بیش از آنکه صرفاً نقدی بر سانسور باشد، بیانیه‌ای در ستایش هنر و خنده به‌عنوان سلاحی علیه سرکوب است. همین ترکیب جسارت سیاسی، طنز گزنده و روایت سینمایی می‌تواند مسیر موفقی را برای حضور در جشنواره‌ها و پخش جهانی رقم بزند.

منبع: اسکرین دیلی