آنها که متعصب‌اند
منتقدان را بشناسیم (قسمت اول)
نقد ذاتا یک کلمه متضاد است و منتقد کسی است که همواره خلاف آنچه که ارائه می شود را بنا به سلیقه خودش به اثبات می‌رساند. از لزومات منتقد بودن در سینما، سلیقه مند بودن است.
به طور کلی منتقدان دو گروه هستند:
اول: ذاتی
دوم: سلیقه مند، تجربی و علمی
در مواجهه با نقد ذاتی اشخاص بنا به فرهنگ، که شامل: جبر جغرافیایی و میزان ارتباط نسلی با اجتماع می شود، اثر را مورد بررسی قرار می دهند. کسی که با چنین ادله‌ای هنر و مشخصا سینما را نقد می کند میزان تاثیر گذاری آن را بر جامعه، خانواده و آینده می سنجد. اصولا این گونه نقد پایه تجربی، علمی و در مجموع هنری ندارد اما اهمیت وجودی آن سنجش تمایلات و سایق‌های فرهنگی موجود در اثر است. یک منتقد در این شیوه تحلیل و بررسی سعی می‌کند بر اساس آنچه صلاحیت عموم است اثر را نقد کند. بر همین اساس نمی‌توان چنین نقدی را رد یا تایید کرد. متاسفانه آنچه در میزگردهای نقد در ایران اتفاق می افتد در این دسته بندی قرار می گیرد. آثار به گونه‌ای نقد می شوند که صلاحیت وجودی‌شان حکم می کند و نه دلایل علمی و تجربی. به عنوان مثال رفتار رسانه‌ای ضد و نقیضی که بر سر برخی فیلم‌ها اتفاق می افتد دلیلی جز ذات و صلاحیت نمی تواند داشته باشد. در این گونه نقد شاید اصلا مهم نباشد که منتقد چه تعداد فیلمی دیده است یا چه کتاب‌هایی خوانده فقط می خواهد مخالفت و یا حتی موافقتش را با یک اثر ابراز نماید. اصولا این نوع تحلیل ریشه در باورها و اعتقادات فرد دارد و نمی توان اندیشه‌ای با گرایش خاص که طی تحقیق و پژوهش به دست آمده را برای آن مثال زد. از سوی دیگر مولف نیز در این گونه نقد مورد خطاب قرار می گیرد. چرا این فیلم را ساخته است و یا چه کسی پیشنهاد ساخت را به او داده. می دانیم که اثر هنری هنگامی که ساخته و منتشر می شود از مولفش جدا است و قرار نیست مولف برای فرم و محتوایی که تولید کرده، حتی در برخی لحظات، مورد بازجویی قرار گیرد. منتقدانی که در این دسته بندی قرار می گیرند؛ منفعل، ساختار گریز و ضد روشن فکری است. روشن فکری اجازه خرافه اندیشی و تعصب کاذب را نمی دهد و اصولا منتقدان دسته اول بر روی اندیشه و گرایشات اخلاقی و اجتماعی‌شان متعصب‌اند.
نویسنده: علی رفیعی وردنجانی