اکران و نشست نقد و بررسی مستند خانه خدا در موزه سینما

نسخه مرمت‌شده مستند «خانه خدا» اثر ابوالقاسم رضایی، دوشنبه 19 خرداد در سی‌ودومین نشست «شب‌های مستند در موزه سینما» به نمایش درآمد. این نسخه 90 دقیقه‌ای توسط فیلمخانه ملی ایران و از میان چند نسخه موجود مرمت شده و به مناسبت عید قربان و روز جهانی آرشیو اکران شد. در این نشست، محمد تهامی‌نژاد و محمد جعفری به نقد و بررسی فیلم پرداختند.

بیشتر بخوانید: 

اکران نسخه مرمت‌ شده مستند خانه خدا در موزه سینما

فیلمی که باعث آشتی افراد مذهبی با سینما شد | برگی از تاریخ سینمای ایران

اجازه ساخت «خانه خدا» توسط ملک فیصل

محمد تهامی‌نژاد با اشاره به ارزش آرشیوی این اثر گفت که «خانه خدا» نه فقط فیلمی آرشیوی بلکه اثری مهم در آرشیوسازی سینمای مستند ایران است، و جای سؤال دارد که چرا نگاتیو آن موجود نیست. او اضافه کرد که بعدها مستندی به نام «درباره خانه خدا» توسط آقای ابراهیمی ساخته شد که تمامی اسناد موجود این فیلم را بررسی می‌کند. تهامی‌نژاد همچنین به نخستین تصاویر هوایی از مکه پس از جنگ جهانی اول، و نقش دیگر آثار مستند در ثبت مناسک حج اشاره کرد و گفت رضایی در سال 1345 با اجازه مستقیم از پادشاه وقت عربستان، این اثر را ساخت. هرچند درباره کارگردان فیلم هنوز بحث‌هایی وجود دارد.

نقش گلستان در تدوین و نگارش متن مستند

تهامی‌نژاد گفت بسیاری ابراهیم گلستان را مسئول تدوین فیلم می‌دانند اما نعمت حقیقی این ادعا را رد کرده و گفته گلستان فقط نظر داده است. با این حال، تحلیل سبک نوشتار نشان می‌دهد متن مستند به قلم گلستان نوشته شده و او طوری نوشته که اثری از خودش باقی نماند.

نقش پررنگ ابراهیم گلستان و نعمت حقیقی در ساخت «خانه خدا»

محمد جعفری نیز با اشاره به قدمت ۶۰ ساله فیلم و دشواری‌های تولید آن در دهه 40، گفت که این دهه نقطه عطفی در سینمای مستند ایران بود. او تأکید کرد که ابراهیم گلستان و نعمت حقیقی نقش کلیدی در تولید فیلم داشته‌اند، در حالی که رضایی تنها یک اثر ساخته ولی کارش بسیار باکیفیت بوده است. همچنین جلال مقدم نیز در هدایت پروژه نقش مؤثری داشته است.

«خانه خدا» یک اثر سفارشی نبود

جعفری افزود که این فیلم برخلاف بسیاری از آثار آن دوره، مستقل و دلی ساخته شده و تلاشی برای القای ایدئولوژی ندارد. او گفت این مستند مخاطبانی را که با سینما قهر بودند، به سالن‌ها کشاند، تا جایی که نخستین سینمای قم کار خود را با نمایش این اثر آغاز کرد. جعفری «خانه خدا» را اثری دشوار در سینمای ایران دانست که از نظر تنوع لوکیشن و گستردگی جمعیت نمونه‌ای بی‌نظیر است.

جعفری در ادامه ویژگی‌های خاص فیلم را توضیح داد: تصویربرداری از ارتفاع بالا بدون استفاده از فناوری‌هایی مانند پهپاد، تصویربرداری رنگی در دورانی که همه فیلم‌ها سیاه و سفید بودند و استخراج نسخه فعلی از پوزتیو، نه نگاتیو. او اضافه کرد که اگر صداگذاری روی اثر انجام می‌شد، تأثیرگذاری آن بسیار بیشتر می‌شد. با این حال، تدوین دقیق و گفتارمتن قوی باعث حفظ ارزش هنری اثر شده است.

چاقو خوردن ابوالقاسم رضایی به خاطر ساخت مستند

تهامی‌نژاد در پایان از حادثه‌ای سخن گفت که پس از اکران فیلم رخ داد. یکی از افراد از اراک به تهران آمد و رضایی را با چاقو زد، اما به دلیل سرمای هوا و پالتویی که رضایی به تن داشت، آسیب جدی ندید. انگیزه این حمله مشخص نیست، اما احتمال داده می‌شود که با ساخت فیلم مرتبط باشد. او همچنین تأکید کرد رضایی فردی تحصیل‌کرده، هنرمند و علاقه‌مند به فرهنگ بود و برخی منابع او را فرزند میرزا ابراهیم خان صحاف‌باشی می‌دانند.

مستند «خانه خدا» به روایت تصویری مراحل مختلف حج و زائرانی می‌پردازد که از سراسر جهان به خانه خدا می‌آیند و پس از انجام مناسک، بازمی‌گردند. از دیگر عوامل فیلم می‌توان به ابراهیم گلستان (نویسنده متن)، نعمت حقیقی، احمد شیرازی، محمود ایثاری و عباس دستمالچی (فیلم‌برداران) اشاره کرد.

منبع : سوره سینما