اختصاصی سلام سینما - سبک علمی- تخیلی را در ادبیات گمانه زن قرار می دهند  چرا که عمدتا با تخیل و زمان آینده، مفاهیم علمی و تکنولوژی، سفر در زمان، جهان موازی، دنیای خیالی، اکتشافات فضایی و حیات فرازمینی ها در ارتباط است. این ژانر، معمولا پیامدهای بالقوه نوآوری های علمی را بررسی می کند.

ریشه ادبیات علمی-تخیلی که به زمان های قدیم برمی گردد، به داستان های ابرقهرمانی، ترسناک و فانتزی مرتبط است که هرکدام زیرمجموعه (ژانر مرتبط) دارند.

ژانر علمی-تخیلی چیست؟

در میان محققان، منتقدان و نویسندگان هنوز تعریف ثابت و مشخصی از این ژانر وجود ندارد. این ژانر که اکنون در سراسر دنیا محبوب شده؛ علاوه بر جنبه سرگرمی، به نقد جامعه امروز می پردازد و در نظر دارد تا شگفتی ها را به نمایش بگذارد.

ژانر علمی-تخیلی در فیلم، به صورت داستان هایی بر پایه علم است که از لحاظ علمی کاملا پذیرفته نشده اند؛ المان هایی مثل: حیات فرازمینی ها، دنیای بیگانگان، حس ششم و سفر در زمان در کنار المان های دیگری از تکنولوژی های زمان آینده مثل: فضاپیماها، ربات ها، سایبورگ ها، سفرهای بین ستاره ای و دیگر تکنولوژی ها چارچوب این ژانر را شکل می دهند و اینگونه فیلم ها معمولا به مسائل اجتماعی، سیاسی و وضع بشر می پردازند.

تاریخچه ژانر علمی-تخیلی:

این ژانر از همان اوایل عصر سینمای صامت رواج داشت. اولین فیلم علمی-تخیلی تاریخ سینما، «سفری به ماه/ Le Voyage dans la Lune» به کارگردانی «ژرژ ملی یس» و محصول سال 1902 است. این فیلم 14 دقیقه ای، با هزینه 10 هزار فرانک تولید شد و نه تنها در فرانسه که در دنیا به شهرت و محبوبیت رسید.

در دهه 30 تا 50 میلادی، فیلم هایی با بودجه های بالا مثل «کینگ کنگ» و «گودزیلا» حال و هوای سینمای علمی-تخیلی را دگرگون کردند. اوایل دهه 50 که موضوعاتی مثل سفر به فضا و تکنولوژی های جدید داغ شد و محصول آن دوران، فیلم هایی مثل «روزی که دنیا از حرکت ایستاد»، «سیاره ممنوعه»، «سفر به مرکز زمین» و «2001: یک اودیسه فضایی» هستند.

دهه 70 میلادی و اولین فرود موفق انسان به کره ماه، تجدید حیات این نوع از فیلم های علمی-تخیلی محسوب می شود. فیلم های «سولاریس» و «استاکر» از «آندری تارکوفسکی» در همین دهه ساخته و اکران شدند.

اواخر دهه70 و اوایل دهه 80 بود که بلاک باسترهای ماندگاری مثل «جنگ ستارگان»، «برخورد نزدیک از نوع سوم»، «ای تی: موجود فرازمینی» و «بیگانه» ساخته شدند که هنوز در اذهان عمومی ماندگارند.

دهه 90 میلادی، عصر ظهور دنیای وب و سایبرپانک است و قاعدتا فیلم هایی با این زمینه شکوفایی بیشتری دارند؛ فیلم هایی مثل: «روز استقلال»، «گاتاکا» و «ماتریکس» نمونه ایی از این قبیل اند.

در این مطلب بهترین و محبوب ترین فیلم های ژانر پرطرفدار علمی-تخیلی را معرفی می کنیم.

معرفی فیلم های برتر علمی تخیلی تاریخ سینما

10- 2001 : یک ادیسه فضایی  (1968)/ 2001: A Space Odyssey 

امتیاز: 8.3

کارگردان: استنلی کوبریک        بازیگران: کر دولیا,  ویلیام سیلوستر,  دنیل ریچر,  گری لاکوود

51 سال پیش، این فیلم، آینده فیلم های علمی-تخیلی را تغییر داد. فیلمنامه این اثر علمی-تخیلیِ حماسی، حاصل همکاری «آرتور سی.کلارک» و «استنلی کوبریک» است. «آرتور سی.کلارک»، ایده اصلی این فیلمنامه را از داستان کوتاه «نگهبان/ The Sentinel » گرفت و بعد از اکران فیلم، رمان «2001: یک ادیسه فضایی» را منتشر کرد که شاید آن را با نام «راز کیهان» بشناسید. «ادیسه»، پروتاگونیست داستان «هومر» است و در انگلیسی در لغت به معنای سفری قهرمانانه و پرماجرا برای رسیدن به خانه است. این فیلم در 4 پرده، از اولین حضور انسان روی سیاره تا سفر به مشتری را نشان می دهد.

بعد از اکران این فیلم درسال 1968، عده ای به فیلم خرده گرفتند که غیر قابل فهم و باور است و «آرتور سی. کلارک» در پاسخ به این افراد گفت که اگر 2001 را کاملا فهمیده بودید؛ شکست بزرگی برای من محسوب می شد؛ ما در نظر داشتیم بیشتر از آنکه به سوالات شما جواب بدهیم، سوال را در ذهن شما ایجاد کنیم. به همین دلیل، فیلم در روزهای اول اکرانش به قدر ناموفق بود که کمپانی MGM در نظر داشت اکران را متوقف کند اما مدتی بعد، فیلم در میان جوانان گل کرد.

این فیلم نامزد 4 جایزه اسکار شده و از آن میان یک جایزه برای بهترین جلوه های ویژه به «استنلی کوبریک» رسید.

9-پرتقال کوکی/ (A Clockwork Orange  (1971

امتیاز: 8.3

کارگردان: استنلی کوبریک        بازیگران: مالکوم مک داول,  پاتریک مگی,  مایکل بیتس,  وارن کلارک

در این فیلم، با ماجراجویی مرد جوانی به نام «الکس» همراه می شوید که تفریحش در تجاوز، خشونت و موسیقی بتهوون خلاصه شده است. این فیلم بر اساس داستانی با همین نام از «آنتونی برجس» ساخته شده است؛ داستان، در 3 بخش دنیای «الکس» را نشان می دهد؛ اول در جامعه خشن و تاریک لندن در زمان آینده، او را به عنوان رهبر و دار و دسته ای که خشونت افراطی را به عنوان یک اصل در عملکرد خود دارند خواهید دید؛ سپس روند درمان داوطلبانه او در یک مرکز درمانی نشان می دهد که این روش درمان بیشتر شبیه شکنجه است و روی بزهکاران آزمایش می شود؛ و در آخر هم او را  بعد از رهایی از آن زندان نشان می دهد که گویا اصلاح شده اما گذشته تباهش او را رها نکرده و به شکلی دیگر جلوی او قرار می گیرد.

در سکانس به یاد ماندنی که الکس مجبور به تماشای تصاویری شنیع است و چشمانش باز نگه داشته شده؛ چشمان «مالکوم مک داول» را بی حس کردند و به جای بازیگر در آن صحنه از یک پزشک استفاده کردند تا از سلامت چشم های او مطمئن شوند. با این حال «مک داول» در مصاحبه ای اذعان داشت که قرنیه و پلک های او در این سکانس دچار خراش و آسیب شدند.

«پرتقال کوکی» از آن دسته فیلم هایی است که در فصل جوایز در حقش کم لطفی شده است؛ این فیلم، نامزد 4 جایزه اسکار از جمله: بهترین فیلم، کارگردان، فیلمنامه و تدوین و نامزد 3 جایزه گلدن گلوب شد اما دست خالی هر دو مراسم را ترک کرد.

8-درخشش ابدی یک ذهن پاک/   (Eternal Sunshine of the Spotless Mind   (2004      

امتیاز: 8.3

کارگردان: میشل گوندری        بازیگران: جیم کری,  کیت وینسلت,  تام ویلکینسون,  گری رابرت بایرن,  الیجاه وود,  توماس ری رایان

این خاطرات هستند که ما را می سازند و نمی توان گذشته را تغییر داد. همانطور که از عبارت تبلیغاتی فیلم مشخص است؛ در نظر دارد بگوید که شاید بتوانید کسی را از ذهنتان بیرون کنید اما بیرون کردن او از قلبتان یک پروسه دیگر است.

در این فیلم ماجرا از این قرار است که دکتری ادعا می کند می تواند به صورت مرحله به مرحله تمام خاطرات اشخاص از فردی مشخص را پاک کند تا دیگر از یادآوری آن عذاب نکشند. در این میان زوجی که روابط آنها رو به سردی رفته تصمیم می گیرند این پروسه را امتحان کنند.

اگرچه فیلمنامه ای بی نظیر برای این اثر نوشته شده بود؛ بازیگران در مصاحبه ای گفتند که بخش هایی از دیالوگ های «جیم کری» و «کیت وینسلت» بداهه و برگرفته از خاطرات واقعی آنها بوده است.

این فیلم نامزد 2 جایزه اسکار شد و 1 جایزه در رشته بهترین فیلمنامه به دست آورد.

7-مجموعه فیلم های بیگانه/ Alien franchise

فیلم «بیگانه/ Alien» به کارگردانی «ریدلی اسکات» از آثار علمی-تخیلی ترسناک محسوب می شود و اولین فیلم از مجموعه 4 تایی «بیگانه» است. این فیلم، نامزد 2 جایزه اسکار شده و 1 جایزه برای جلوه های ویژه به دست آورده است. بعضی از این فیلم خرده گرفتند که شبیه فیلم «آرواره ها» است اما در فضا اتفاق می افتد اما بعضی دیگر این فیلم را ستایش کردند و درنتیجه «بیگانه» امتیاز 89 از 100 را از منتقدان گرفت. 

این فیلم با شعار ترسناک-«در فضا کسی صدای فریاد شما را نمی شنود»- اکران خود را آغاز کرد؛ ریدلی اسکات در نظر داشت تا نسخه ای خشن تر و خونبارتر از این فیلم را ارائه کند اما در تست اولیه تماشاگران با واکنش منفی آنها رو به رو شد و در نتیجه از میزان خشونت آن کم کرد. 

7 سال بعد از نسخه اول در سال 1986، «جیمز کامرون» قسمت دوم و ادامه این فیلم را با عنوان «بیگانه ها/ Aliens» ساخت. در این قسمت، تنها بازمانده حمله قبلی که هیچ کس ماجرایش را باور نکرده بود؛ بعد از گذشت چندین سال در ماموریتی دوباره برای بررسی وضعیت بیگانگان مهاجم برمی گردد.

نسخه دوم بیگانه هم تقریبا به همان اندازه موفق ظاهر شد. این فیلم نامزد 7 جایزه اسکار و برنده 2 جایزه بهترین صدا و بهترین جلوه های ویژه شد.   

6-انتقام جویان

**نقد های «انتقام جویان: جنگ ابدیت»**

تقریبا تمام فیلم های ابرقهرمانی در رده فیلم های علمی-تخیلی قرار می گیرند. این فیلم ها، به واسطه به کارگیری المان های این ژانر مثل فرازمینی ها، به کارگیری ربات، سایبورگ و تکنولوژی های پیشرفته و مافوق بشری در این دسته قرار می گیرند.

سال 2012 کمپانی مارول، اولین قسمت «انتقام جویان» را اکران کرد؛ فیلمی که چند نفر از ابرقهرمانان محبوب مردم را در کنار هم را به تصویر کشید. حتی شنیدن اینکه قرار است «مرد آهنی» در کنار «کاپیتان آمریکا» و «هالک شگفت انگیز» برای نجات دنیا تلاش کنند کافی بود تا مخاطبان فیلم های مارول را به سالن های نمایش بکشاند. مارول بعد از این موفقیت بزرگ، دنباله هایی از این فیلم ساخت که آنها هم در نظر منتقدان و در گیشه موفق ظاهر شدند.

«انتقام جویان: جنگ ابدیت»، یکی از پرهزینه ترین و البته پرفروش ترین فیلم های تاریخ سینما شد. در آخر این قسمت، «تانوس» برای بهبود زندگی آیندگان، نیمی از آنها را از بین می برد که در بین آنها تعدادی از انتقام جویان هم هستند. حالا در قسمت آخر که چندی پیش اکران شد؛ قرار است بازمانده ها تصمیماتی اساسی بگیرند و «تانوس» را از سد راه بردارند. «انتقام جویان: آخر بازی» پایانی برای 22 قسمت از فیلم های ابرقهرمانی و پایانی برای مجموعه فیلم های انتقام جویان است. این فیلم هم در همان هفته اول اکران در صدر جدول فروش قرار گرفت.

5-بازگشت به آینده/ (Back to the Future   (1985

امتیاز: 8.5

کارگردان: رابرت زمکیس        بازیگران: مایکل جی فاکس,  کریستوفر لوید,  لئا تامپسون,  کریسپین گلاور

سفر در زمان، یکی از رویاهای بشر و یکی از موضوعات جذاب فیلم های علمی-تخیلی است. با سفر در زمان شاید بتوان جلو خیلی فاجعه ها را گرفت اما اگر جلوی اتفاقی مهم و حیاتی گرفته شود...؟ در این فیلم، با پسری نوجوان همراه می شوید که مرزهای زمان را در هم می شکند و به 30 سال قبل برمی گردد و در آنجا والدینش را در دبیرستان ملاقات می کند اما باعث می شود بین آنها جدایی بیفتد و در واقع شانس متولد شدن خودش را از دست می دهد.

فیلمنامه «بازگشت به آینده» را «باب گیل» و « رابرت زمکیس»، بیش از 40 بار نوشتند و خط زدند تا به نسخه نهایی رسیدند؛ نتیجه این شد که مردم و منقدان آن را پسندیدند و در آن زمان از پرفروش ترین فیلم های سال شد.

«مایکل جی فاکس» که در فیلم نقش پسری 17 ساله را بازی می کرد در آن زمان 24 ساله بود و در مصاحبه ای اذعان داشت که شخصیتی که از «مارتی» برایش ساخته بودند؛ پسری شبیه به نوجوانی خودش بوده است.

این فیلم نامزد 4 جایزه اسکار شده و 1 جایزه برای بهترین صدا به دست آورده است.

4-پرستیژ/ (The Prestige  (2006

امتیاز: 8.5

کارگردان: کریستوفر نولان        بازیگران: کریستین بیل,  هیو جکمن,  مایکل کین,  اسکارلت جوهانسون,  اندی سرکیس

یک دوستی که تبدیل به رقابت می شود و رقابتی که مرگبار می شود. جاناتان و کریستوفر نولان با الهام از رمانی با همین نام از «کریستوفر پریست» فیلمنامه «پرستیژ» را خلق کردند. «پرستیژ» در لغت به معنای حقه و برگرفته از کلمه لاتین «praestigium» به معنای شعبده باز است اما در برگردانِ فارسی این فیلم با عنوان «حیثیت» نیز ترجمه شده است.

این فیلم با استفاده از جادوی سینما، کلک های شعبده بازی دو دوست را به رخ بیننده می کشد که تا پای جان به رقابت و پیشی گرفتن از هم ادامه می دهند.

سال 2006همراه با این فیلم، 2 فیلم دیگر با همین حال و هوای شعبده بازی اکران شدند: شعبده باز (The Illusionist) و اسکوپ (Scoop) اما نتوانستند به اندازه «پرستیژ» موفق ظاهر شوند. این فیلم، نامزد اسکار بهترین طراحی و بهترین تصویربرداری شد.

3-در میان ستارگان/ (Interstellar   (2014

امتیاز: 8.6   (نقدهای فیلم در میان ستارگان)               

کارگردان: کریستوفر نولان        بازیگران: متیو مک کانهی,  ان هاتاوی,  جسیکا چستین,  الن برستین,  مایکل کین,  مت دیمون,  کیسی افلک,  مکنزی فوی,  تیموتی شَلِمِی,  وس بنتلی

این فیلم در نظر دارد نشان دهد که پایان زمین، پایان بشر نیست. داستان، در فضایی آخرالزمانی شروع می شود؛ زمانی که بشر برای بقا به دنبال راه چاره است.

زمانی که «استیون اسپیلبرگ» برای رسیدن به پروژه دیگری فیلمنامه «در میان ستارگان» را رها کرد؛ جاناتان با برادرش کریستوفر مشغول نوشتن شد و در نهایت کریستوفر نولان فیلم را با شاخصه ها و استاندارهای همیشگی خودش ساخت.

کارگردان «در میان ستارگان» نگران این موضوع بود که شاید بینندگان عام ماهیت فضازمان، سیاه چاله و کرم چاله را درک نکنند و فیلم برایشان ملال آور شود؛ به همین دلیل، در آن سکانس ها، هم از لحاظ تکنیک فیلمسازی و هم از نظر داستانی تمام سعیش را به کار برد تا مفهوم قابل درکی را ارائه کند و خب تا حد زیادی موفق بود چون این فیلم از پربیننده ترین و محبوب ترین فیلم های علمی-تخیلی و نمونه ای مثال زدنی برای این سبک است.

فیلم «در میان ستارگان»، نامزد 5 جایزه اسکار و برنده اسکار بهترین جلوه های ویژه شده است.

2-ماتریکس/ (The Matrix  (1999

امتیاز: 8.7

کارگردان: لی لی(با نام سابق اندرو) و لانا(با نام سابق لارنس) واچوفسکی         بازیگران: کیانو ریوز,  لارنس فیشبرن,  کری ان ماس,  هوگو ویوینگ,  جو پانتولیانو,  گلوریا فاستر

سوالی که روی تبلیغات این فیلم نوشته شده این است: «در دنیای صفر و یک ها، تو صفری یا یک؟»

در این فیلم، رویارویی انسان و ماشین و تلاش برای غلبه بر ماشین نشان داده می شود. کارکتر «نئو» در واقع آخرین برگزیده برای نجات بشریت است و فیلم حول او می گردد.

برای تولید صحنه های اکشن این فیلم زحمت زیادی کشیده شده است: مثلا سکانس آغازی فیلم، بعد از چند ماه تمرین، طی 4 روز فیلمبرداری شد؛ «کیانو ریوز» برای سکانس تماس تلفنی «نئو» و «مورفیوس» بدون بدلکار در یک ساختمان 34 طبقه، خطر را به جان خرید و ایفای نقش کرد و «کری آن موس» در یکی از سکانس های اکشن مچ پایش آسیب دید اما از همه پنهان کرد تا از فیلم کنار گذاشته نشود.

این فیلم در 4 رشته صدا، تدوین، صداگذاری و جلوه های ویژه در جوایز اسکار نامزد شد و هر 4 جایزه را به دست آورد.

1-تلقین/ (Inception   (2010

امتیاز: 8.8    (نقدهای فیلم تلقین)

کارگردان: کریستوفر نولان        بازیگران: لئوناردو دی‌کاپریو,  الن پیج,  جوزف گوردون لویت,  ماریون کوتیار,  تام هاردی,  کِن واتانابه,  کیلین مورفی,  دیلیپ رائو,  تام برنگر,  مایکل کین

نولان چندین سال را صرف نوشتن فیلمنامه «تلقین» کرد و برای شفاف سازی خط زمانی فیلم برای بازیگران، تایم لاین داستان را، مثل کلاس درس به آنها آموزش داد. در این فیلم، مردی به نام «دام کاب» با استفاده از رویاهای افراد از آنها دزدی می کند؛ در واقع او به عمیق ترین لایه های رویاهای شخص رفته و جواب سوالاتش را پیدا می کند.

جلوه های ویژه کامپیوتری و میدانی در فیلم های «نولان» زبانزد هستند؛ در این فیلم، برای سکانس راهرو چرخان هتل، در استودیو، نمونه ای شبیه سازی شده ساختند تا بازیگران در فضای واقعی قرار بگیرند؛ بیشتر قسمت ها را خودِ بازیگران و بعضی درگیری ها که باید معلق می ماندند را چند بدلکار بازی کردند.

این فیلم در 8 رشته در اسکار نامزد شد و توانست جوایز فیلم‌برداری، بهترین تدوین صدا، بهترین میکس صدا و بهترین جلوه‌های ویژه را از آن خود کند.

از دیگر فیلم هایی که شاید جایشان در این فهرست خالی باشد؛ می توان «ای-تی: فرازمینی»، «پارک ژوراسیک»، «نابودگر»، «منطقه 9» و «دانی دارکو» را نام برد. فیلم مورد علاقه شما در این ژانر جذاب چیست؟

خبرهای مرتبط:

ویدیوی بهترین فیلم‌های روانشناسی تاریخ سینما در کانال یوتیوب سلام سینما

مترجم و نویسنده: زهرا توللی