کارنامه فعالیت های هنری مهران مدیری را پس از پیروزی انقلاب اسلامی می توان در 5 عرصه تئاتر، رادیو، خوانندگی، تلویزیون و سینما مورد تحلیل قرار داد. در این مطلب نگاهی به کارنامه سینمایی و تلویزیونی وی انداخته ام. عرصه ابتدایی فعالیت وی که با آن به شهرت رسید بازی در مجموعه های تلویزیونی در اوایل دهه 70 است که چهره ای جدی از این کمدین را در این آثار شاهد بودیم. 

سه تجربه جدی و مهجور وی در سال 1371 بازی در مجموعه های «مشت های کوچک» به کارگردانی اسماعیل نوری و دو مجموعه به کارگردانی مجتبی یاسینی با نام های «حکایت ها» و «پند و اندرزها» است که در کارنامه وی مغفول مانده و البته رد و نشانی از این نقش آفرینی ها در حافظه عمومی وجود ندارد. 

این شروع ناامید کننده اگرچه می توانست یکی از استعدادهای ناب کمدی در سیما و سینما را درهمان ابتدای راه دلسرد کند و از ادامه مسیر بازدارد اما با اتفاقی ویژه در برنامه های ترکیبی سیما در سال 1372 دروازه شهرت به روی مهران مدیری گشوده شد.

نوروز 72 به کارگردانی داریوش کاردان فرصتی بود که مهران مدیری از تجربه 6 ساله گویندگی خود برای صداسازی و خلق تیپ از روی مجریان آن زمان تلویزیون استفاده کند.

توفیق در تیپ سازی و تقلیدگری از روی شخصیت و اجراهای محمود شهریاری و زنده یاد منوچهر نوذری با استقبال مردم روبرو شد و مهران مدیری را در مسیر کمدی تثبیت کرد. اما این کمدین برای آنکه نشان دهد که تنها در مسیر کمدی نمی درخشد دست به انتخابی ریسکی زد و بازی در درام خانوادگی باغ گیلاس به کارگردانی مجید بهشتی را پذیرفت. درخشش در نقش جوان شر و سر به هوای خانواده همراه با نمایش موفق مدیری از قلدری ها و طمع ورزی هایی که این جوان نسبت به باغ خانوادگیشان داشت سبب شد تا تصویری جدی از بازیگری خود را برای سال های آینده در ذهن کارگردانان سینما بسازد؛ کارگردانانی که به دنبال جوان اول هایی می گشتند که بتوانند درام فیلم خود را با آنها سر و شکل ببخشند و بی شک چهره کمدی مدیری در آن زمان سنخیتی با این ایده کارگردانان نداشت پس با اجرایی بی نقص در باغ گیلاس نگاه ها را به سمت خود متمایل کرد.

با وجود درخشش در نقشی جدی، مهران مدیری هوای کارگردانی را در سر پروراند و با ساخت پرواز 57 در دهه فجر 1372 نقطه عطفی مهم را در برنامه های ترکیبی دهه 70 سیما ایجاد کرد. این موفقیت سبب شد تا مدیری عرصه کمدی را رها نکند و با گرد هم آوری جوانان خلاق در کنار خود گروه ساعت خوش را پدید آورد و برای اولین بار 3 عرصه کارگردانی، بازیگری و نویسندگی را به صورت همزمان تجربه کرد. 

درخشش و محبوبیت گروه ساعت خوش و به دنبال آن سال خوش در سال های 1373 و1374 درمیان جامعه فراترازتصور بود و این برای سیستمی که هنوز با ستاره پروری کنار نیامده بود گران آمد. تبعات این فضای پیش بینی ناشده ممنوعیت همکاری این گروه خوش فکر کنار هم و ممنوع الکاری مهران مدیری در حوزه ساخت کمدی در تلویزیون بود.

البته پیش از ساخت ساعت خوش، مهران مدیری با طراحی صحنه فیلم دیگه چه خبر ساخته تهمینه میلانی و در سال 1372 جای پای خود را در سینما باز کرد و سپس در سال 1373 با بازی در فیلم دیدار ساخته محمدرضا هنرمند بازیگری در سینما را هم تجربه کرد. اما گویا همای شانس از او روی برگردانده بود. 

متعاقب ممنوع الکاری در تلویزیون، فیلم دیدار هم به دلیل حضور مهران مدیری و نیز پرداختن به موضوع حساسیت برانگیز عشق پسر مسلمان به دختر مسیحی و تعریف دراماتیک این رابطه در تودرتوی تحولات ناشی از جنگ به محاق رفت تا عملا مهران مدیری به مدت دو سال از تلویزیون و سینما کنار گذاشته شود.

تحولات ناشی از پیروزی سید محمد خاتمی در انتخابات دوم خرداد 1376 و باز شدن فضای اجتماعی و فرهنگی سبب شد تا مهران مدیری این بار در قالب نوروز 76 به ترمیم چهره کمدی خود دست زند. این بازگشت اگرچه تا حدودی آن شمایل کمیک را برای مهران مدیری احیا کرد اما فرصتی لازم بود تا هم جامعه با او مانوس شود و هم او بتواند طرحی نودراندازد.

این فرصت با جنگ 77 برای مهران مدیری فراهم شد تا با رویکردی شبیه به همان ایده ساعت خوش و این بار با حلقه ای جدید از بازیگران و نویسندگان به خنده آفرینی برای جامعه روی آورد. توفیق نسبی جنگ 77 سبب شد تا مدیری این بار از سبکی ترکیبی مبتنی بر اجرا و نمایش در ساخت برنامه کمدی بهره برد. ببخشید شما حاصل این رویکرد بود.

مجموعه ای که هم آیتم های نمایشی کمدی داشت و هم در بخشی مهران مدیری به عنوان مجری رویاروی مهمانانی از صنوف مختلف می نشست. در یکی ازهمین برنامه ها بود که گزارشگر تازه نفس آن موقع فوتبال به برنامه وی آمد.

حضور عادل فردوسی پور نه چندان مشهور در آن زمان و چالش فوتبالی مدیری با وی سبب شد تا این برنامه به یکی از تجربه های ناب در برنامه سازی ترکیبی بدل شود. اما خوابیدن در باد این موفقیت و اصرار بر تکرار آن باعث تولید ضعیف ترین مجموعه مهران مدیری تا آن موقع یعنی پلاک 14 شد و یکی از مهجورترین آثار کمدی وی موقعیت مدیری در برنامه سازی کمدی را دچار خطر کرد.

اما مهران مدیری با تغییر مسیری به موقع توانست تا اولین مجموعه کمدی آپارتمانی تحت عنوان نود شب را روی آنتن ببرد. موفقیت این مجموعه که نزد مخاطبان هنوز هم با نام ماجراهای رامین و مریم شناخته می شود سبب شد تا مدلی از مجموعه سازی تلویزیونی به مدت حدود یک دهه به عنوان بخشی ثابت در تقویم برنامه سازی سیما لحاظ شود و در اتفاقی کم سابقه و در شب تحویل سال 1380 مجموعه کمدی نود شب از 10 شب تا تحویل سال روی آنتن رفت تا جایگاه مدیری بیش از پیش تثبیت شود.

همین جایگاه تثبیت شده سبب شد تا شبکه پنج سیما در عید نوروز 1380 با حضور مهران مدیری یک برنامه تالک شو با نام طنز80 را روی آنتن ببرد. برنامه ای که با حضور بازیگران نام آشنای کمدی به یکی از عوامل جذابیت سیما در نوروز آن سال بدل شد.

مهران مدیری که دیگر برگ برنده تلویزیون به شمار می آمد این بار جلوی دوربین مجموعه مسعود نوابی با نام دردسر والدین رفت و با بازی جذاب خود یکی از عوامل بیشتر دیده شدن این مجموعه شد. 

اما تاریخ سازی ویژه مدیری در تلویزیون با ساخت مجموعه پاورچین وارد مرحله جدیدی شد. مجموعه به اندازه ای نوآورانه و پیشرو در زمان خود به شمار می آمد که مدل دیگری از مجموعه سازی آپارتمانی را در تلویزیون باب کرد. 

البته تداوم راه کمدی هایی از جنس پاورچین و زیرآسمان شهر یک سخت به نظر می رسید و جرقه هایی چون کوچه اقاقیا هم نمی توانست تضمینی بر حفظ مخاطب با این شیوه از کمدی سازی باشد.

همین شد که مهران مدیری با گروه پاورچین به سر صحنه توکیو بدون توقف رفت. مدیری در فیلم سعید عالم زاده هم بازیگر بود و هم بازیگردان اما حاصل کار با وجود پرفروش شدن آنی نبود که مخاطبان از مهران مدیری انتظار داشتند.

ضعف ساختاری توکیو بدون توقف سبب شد تا مهران مدیری با بازگشت به تلویزیون مجموعه نقطه چین را بسازد که این سریال هم تنها به واسطه تیپ سازی رضا شفیعی جم و خلق شخصیت نمکین بامشاد پهن فر به توفیق حداقلی جذب مخاطب دست یافت.

شوک شکست نقطه چین در جذب مخاطب و ناکامی های پیاپی مجموعه های کمدی در ایجاد ارتباط با مردم سبب شد تا تلویزیون از سمت و سوی کمدی سازی صرف در تابستان یا همان اصطلاح کمدی نودشبی به ساخت ملودرام ها و درام های اجتماعی- خانوادگی روی آورد.

این تغییر رویه تلویزیون البته حاصل مثبتی هم داشت و اگر کمدی ساده و مفرح جایزه بزرگ در نوروز 84 را به عنوان کاری فان در کارنامه مهران مدیری در نظر آوریم اما برگ برنده مهم تلویزیون در نیمه دهه 80 با سریال شب های برره رقم خورد. مجموعه ای بکر و تماشایی که مخاطبان آن سوی مرزها را هم درگیر کرد و مهران مدیری را به قله کمدی سازی ایران رساند.

این موفقیت بزرگ اما پایان مهران مدیری باشکوه و تبدیل وی به کارگردانی نسبتا ناموفق در ساخت کمدی بود. باغ مظفر و گنج مظفر در همین دوران ساخته و با استقبال نسبتا سرد اغلب مخاطبان همراه شد. بازی مهران مدیری در فیلم های سینمایی «همیشه پای یک زن در میان است» به کارگردانی کمال تبریزی و«دایره زنگی» به کارگردانی پریسا بخت آور نیز با وجود نامزدی کسب سیمرغ نقش مکمل مرد برای وکیل ضد زن فیلم تبریزی، دستاوردی برای این بازیگر محسوب نمی شد و زمزمه های پایان دوران مهران مدیری در محافل رسانه ای به گوش می رسید.

اما مهران مدیری با دوگانه مرد هزار چهره و بازی درخشان در نقش مسعود شصت چی معادلات را به سود خود بازگرداند و نشان داد که همچنان می توان روی وی به عنوان یک کمدی ساز و کمدین قابل، حساب کرد.

در این میان شایعه اختلاف مهران مدیری و تلویزیون بر سر مجموعه قهوه تلخ باز هم تحلیل های رسانه ای را نسبت به آینده فعالیت های وی مبهم کرد. قهوه تلخ به شبکه نمایش خانگی رفت و با وجود توفیق نسبی در جذب مخاطب اما زمزمه های جدی از پایان عصر مدیری باز هم به گوش رسید. فعالیت های وی درشبکه نمایش خانگی با ساخت ویلای من و عطسه و نیز با بازی درقلب یخی ادامه یافت اما هیچیک توفیقی برای مدیری محسوب نمی شد. 

بازگشت وی به تلویزیون نیز با ساخت در حاشیه یک و دو دستاوردی برایش به حساب نمی آمد و در سینما هم حضور در انیمیشن تهران 1500 ساخته بهرام عظیمی و فیلم سینمایی پل چوبی ساخته مهدی کرم پور نشان می داد که مدیری دچار آشفتگی و افسردگی در بازیگری شده است. اما برنامه دورهمی باز هم به مثابه سکوی پرتاب دیگری برای وی عمل کرد. این بار با کمدی ایستاده های انتقادی مهران مدیری مردم پای دورهمی نشستند و تلویزیون در ساعات پخش آن باز هم پربیننده شد.
مدیری سپس با ساخت فیلم سینمایی ساعت 5 عصر و مجموعه ویژه شبکه نمایش خانگی به نام هیولا در کنار بازی هایش در فیلم های رحمان 1400 و ما همه با هم هستیم یک آشنایی زایی از شمایل هنری خود داشته است و به مخاطبان این نکته را یادآوری کرده که همچنان دود رونق کمدی از کنده او بلند می شود و نام مهران مدیری به عنوان یک برند مهم در سینمای کمدی هنوز کارا و جذاب است.