پول سینمایی، پخش تلویزیونی

برای عبور از این سه مرحله به ترتیب، نظر هیئت انتخاب جشنواره، پخش‌کنندگان فیلم در سینما و درنهایت انتخابگران فیلم برای پلتفرم‌های وی‌اودی تأثیرگذار است. هیئت انتخاب نگاهی هنری دارد، ولی شرکت‌های پخش سینما و پلتفرم‌های نمایش خانگی، با نگاهی تجاری به انتخاب آثار می‌پردازند. با این حال، آثار متعدد سینمایی وجود دارند که بعضی از این مراحل را نمی‌گذرانند؛ چراکه از نظر هرکدام از گروه‌های یادشده، شایستگی لازم را نداشته‌اند. جدا از محصولات بخش خصوصی که ضعفشان تنها به دارایی سرمایه‌گذار لطمه می‌زند، محصولات متعدد ارگانی وجود دارد که با سرمایه بیت‌المال ساخته شده، ولی برای نمایش عمومی مشتری ندارند. اگرچه سیاهه فیلم‌های بی‌مشتری ارگانی بسیار طولانی‌تر از 5-6 فیلم این گزارش است، ولی در ادامه این گزارش درباره شماری از جدیدترین این آثار می‌خوانید که در حدود یک سال اخیر عرضه شده‌اند. 

سهم قابل تأمل بنیاد شهید
طی سال‌های اخیر که ارگان‌های دولتی و حاکمیتی تولیدکننده فیلم، افزایش قابل توجهی پیدا کرده‌اند، بعضی ارگان‌ها نسبت به دیگران موفق‌تر بوده‌اند که ازجمله آن‌ها می‌توان به کانون پرورش فکری، اوج و حوزه هنری اشاره کرد. در مقابل برخی دیگر از ارگان‌ها نیز از کمترین توفیق برخوردار شده‌اند و با آثاری به یاد می‌آیند که در جشنواره، اکران و حتی نمایش تلویزیونی شکست‌های متوالی را تجربه کردند. احتمالاً یکی از ناموفق‌ترین ارگان‌ها را در این حوزه، می‌توان بنیاد شهید و امور ایثارگران دانست که با وجود انتخاب سوژه‌های ارزشمند از نظر محتوایی، تولیدات نسبتاً پرشمار آن نتوانستند توجهات مثبت زیادی جلب کنند و بیشتر با نقد‌های منفی مواجه شدند؛ آثاری که به شکلی قابل تأمل، برخی از فیلم‌های ارگانی بی‌مشتری سال‌های اخیر را تشکیل می‌دهند و در گزارش پیش رو، سهمی قابل توجه دارند. 

اثری بی‌ربط به گروه هنر و تجربه
در میان همه آثار بی‌مشتری ارگانی طی سال‌های اخیر، «دست ناپیدا» وضعیت بدتری دارد. این فیلم به کارگردانی انسیه شاه‌حسینی ساخته شده که پیش از این نیز آثار ضعیف دیگری مثل «زیباتر از زندگی» در کارنامه داشت. فیلم تازه او که در چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد، از آنجا که با کیفیت پایین در بخش مسابقه اصلی مورد پذیرش قرار گرفته بود، به یکی از نقاط اصلی مورد انتقاد اهالی رسانه به جشنواره تبدیل شد و حتی در برخی نقد‌ها «کمدی ناخواسته» لقب گرفت. طبق اسناد شفاف‌سازی بنیاد فارابی، تهیه‌کننده این فیلم برای سهم 25 درصدی «دست ناپیدا»، 9 میلیارد تومان از فارابی دریافت کرده بود که بودجه این اثر را حدود 36 میلیارد تومان (در سال 1402) نشان می‌دهد؛ رقمی قابل توجه حتی برای زمان تولید. طبق اعلام رسمی، 51 درصد از این فیلم به بنیاد شهید تعلق دارد و دو شریک دیگر، مجموعا 4 سرمایه‌گذار فیلم را تشکیل می‌دهند. «دست ناپیدا» با همه این هزینه‌ها و البته پس از دریافت نقد‌های منفی، درنهایت یک سال و نیم در صف اکران سینما ماند و در شرایطی که احتمالاً نتوانسته بود نظر مثبت پخش‌کنندگان سینما را برای اکران جلب کند و درحالی‌که هیچ سنخیتی با مفهوم شناخته‌شده «هنر و تجربه» نداشت، به گروه هنر و تجربه رفت. نتیجه آن که درمجموع توانست در 30 سانس نمایش، 70 قطعه بلیت بفروشد و 5 میلیون و 671 هزار تومان از گیشه به دست بیاورد. بعید است این اثر در اکران آنلاین هم مشتریان زیادی داشته باشد. 

تجربه‌ای ناموفق برای روایت عاشورا
یک درجه بهتر از فیلم پرانتقاد انسیه شاه‌حسینی، می‌توان به «شور عاشقی» ساخته جدید داریوش یاری اشاره کرد که پیش از این مستند مورد توجه «کربلا؛ جغرافیای یک تاریخ» را در کارنامه داشت، ولی با «شور عاشقی» یک شکست را تجربه کرد. این شکست از رونمایی فیلم در آخرین سانس چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر آغاز شد که با واکنش سرد منتقدان و اهالی رسانه همراه بود و بعد به عملکرد ضعیف در اکران عمومی رسید. با وجودی که «شور عاشقی» در زمان مناسب خود یعنی ماه محرم 1403 به نمایش روی پرده سینما‌ها درآمد و از پخش حوزه هنری برخوردار بود، ولی درنهایت با جذب تنها 63 هزار تماشاگر، حدود 2 میلیارد و 100 میلیون تومان فروخت و از گردونه اکران کنار رفت. مطابق اسناد رسمی بنیاد فارابی، این فیلم در سال 1402، از حمایت 40 درصدی این بنیاد به مبلغ 13 میلیارد تومان برخوردار شد و برای باقی‌اش از سرمایه بنیاد شهید و امور ایثارگران استفاده کرد که برآورد کلی آن را کمی بیش از 32 میلیارد تومان نشان می‌دهد. «شور عاشقی» با وجود مضمون ارزشمند خود درباره حرکت کاروان اسرای کربلا به سمت شام، پس از اکران عمومی بیش از یک سال باقی ماند و به اکران آنلاین درنیامد تا درنهایت مسیر نمایش تلویزیونی را انتخاب کرد و بعد از ظهر پنجشنبه، روی آنتن شبکه 3 سیما رفت. 

«میرو» و تا حدی «لیپار» هم هستند
دیگر همکاری بنیاد سینمایی فارابی و بنیاد شهید در جشنواره چهل‌ودوم، از قضا دیگر فیلم بی‌مشتری ارگانی سال‌های اخیر است که در همان دوره جشنواره نیز نتوانست توجهات مناسبی را جلب کند و امتیازات نسبتاً پایینی از سوی منتقدان گرفت. «میرو» به کارگردانی حسین ریگی ساخته شده و بعد از «لیپار» و «هوک» به عنوان سومین قسمت از سه‌گانه آثار این کارگردان در سیستان و بلوچستان به شمار می‌آید. جالب آن که یک اثر قبلی او هم دچار مسائل مشابه بوده؛ چراکه «لیپار» با گذشت 5 سال از تولید، هنوز رنگ پرده سینما را ندیده و به نظر تمایل چندانی از سوی پخش‌کنندگان سینما برای توزیع آن وجود ندارد. اساساً یکی از نقد‌های اهالی رسانه به بنیاد فارابی، اعطای بودجه و امکانات تولید به فیلمسازی است که دو فیلم پیشینش موفق نبوده و باز هم قرار است در همان حال‌وهوا فیلم بسازد! به هر حال «میرو» که یکی از سوژه‌های اصلی گزارش حاضر است، با وجودی که در سال 1402 برای 10 درصدش 1.5 میلیارد تومان هزینه روی دست بنیاد فارابی گذاشت، ولی درنهایت مشتری جذابی نداشت که به اکران عمومی روی پرده سینما برسد و سروکارش با گروه هنروتجربه افتاد. این اثر در 37 سانس نمایش در این گروه، توانست 108 تماشاگر را به سالن سینما بکشاند و 7 میلیون و 313 هزار تومان نصیب سازندگانش کند. 

محصول اوج در پلتفرم درجه‌دو
سازمان هنری-رسانه‌ای اوج طی سال‌های اخیر به عنوان یکی از ارگان‌هایی شناخته شده که در سرمایه‌گذاری روی فیلم‌های سینمایی، خطای نسبتاً کمی انجام داده و آثار موفق‌تر و تماشاگرپسندتری به تولید رسانده. با این حال در کارنامه این سازمان نیز فیلمی مانند «کارو» ساخته احمد مرادپور دیده می‌شود که در سال 99 به تولید رسید و اگرچه یکی از 60 فیلم حاضر در سی‌ونهمین جشنواره ملی فیلم فجر بود، ولی با نظر هیئت داوران، نامزد هیچ جایزه‌ای نشد. این اثر پس از 4 سال ماندن در صف اکران و درحالی‌که هیچ‌یک از محصولات غیرتوقیفی اوج تا این اندازه در صف اکران نماندند، درنهایت سال 1403 بدون اکران عمومی روی پرده سینما، مستقیماً به اکران آنلاین درآمد. نکته مهم آن که در اکران آنلاین هم نه در پلتفرم‌های بزرگ‌تر مثل فیلیمو، فیلم‌نت یا نماوا، بلکه در پلتفرم تماشاخونه نمایش داده شد که مدت‌هاست محصول اختصاصی به انتشار نرسانده. هزینه تولید «کارو» طبق اعلام سازمان اوج حدودا ۵/۵ میلیارد است. این فیلم مدتی پیش روی آنتن تلویزیون هم رفت، ولی در هیچ‌یک از مراحل پخش توجهاتی را جلب نکرد. 

فیلم اربعینی که کارش به تلویزیون افتاد
در میان محصولات فارابی طی سال‌های اخیر، یک فیلم بسیار کم‌سروصدا هم به چشم می‌خورد که به چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر ارسال شد، ولی مورد پذیرش قرار نگرفت. «راه شیری» به کارگردانی علی جعفرآبادی که به موضوع پیاده‌روی اربعین می‌پردازد، در سال 1401 با سرمایه 14 میلیارد تومانی به تولید رسید و البته از اعتبار 150 میلیون تومانی هم برای نگارش فیلمنامه برخوردار بود، ولی درنهایت نه در جشنواره نمایش داده شد و نه توانست به اکران عمومی برسد یا حتی به اکران آنلاین درآید. فیلم پس از 2.5 سال ماندن در صف اکران و درحالی‌که احتمالاً پخش‌کنندگان سینمایی و پلتفرم‌های وی‌اودی زیادی برای نمایش آن آماده نبودند، به تلویزیون آمد و پنجشنبه‌شب روی آنتن شبکه یک سیما رفت تا به این ترتیب، در نقش یک تله‌فیلم گران‌قیمت، تنها برای 2 ساعت آنتن تلویزیون را پر کند.