آتابای: جهان دردمند یک مرد
درد را از هر طرف که بخوانی درد است؛ فرقی نمی کند در شرق یک سرزمین باشد یا در غرب. در شمال آن باشد یا در جنوب. فارغ از متفاوت بودن رنج و آلام هر منطقه جغرافیایی آنچه که مربوط به اشتراک ضمیر انسانی است، در تمامی اقلیم ها یکی است. دردی همچون مرگ و فقدان عزیز، درد جدایی، درد طرد شدن و تنهایی و همینطور درد ندانستن چیزهایی که گاه در برهه ای از زمان ما را در چنبره ی تردید و توهم گرفتار می کند.
در میان سیل عظیمی از روایت های زنانه در آثار سینمایی، « آتابای » روایت تمام نشدنی دنیای جراحت دیده ی مردی است که ردپای عمیق خرده روایت های زنانه را نیز می توان در آن مشاهده کرد. دنیای مردی که در ارتباط با جهان اطراف گاه شکل گرفته و احیا شده است و گاه ترک خورده و فرو ریخته است.
کاظم که او را آتابای صدا می کنند در یکی از روستاهای توابع آذربایجان غربی زندگی می کند. او که در سالهای جوانی برای تحصیل در رشته ی معماری به تهران رفته بود، پس از شرایطی که برای او به وجود می آید ( مورد تحقیر واقع شدن به دلیل طبقه اجتماعی، طرز پوشش و حتی داشتن لهجه) و همینطور تجربه ناموفق عاطفی، دانشگاه خود را نیمه تمام رها کرده و به روستای محل زادگاهش برمی گردد. او پس از آن با برگزاری تور و جابجایی توریست، کسب و کاری برای خودش و اهالی روستا راه اندازی کرده و تمام توجه خود را معطوف سرپرستی و تربیت خواهرزاده ای می کند که مادرش را در جوانی به دلیل خودکشی از دست داده است.
فیلم از همان ابتدا از طریق واگویه های آتابای که گاه میان خواب و کابوس هایش دیده می شود ما را وارد جهان ذهنی او کرده و با پرسش ها و دغدغه های او آشنا می کند. واگویه هایی که از چیستی او درباره ی زمان مرگ می گویند، از معمای دردآور خودکشی خواهرش و حتی از چگونگی رفتار انسان های اطرافش. پرسش هایی که در طول روایت عینیت می یابند و در راستای ابهام زدایی داستان پیش می روند.
شخصیت داستان با ورود به فضایی همچون دانشگاه که در اوایل جوانی می تواند در تعریف، تثبیت و ترفیع جایگاه اجتماعی و فردی او نقشی مهم و اساسی ایفا کند؛ با بحران هایی روبرو شده که اثرات آن تا سالیان سال و حتی تا لحظه ی کنونی زندگی اش باقی مانده است. بحرانی که منجر به تنهایی او شده و به صورت درد و رنجی پنهان و گاه به صورت خشم نمود پیدا می کند.
دغدغه ی دیگر شخصیت که آن هم به گذشته ی او برمی گردد؛ مربوط به حادثه ی تلخ خودسوزی خواهرش می باشد، اتفاق دلخراشی که همواره او را در موقعیت های تنش زا با دیگران مخصوصا با نزدیکان خویش قرار داده است. درگیری گاه به گاه با پدرش که او را مقصر در سرنوشت خواهرش می داند؛ رفتار پر چالش او با دوست قدیمی اش یحیی، دوستی که در گذشته خاطرخواه خواهرش بوده و به عقیده ی آتابای می توانست آینده ی دیگری برای خواهرش رقم بزند و همینطور رابطه ی او با تنها خواهر زاده اش آیدین که به سبب علاقه و حس مسئولیتی که نسبت به شیوه ی تربیتی و رفتاری او دارد، گاه دچار حساسیت های شدیدی می شود.
گرچه آتابای پس از رها کردن دانشگاه تصمیم می گیرد برای جبران سالهای تحقیر و پس زدگی، خود را قوی و بزرگ کند و با تلاش هایی که در روستا برای ایجاد کسب و کار می کند، مورد احترام و محبوب همه واقع می شود ولی اینکه در طول این سالیان هیچ زنی را به خلوت عاطفی خویش راه نداده و یا در خلال گفتگو با دوستش یحیی هنوز با حسرت و نفرت از دوران گذشته اش سخن می گوید، نشان از کهنگی درد و رنج وی دارد؛ حکایت غمگین نرسیدن به خواسته ها و کنار نیامدن با شرایطی که اکنون دارد.
اما فیلم، کاراکترش را در میانه، بدین شکل، غوطه ور در غم گذشته رها نمی کند؛ بلکه در ادامه داستان، تغییرات آرام درونی آتابای از خلال گره گشایی برخی دغدغه های ذهنی او، من جمله راز خودکشی خواهرش دیده می شود؛ رازی که با فهمیدنش روند رفتاری او نسبت به محیط اطراف مخصوصا نزدیکانش تغییر می یابد. تغییری که در کنار تجربه مجدد دلدادگی، رفته رفته به سمت لطافت رفتاری او نیز پیش می رود.
باز خواستنی پیش می آید و شاید تلاشی برای رسیدن و در نهایت، امیدی برای تغییر ولی گویا داستان قرار نیست از چرخه ی تکرار گذشته ی شخصیت اصلی رهایی یابد. باز، نشدنی می شود و بی آنکه دقیقا بدانیم چرا در انتها با آتابایِ داستان در غمی آشنا شریک می شویم؛ غم نرسیدن و روایتی که گویا نویسنده می خواهد این نرسیدن و نشدن های کاراکترش همچنان ادامه پیدا کند.
در پایان می توان گفت جدای از اینکه داستان فیلم می توانست در هر نقطه از سرزمین جغرافیایی مان به تصویر کشیده شود و آتابای را نماینده ی خیل عظیمی از انسان هایی معرفی کند که در گیرودار رنج و درد خویش همواره در جستجوی راهی برای رهایی از دغدغه هایشان هستند، ولی نمی توان از قاب بندی های زیبا و صحنه های طبیعی و بومی فیلم گذشت. قاب هایی که دور از فضای محبوس، تکراری و خسته کننده ی شهری پا به پای روایت پیش رفته و نوشیدنی تلخ داستان « آتابای » را با رنگ و ظاهری دلنشین جرعه جرعه در ذهن مخاطب نوشانده اند.