آیا جشنواره کارلووی واری به فرصتی تازه برای دیده شدن سینمای مستقل ایران تبدیل شده است؟
اختصاصی سلام سینما - کمال نادری مطلق: در سال‌های اخیر، در کنار فستیوال‌هایی چون کن، برلین، ونیز و لوکارنو، نام جشنواره کارلووی واری نیز برای بسیاری از مخاطبان ایرانی آشنا شده است. جشنواره‌ای معتبر در جمهوری چک که با تمرکز بر سینمای اروپای شرقی و مرکزی شناخته می‌شود، اما در سال‌های اخیر جایگاه متفاوتی برای فیلمسازان مستقل و تجربه‌گرای ایرانی یافته است؛ فیلم‌هایی که در خارج از چرخه رسمی تولید ساخته می‌شوند و به‌طور روزافزون راه خود را به رویدادهایی چون کارلووی واری باز می‌کنند.
بیشتر بخوانید:
فرشته حسینی با گریمی مردانه راهی جشنواره کارلووی واری می‌شود
علی شادمان با «تهران، کنارت» به جشنواره کارلووی واری می‌رود
کارلووی واری؛ از گذشته تا امروز
جشنواره بین‌المللی فیلم کارلووی واری (Karlovy Vary International Film Festival) از قدیمی‌ترین جشنواره‌های سینمایی در جهان و مهم‌ترین جشنواره در اروپای مرکزی و شرقی است. این جشنواره که نخستین بار در سال ۱۹۴۶ برگزار شد، هر سال در شهر چشمه‌های آب گرم کارلووی واری در جمهوری چک برگزار می‌شود و با قدمتی بیش از هفت دهه، نقش مهمی در معرفی فیلمسازان مستقل از کشورهای بلوک شرق، آسیای میانه، قفقاز و ایران ایفا کرده است.
این رویداد در طبقه‌بندی رسمی فیاپف (فدراسیون بین‌المللی انجمن‌های تهیه‌کنندگان فیلم) به‌عنوان جشنواره‌ای رقابتی در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شده و هر سال فیلم‌هایی از سراسر جهان در بخش‌هایی مانند مسابقه اصلی، پروکسیما (Proxima)، مسابقه مستند و چشم‌انداز جهانی در آن به نمایش درمی‌آیند.
کارلووی واری همواره پناهگاهی برای فیلمسازانی بوده که با محدودیت‌های تولید، بودجه یا نمایش در کشورهای خود مواجه‌اند، و همین ویژگی است که آن را به مقصدی طبیعی برای فیلم‌های مستقل ایرانی بدل کرده است.
جشنواره‌ای با نگاهی تازه به سینمای ایران
نقطه عطف در رابطه میان سینمای ایران و کارلووی واری را می‌توان سال ۲۰۲۳ دانست؛ زمانی که این جشنواره در پنجاه‌وهفتمین دوره خود بخشی ویژه با عنوان «تولدی دیگر: سینمای ایران اینجا و اکنون» را به فیلم‌های ایرانی اختصاص داد. در این بخش نه فیلم مستقل و تولیدشده در شرایطی متفاوت از روندهای معمول سینمای ایران، به نمایش درآمدند. در همان سال، فیلم زیرزمینی «ماده تاریک» به کارگردانی کریم لک‌زاده در بخش پروکسیمای این جشنواره پذیرفته شد که از جمله اولین فیلم‌های زیرزمینی ساخته‌شده در سینمای ایران پس از وقایع سال 1401 بود. این در حالی است که حتی در سال‌های قبل از آن هم تعدادی از فیلم‌های خارج از جریان اصلی سینمای ایران فرصت حضور در بخش‌های مختلف جشنواره کارلووی واری را پیدا کرده بودند.
این اقدام نه‌تنها توجه ویژه جشنواره به تغییرات در فضای فیلمسازی ایران را نشان می‌داد، بلکه بازتابی از سلیقه‌ای جهانی بود که به روایت‌های شخصی، جسورانه و تجربی از دل جوامع کمتر نمایان تمایل بیشتری پیدا کرده است. کارلووی واری، با تمرکز بر آثاری که بیشتر از جریان غالب فاصله دارند، عملاً به یکی از محافل مهم برای دیده شدن سینمای زیرزمینی ایران تبدیل شد؛ سینمایی که با امکانات محدود، اما نگاه‌هایی متفاوت و فرم‌هایی آزادانه‌تر به میدان آمده است.
از تولد سینمایی تازه در ایران تا بیداد سهیل بیرقی
امسال نیز حضور سینمای مستقل ایران در کارلووی واری ادامه پیدا کرد و فیلم «بیداد» (Outcry) به کارگردانی سهیل بیرقی در این جشنواره به نمایش درآمد. این فیلم که بدون مجوز ساخت در ایران تولید شده، بار دیگر توجه رسانه‌ها و منتقدان را به استمرار روندی جلب کرد که از سال گذشته با «تولدی دیگر» آغاز شده بود.
نمایش «بیداد» در کارلووی واری، صرفاً حضور یک فیلم در یک جشنواره بین‌المللی نیست؛ بلکه بخشی از روندی گسترده‌تر است که در آن فیلم‌های تجربی و شخصی ساخته‌شده در خارج از چارچوب‌های رسمی، راه خود را به مخاطبان جهانی باز می‌کنند. این فیلم‌ها با وجود نبود امکانات حرفه‌ای رایج، در بسیاری موارد موفق می‌شوند در فستیوال‌های بین‌المللی مورد توجه قرار بگیرند و به نمادی از پویایی و خلاقیت در شرایط خاص بدل شوند.
فرصتی برای صداهای کمتر شنیده‌شده
هرچند ساخت و نمایش این نوع فیلم‌ها با چالش‌های خاص خود همراه است، اما رویدادهایی چون کارلووی واری این فرصت را فراهم می‌کنند که صداهای کمتر شنیده‌شده در سینمای ایران نیز مجال دیده شدن پیدا کنند. این جشنواره در سال‌های اخیر نشان داده که نه‌تنها به کیفیت هنری آثار اهمیت می‌دهد، بلکه تلاش دارد تصویر متنوع‌تری از کشورهای مختلف ارائه کند؛ تصاویری که از مسیر سینمای مستقل و زیرزمینی می‌گذرند.
در این میان، سینمای مستقل ایران نیز راهی تازه یافته است: راهی که از مسیر فستیوال‌هایی چون کارلووی واری عبور می‌کند و نشان می‌دهد که حتی در غیاب چرخه‌های رسمی، امکان بازتعریف و ارائه روایت‌های تازه همچنان وجود دارد.