پیشمرگ اگر بین مردم محبوب بود پس چرا نفروخت؟! / وقتی مردم ندیدند، اما سیمرغ دادند!
اختصاصی سلام سینما - مهلا رنجبران: سه سال! دقیقاً سه سال تمام خبری از سیمرغ مردمی در جشنواره فیلم فجر نبود. بعد از آن جنجال‌ها و حاشیه‌های پر سر و صدای جشنواره چهلم که بحث تقلب و آرای سازمانی و سامانه‌های قطعی و شفافیت صفر همه‌چیز را برد زیر سوال، بالاخره در جشنواره چهل‌وسوم، این سیمرغ حاشیه‌ساز دوباره از خاکستر خودش بلند شد. قول دادند این‌بار همه‌چیز دقیق و حساب‌شده است؛ از سامانه سمفا گرفته تا حذف سهمیه‌های سازمانی و بلیت‌های محفلی.
بیشتر بخوانید:
- ابهام در انتخاب فیلم پیشمرگ به‌عنوان برگزیده مردمی
- فیلم سینمایی پیشمرگ درباره کدام قهرمان ملی است؟ | ویدیو
زمانی که منوچهر شاهسواری سیمرغ مردمی را بازگرداند!
زمانی که منوچهر شاهسواری بر کرسی دبیری جشنواره فیلم فجر تکیه زد، بسیاری این تغییر را به فال نیک گرفتند؛ مردی که پیش‌تر نیز تجربه‌های مدیریتی در سینمای ایران داشت و حالا با وعده اصلاح، سکان جشنواره‌ای را در دست گرفته بود که اعتماد عمومی‌اش در سراشیبی سقوط قرار داشت. یکی از اولین تصمیمات اعلامی شاهسواری، بازگرداندن «سیمرغ مردمی» به ترکیب جوایز بود؛ تصمیمی که با استقبال بخشی از بدنه سینما همراه شد. سیمرغی که در دوران مدیریت محمد خزاعی و دبیری مسعود نقاش‌زاده و مجتبی امینی به بهانه نبود سازوکار شفاف، به‌طور کامل حذف شده بود؛ اما واقعیت آن بود که حذف این جایزه، بیش از آن‌که راه‌حلی برای شفافیت باشد، به نوعی پاک‌کردن صورت مسئله تعبیر شد.
وقتی چشم‌ها گرد شد…
و حالا برسیم به «پیشمرگ». فیلمی که در جشنواره چهل‌وسوم ناگهان بر صدر نشست و شد بهترین فیلم از نگاه مردم. با توجه به حال و هوای چهل و سومین جشنواره فیلم فجر و واکنش هایی که بعد از اکران فیلم ها به گوش می رسید همه انتظار داشتند فیلم‌هایی مانند «رها»، «موسی کلیم‌الله» یا «زیبا صدایم کن» جایزه سیمرغ مردمی را تصاحب کند، اما «پیشمرگ» ــ یک فیلم دفاع مقدسی با حال و هوای سنتی‌تر ــ آمد و این جایزه را گرفت. منوچهر شاهسواری، دبیر جشنواره چهل‌وسوم، در همان ایام با اطمینان گفت: «این دوره از جشنواره، آرای مردمی‌اش با صحت و سلامت کامل برگزار می‌شود و هیچ اختلال و شبهه‌ای در کار نخواهد بود.»
اما سؤال اساسی اینجاست: چه اتفاقی می‌افتد که فیلمی می‌تواند در فضای محدود و نیمه‌سازمانی جشنواره، محبوب‌ترین فیلم مردم باشد، ولی وقتی نوبت به اکران عمومی می‌رسد، فروشش آن‌قدر پایین باشد که مخاطب‌ها را دانه‌دانه از روی صندلی‌ها بشمارند؟
در گزارشی که از آمارهای فروش به دست آمده، «پیشمرگ» در لیست فروش بلیت‌های جشنواره، نه تنها در صدر نبود، بلکه در رتبه ۱۶ یا ۱۷ قرار داشت! حالا فروش کلی آن در اکران عمومی آن‌قدر پایین بوده که به زبان طنز می‌شود گفت «هر سانس پخش فیلم، یک نفر تماشاگر داشته!» بله، فاجعه‌بار است. این فروش با هیچ متر و معیاری با یک فیلم «منتخب مردم» جور در نمی‌آید.
آمار فروش در سینماها
در حالی که این فیلم عنوان «محبوب‌ترین فیلم جشنواره» را یدک می‌کشد، تا پایان خرداد تنها حدود ۲۵۲ هزار تماشاگر داشته و به فروشی نزدیک به ۱۴ میلیارد تومان دست یافته است؛ عددی که در قیاس با صدرنشین‌های گیشه به‌وضوح ناچیز است.
برای مقایسه، فیلم «دایناسور» در همین بازه زمانی با بیش از ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر مخاطب، بیش از ۱۳۹ میلیارد تومان فروش داشته و فیلم‌های «موسی کلیم‌الله» و «کوکتل مولوتوف» نیز به ترتیب به فروش‌های ۶۵ میلیارد و ۵۸ میلیارد تومان رسیده‌اند. حتی آثاری چون «بامبولک» با بیش از ۲۵۰ هزار مخاطب و ۱۶ میلیارد فروش عملکردی بهتر از «پیشمرگ» داشته‌اند.
شوک همه بعد از سیمرغ مردمی پیشمرگ!
واکنش‌ها به انتخاب «پیشمرگ» به‌عنوان برنده سیمرغ مردمی جشنواره چهل‌وسوم، با موجی از تعجب و تردید در میان رسانه‌ها همراه شد؛ رسانه‌هایی که هر کدام از زاویه‌ای این انتخاب غیرمنتظره را زیر سؤال بردند.
روزنامه فرهیختگان در گزارشی با اشاره به بهت مخاطبان و اهالی رسانه نوشت: «فیلمی که مخاطبان و اهالی رسانه کمترین انتظار را برای شنیدن نامش داشتند» و در ادامه آورد: «اگر امکان دادن دو سیمرغ وجود داشت باید به هر دو فیلم سیمرغ می‌دادیم.»
فیلم‌نیوز نیز در گزارشی با عنوان «به بهانه اهدای سیمرغ مردمی… غافلگیری پایانی» از «در کمال تعجب» رسیدن این سیمرغ به فیلم «پیشمرگ» نوشت.
روزنامه شهروند هم با طرح پرسشی کلیدی، از «سایه سنگین سؤال و تردید بر مهم‌ترین سیمرغ جشنواره» سخن گفت و با یادآوری سقوط فیلم در جدول فروش پس از اکران، به شکاف عجیب میان سلیقه تماشاگران جشنواره و مخاطبان واقعی سینما اشاره کرد: «تفاوت تماشاگران جشنواره با مخاطبین عادی سینما تا این حد زیاد است؟»
این سه رسانه تنها نمونه‌هایی از نگاه پرابهام به سیمرغی بودند که نه‌تنها مورد اجماع نبود، بلکه تا مدت‌ها پس از جشنواره نیز محل مناقشه باقی ماند.
نگاهی به سیمرغ های مردمی سال های گذشته
اما اصلاً نگاهی بیندازیم به فیلم‌هایی که پیش از این غوغاها موفق به گرفتن سیمرغ مردمی شده بودند. در پنج دوره آخر پیش از حذف، این آثار برنده بودند:
• ۱۳۹۹ – «ابلق» (نرگس آبیار): ملودرام اجتماعی با محوریت خشونت خانگی و فضای زنانه، با اقبال گسترده‌ای از سوی مخاطب مواجه شد.
• ۱۳۹۸ – «مغزهای کوچک زنگ‌زده» (هومن سیدی): ترکیب درام اجتماعی و هیجان روانی با روایتی تیز از فقر و بزه.
• ۱۳۹۷ – «تنگه ابوقریب» (بهرام توکلی): اثر دفاع مقدسی پرتنش و سینمایی، اما با قدرت روایت و کارگردانی درخشان.
• ۱۳۹۶ – «آذر» (محمد حمزه‌ای): درامی زن‌محور با بازی نیکی کریمی که روایت‌گر ایستادگی در برابر سنت‌ها بود.
• ۱۳۹۵ – «ماجرای نیمروز» (محمدحسین مهدویان): تریلر سیاسی-تاریخی با درون‌مایه امنیتی که با ساختی پرکشش دل مخاطب را به‌دست آورد.
همان‌طور که می‌بینیم، سلیقه مردمی در آن سال‌ها عمدتاً حول فیلم‌های اجتماعی، درام‌های شخصیت‌محور و گاهی دفاع مقدسی واقع‌گرا می‌چرخید. اما در تمام این آثار، یک اصل مشترک بود: تماس مستقیم با احساسات عمومی و اغلب با بازی‌هایی حساب‌شده و روایت‌هایی ملموس که به دل مخاطب می‌نشست.
اگر محبوب است پس چرا نمی فروشد؟
نکته اینجاست: در گذشته، فیلم‌هایی که سیمرغ مردمی را می‌بردند، معمولاً بعد از جشنواره هم در گیشه موفق بودند یا دست‌کم سروصدا راه می‌انداختند. چون رضایت مردم، در لحظه دیده می‌شد. اما حالا، اگر «پیشمرگ» آن‌قدر فیلم خوبی بوده، پس چرا در گیشه سقوط آزاد کرده؟ و اگر خوب نبوده، چطور شد که لقب «محبوب‌ترین فیلم مردم» را گرفت؟ این تضاد دردناک، ما را به همان شک و شبهه‌هایی برمی‌گرداند که مسئولان قول داده بودند دیگر خبری از آن‌ها نباشد.
از طرفی، اینکه بعد از سال‌ها فیلمی جنگی و کاملاً ایدئولوژیک توانسته سیمرغ مردمی را بگیرد، خودش جای سوال دارد. چون تا پیش از این، حتی اگر فیلم دفاع مقدسی برنده می‌شد (مثل «تنگه ابوقریب»)، حداقل در ساختار و اجرا چنان قوی بود که کمتر کسی جرئت می‌کرد به انتخاب مردم شک کند. اما «پیشمرگ» چه دارد که در اکران، حتی به اندازه فیلم‌های بدون تبلیغ هم مخاطب نداشت؟
وقتی سیمرغ مردمی یک جشنواره، در گیشه «نامرئی» می‌شود، آیا وقت آن نرسیده که نگاهی دوباره به سازوکار این انتخاب بیندازیم؟!