ده نقش مهم عزت‌الله انتظامی فقید
کارنامه آقای بازیگر پر است از نقش‌آفرینی درخشان و فیلم‌هایی که به واسطه حضور او، حالا فراموش‌نشدنی‌اند. عزت الله انتظامی ستاره‌ای بود که بعید است به این زودی‌ها مانندش را در سینمای ایران داشته باشیم. در این یادداشت ده نقش به‌یادماندنی استاد را مرور کرده‌ایم. به امید آن‌که روحش در آرامش ابدی باشد.
«گاو»
سال ساخت:۱۳۴۸
کارگردان: داریوش مهرجویی
نقش:مش حسن- مرد روستایی/ قهرمان فیلم
همه امید زندگی مش حسن به تنها گاوی است که در طویله اش دارد و از وجود آن علاوه بر امرار معاش خانواده خود، افراد روستا را نیز بهره‌مند می‌سازد. همه این مسائل باعث شده است که مش حسن دلبستگی خاصی به این گاو داشته باشد. اما روزی که مش حسن به شهر رفته، گاو به علت نامشخصی می‌میرد و افراد روستا با موافقت همسر مش حسن نعش گاو را در چاه روستا می‌اندازند و پس از بازگشت مش حسن وانمود میکنند که گاو گریخته است. فقر فرهنگی و ازخودبیگانگی مدنظر داستان‌نویس و کارگردان باعث می‌شود مش حسن خودش را به جای گاو جا بزند و تبدیل به گاو مش حسن بشود.
نکته مهم:
«گاو» اولین فیلم سینمای ایران است که موفق به کسب جایزه بین‌المللی از جشنواره فیلم ونیز ایتالیا و پس از آن جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره کن شد.
سال ساخت:۱۳۶۱
کارگردان: علی حاتمی
نقش: حاج حسینقلی‌خان صدالسلطنه- اولین سفیر ایران در آمریکا/ قهرمان فیلم
در سال 1306 هجري قمري حاج حسينقلي خان نوري صدرالسلطنه، از سوي ناصرالدين شاه با سمت نخستين ايلچي (سفير) ايران در ايالات متحده آمريكا به همراه مترجمش ميرزامحمود راهي آن ديار مي شود. به دستور حسينقلي خان كه از ملاقات با وزير خارجه و رييس جمهور وقت آمريكا ذوق زده شده، ساختمان بزرگي به عنوان سفارتخانه اجاره مي شود و چند خدمتگزار نيز استخدام مي شوند. حسينقلي خان و مترجمش از هتل پارادايز به آنجا نقل مكان مي كنند. ميرزامحمود ـ كه در واقع به منظور تحصيل طب با ايلچي همراه شده ـ حاج حسينقلي خان را كه در سفارت هيچ مراجعه كننده اي ندارد ترك مي كند و به دانشگاه مي رود. به تدريج بودجه سفارتخانه قطع مي شود و حاجي به ناچار خدمتگزاران را اخراج مي كند. حاجي كه از دوري دخترش سخت بي تاب است و احساس تنهايي مي كند، رييس جمهور را در لباس ساده يك كابوي در سفارتخانه مي بيند و پذيرايي كاملي از او مي كند و گزارش اين ديدار را با جزييات ثبت مي كند، اما در پايان درمي يابد كه رييس جمهور پس از پايان دوره رياست جمهوري اش انتخابات را به رقيب واگذار كرده و حالا كشاورزي است كه به دليل علاقه به پسته ايراني، آمده تا روش كاشت و برداشت آن را از حاجي بپرسد. مراجعه كننده بعدي سفارتخانه يك سرخ پوست فراري است كه براي پناهنده شدن به حاجي روي آورده است. حاجي زير فشار دولت آمريكا و نيز ميرزامحمود ـ كه ادامه تحصيلش را به دليل رفتار حاجي در خطر ديده ـ قرار مي گيرد؛ اما تسليم نمي شود. سرانجام با فراخوانده شدن حاجي به وطن، مأموريت اولين سفير تحقيرشده اي كه خود را يك تبعيدي به مكاني دور از كشور مي پندارد، به پايان مي رسد. شخصیت اصلی فیلم عزت الله انتظامی در نقش حسین قلی خان (حاجی واشنگتن) است که موقعیت کمیکش در ابتدای فیلم، هرچه جلوتر می‌رود، تراژیک تر و غمبارتر می‌شود.
نکته مهم:
هرچند فیلم محصول سال ۱۳۶۱ است اما در سال ۱۳۷۷ به اکران عمومی درآمد و تا پیش از آن توقیف بود. مونولوگ معروف عزت الله انتظامی در صحنه‌ای از فیلم که مشغول قصابی است بارها دیده و شنیده شده و حتی بخشی از آن بر مزار علی حاتمی هم ثبت گشته است.
سال ساخت:۱۳۶۵
کارگردان: داریوش مهرجویی
نقش: عباس آقا- مباشر/ بدمن
خانه‌ای که وارث یا وارثانش معلوم نیست، عده‌ای مستاجر دارد. خانه نیازمند تعمیرات اساسی است ولی بی توجهی عباس آقا، مباشر که قصد تصاحب خانه را دارد، باعث می‌شود تا به رغم تلاش‌های دیگر ساکنان، کار از کار بگذرد و خانه بر ساکنانش فروریزد.
همسایه‌ها در نهایت تصمیم می‌گیرند بدون استخدام کارگر، خودشان تعمیرات خانه را انجام دهند. عباس آقا با دیدن این صحنه و تحت تأثیر نصیحت‌های مادرش، خودش به دنبال کارگران رفته و همگی با همکاری هم به مرمت خانه مشغول می‌شوند. تعمیرات تا شب ادامه می‌یابد ولی کار چندانی از پیش نمی‌برند. بارندگی‌های همان شب و چپ شدن یک منبع بزرگ آب قرار گرفته روی پشت بام خانه باعث می‌شود خسارات زیادی به ساختمان وارد شود و همه اهالی خانه سراسیمه به بیرون می‌گریزند.
روز بعد مأموران شهرداری به مستاجران درمانده و ناامید اعلام میکنند که آپارتمان با اقساط بلند مدت به آنها واگذار خواهد شد.
یکی از مهم‌ترین نقش‌آفرینی‌های آقای بازیگر و احتمالا بهترین‌شان. در هیبت مردی دغل‌باز که نمونه‌اش را در پیش از آن در فیلم «پستچی» از آقای بازیگر دیده بودیم.
نکته مهم:
«اجاره نشین ها»یکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است که هنوز هم در رای‌گیری بهترین فیلم سینمای ایران از جانب منتقدان، نامش در میان پنج فیلم اول لیست دیده می‌شود. انتظامی برای نقش عباس آقا کاندید بهترین بازیگر نقش اول مرد در جشنواره فیلم فجر شد.
سال ساخت:۱۳۶۸
کارگردان: محسن مخملباف
نقش: ناصرالدین شاه- مظفرالدین شاه/ نقش مکمل
میرزا ابراهیم خان عکاس‌باشی به همراه مظفرالدین شاه به فرنگ می‌رود و سینماتوگراف را کشف میکنند، اولین تصاویر از شاه ضبط می‌شود و آنها به ایران بازمی‌گردند. میرزا ابراهیم خان که عاشق دل‌خسته زنی به نام آتیه است، حواسش پی کار نیست پس مظفرالدین شاه از فراشباشی می‌خواهد تا او را نزد ولیعهد بفرستد؛ به زمان آینده اما فراشباشی اشتباها او را به گذشته و زمان ناصرالدین شاه می‌فرستد. پادشاه مستبد و خشن قاجار که خودش در حرمسرا با دختران و معشوقه‌های ریز و درشتش فیلم‌ها را می‌بیند و هرکجا را دوست نداشته باشد، دستور سانسور می‌دهد. تا اینکه ناصرالدین شاه گلنار، شخصیت فیلم «دختر لر» را می‌بیند و عاشقش می‌شود و برای آن که به معشوق برسد، حکومت را رها میکند و به دنبال سینما می‌رود. اما ماشین زمان عکاس‌باشی را به زمان خودش برمی‌گرداند تا تاریخ دست‌خوش تغییر نشود!
سال ساخت: ۱۳۷۳
کارگردان: رخشان بنی اعتماد
نقش: رسول رحمانی- مزرعه‌دار و صاحب کارخانه/ نقش اول مرد
رسول رحمانی مالک یک مزرعه گوجه‌فرنگی است و کارخانه‌ای هم در کنار آن دارد. او که چند سال پیش همسرش را از دست داده‌است، تنها زندگی میکند. «نوبر کردانی» زنی است که سرپرستی خانواده‌اش را به عهده دارد و ناچار است کار کند. او به همراه چند زن دیگر برای کار در مزرعه انتخاب می‌شود.کم‌کم علاقه‌اش به نوبر جلب شده و عاشقش می‌شود....
سال ساخت:۱۳۸۰
کارگردان: بهمن فرمان آرا
نقش: آقای سپیدبخت- پدر دکتر/ نقش فرعی
آقای سپیدبخت، پدر دکتر است که با وجودیکه در سلامتی کامل جسمی و روحی به‌سر میبرد پسرش او را به خانه سالمندان برده و او در آنجا زندگی میکند. ملاقات او و پسرش در ابتدای فیلم نشان می‌دهد که روابط آن‌دو با یکدیگر خوب نیست. آقای سپید بخت عاجزانه و با مویه از پسرش می‌خواهد که او را از آنجا بیرون بیاورد اما پسر قبول نمی‌کند.
نکته مهم:
«خانه ای روی آب» با استقبال زیادی چه از جانب مردم و چه منتقدان روبه‌رو شد و عرت‌الله خان انتظامی هم برای بازی در این فیلم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را از آن خود کرد.
«گاو خونی»
سال ساخت:۱۳۸۰
کارگردان: بهروز افخمی
نقش: پدر قهرمان فیلم/ نقش مکمل
این فیلم داستان کابوس‌های جوانی را حکایت میکند که خاطرات پدر مرده اش، شهر زادگاهش یعنی اصفهان و رودخانه زاینده رود او را به مرز پریشانی می‌رساند. و این پدر کسی نیست جز عزت‌الله انتظامی. پدری که در لابه‌لای خاطراتی که بر پسر هجوم آورده چون شبحی سرگردان می‌چرخد. پدری که در کودکی پسر، بسیار سلطه‌گر بوده و رفتار دیکتاتورمابانه‌اش باعث همه تنش‌های امروز پسر شده است.
-بابا...راسته میگن مادر من از دست تو دق کرد و مرد؟
-نه من از دست مادرت دق کردم.
-ولی وقتی تو مردی مادرم زنده نبود.
-بله زنده نبود ولی هرشب خوابشو میدیدم.
-منم هرشب خواب تورو می‌بینم.
-ههه... پس به‌پا دق نکنی.
نکته مهم:
فیلم بر اساس رمان جعفر مدرس صادقی ساخته شده و اصلاً انگار ادعانامه پسران است علیه پدران، یا به عبارت بهتر یک‌جور شرح از بین رفتن پسران در چنبره جهل پدران، عزت‌الله انتظامی با بازی درجه‌یکش این پدرسالاری جاهلانه را در فضاسازی کل فیلم منتشر میکند. آن‌قدر حضور دوگانه‌اش در این فیلم ویژه است که می‌توان آن را آخرین آسی دانست که آقای بازیگر برای سینمای ایران رو کرده.
«حکم»
سال ساخت:۱۳۸۳
کارگردان: مسعود کیمیایی
نقش: رضا معروفی- از اعضای مافیا و آدمکش/ نقش مکمل
حکم که صادر شد، باید اجرا بشه، اگه بترسی، تأخیر کنی، یا جا بزنی، حکم خودت صادر می‌شه …». ماهیت پول خرید و فروش است. آنانی که میان پول و معامله زندگی میکنند، عاقبت به صدور حکم یکدیگر می‌رسند. رضا معروفی خود صاحب حکم است، اما آن را اجرا هم میکند. او سهند را امان می‌دهد، به خانه می‌آورد و برای گرفتاری اش چاره‌ای می‌یابد. محسن و فروزنده هر دو جوانند و عاشق؛ محسن اما خون و اسلحه و پول را انتخاب میکند. حتی در مقابل فروزنده حکم صادر می‌شود. اما در سکانس آخر، رضا معروفی با خواندن حکم محسن و نجات دادن فروزنده از مرگ برای لحظه‌ای قهرمان فیلم می‌شود. بلافاصله بعدش درمی‌یابیم که اسلحه محسن خالی بوده و قصد کشتن فروزنده را نداشته. رضا معروفی که حالا به اشتباه مسبب قتل محسن شده، یک قهرمان شکست خورده است که به قول خودش محسن یک عمر زندگی سالمش را حالا با این قتل اشتباه چرکین میکند.
سال ساخت:۱۳۸۵
کارگردان: امیرشهاب رضویان
نقش: آقای قناتی-دوست قدیمی پدر قهرمان فیلم/ نقش مکمل
دکتر بهمن پارسا، پس از سی و سه سال از آلمان به ایران بر می‌گردد. با یکی از دوستان قدیمی پدرش (پیرمردی به نام قناتی)، به زادگاهشان (بم) می‌روند. دکتر پارسا در پی یافتن عشق گمشده اش، مینا در بم می گردد و رابطه اش تدریجاً با قناتی عمیق‌تر می‌شود. قناتی سعی میکند دل چرکین دکتر پارسا از پدرش را کمی آرام کند و با او سفری هیجان‌انگیز در داخل یک قنات دارند.
«زادبوم»
سال ساخت:۱۳۸۷
کارگردان: ابوالحسن داوودی
نقش: پدربزرگ خانواده- ملوان بازنشسته ارتش/ نقش مکمل
داستان فیلم دربارهٔ یک خانواده است که هر کدام از اعضای آن در یک نقطه دنیا مشغول هستند. بیژن امیری معاون یک کاندید انتخاباتی ریاست جمهوری است که در آستانه پیروزی به سر میبرد. همسر او مریم یک پزشک زیست شناس است که در قشم بر روی لاکپشت های دریایی و بازگشت سی سال پس از تولد آنها برای تخم گذاری به زاد گاهشان تحقیق میکند و سعی میکند جلوی انقراض آنها توسط مردم قشم را بگیرد.
سر آنها امیرعلی در آلمان تحصیل میکند و به کمک نوه پروفسوری که سی سال قبل برای لاکپشت های قشم پلاک گذاری کرد سعی میکنند به مریم کمک کنند تا نسل لاک‌پشت‌ها از بین نرود. دختر آنها سارا همراه همسرش در دبی زندگی میکند و در آستانه جدایی از همسرش است.
پدر بیژن ،عزت‌الله انتظامی یک سرهنگ بازنشته نیروی دریایی است که در آلمان به تنهایی در کشتی خود زندگی میکند. . پسرش رابطه‌اش را با او به دلیل عقایدش قطع کرده هرچند که پدربزرگ، دوست نزدیک و صمیمی امیرعلی محسوب می‌شود.
