سینما، ماتِ روبات!

به‌بهانه اکران تازه‌ترین فیلم استیون اسپیلبرگ

سینما، ماتِ روبات!

سینما همیشه وام‌دار ادبیات بوده و سال‌هاست آثار ادبی مطرح جهان به‌شکلی روی پرده نقره‌ای بازسازی شده‌اند. حتی طی دهه‌‌های اخیر، نقش فروش کتاب‌ها و محبوبیت آنها، در نگارش فیلم‌نامه‌های اقتباسی بسیارپررنگ شده است؛ به‌گونه‌ای‌که نه‌تنها غنای ادبی آثار نگاشته‌شده؛ بلکه میزان استقبال عمومی از آنها در بازار نشر نیز تهیه‌کننده‌ها و کارگردان‌ها را به‌سمت ساخت مجموعه‌ای تلویزیونی یا فیلمی سینمایی برپایه آنها سوق می‌دهد. به‌عبارتی، اگر در سال‌های دور، رمانی همچون «بربادرفته» یا پیِسی همچون «گربه روی شیروانی داغ»، تنها به‌علت محتوای تأمل‌برانگیز و وجود رگه‌های نمایشی‌شدن؛ کارگردان‌ها را ترغیب به ساخت‌شان می‌کرد، حالا سود مالی حاصل‌ازفروش کتاب‌هایی همچون «هری پاتر» و «مردی به‌نام اُوه» نیز در وسوسه فیلم‌سازان، شریک است. این ماجرا گاه گریبان کارگردان‌های بنام را هم می‌گیرد. اکران موفق Ready Player One؛ نمونه‌ای ازاین‌دست است که نامی همچون استیون اسپیلبرگ را به‌عنوان کارگردان، در شناسنامه خود دارد و تا‌همینجایِ‌کار به‌گزارش هفتم مارچ 2018 نشریه اقتصادی Forbes، بیش‌از 300میلیون‌دلار در گیشه جهانی فروخته است؛ درحالی‌که بودجه ساخت آن حدود 175میلیون‌دلار بوده. اسپیلبرگ برای کار جدید خود نه‌تنها رویکردی مجدد به فضای فانتزی و آینده‌نگرانه آثار پیشین خود مانند «هوش مصنوعی»، «گزارش اقلیت» و «جنگ دنیاها» داشته؛ بلکه سراغ کتابی به‌قلم ارنست کریستی کلاین رفته که به‌عنوان اولین‌گام نویسندگی وی در سال 2011، برنده جایزه Prometheus در سال 2012 نیز شد. داستان در سال 2045 در اوکلاهامای آمریکا رخ می‌دهد و دنیایی را به‌تصویر می‌کشد که نه‌تنها ایده‌آل نیست؛ بلکه چشم‌اندازی از ویرانه‌ای مدرن است. وید واتس (با بازی تای شریدان)؛ جوانی‌ست زاغه‌نشین که تمام رؤیاها و خواسته‌هایش را در یک دستگاه واقعیت مجازی جست‌وجو می‌کند. او هرزمان‌که ازاین‌دستگاه استفاده می‌کند، خود را خوشبخت‌ترین انسان دنیا می‌بیند اما انتشار پیامی عجیب از خالق این دستگاه که می‌گوید گنجی مخفی در جهان واقعیت مجازی‌اش وجود دارد و یافتن آن، فرد یابنده را بر جهان مسلط می‌‌کند؛ بازی را به‌گونه‌ای‌دیگر رقم می‌زند... کلاین بعداز موفقیت کتاب اولش، نوول علمی‌تخیلی دیگری را در سال 2015 به‌نام Armada نوشت که در فهرست پرفروش‌های نیویورک‌تایمز قرار گرفت و پنج‌هفته تمام دراین‌فهرست باقی ماند. نکته جالبِ‌توجه در داستان کلاین و فیلم اسپیلبرگ که بیشتر به برداشتی آزاد از آن شبیه است؛ حضور شخصیت‌های غیرواقعی؛ ازجمله چند «روبات» پیشرفته است که انگیزه این نوشتار شدند. آیا روبات‌ها می‌توانند نسل جدیدی از ستاره‌های سینما باشند؟ چراکه نه؟! کسی منکر جاذبه‌ ستاره‌ای مخلوقات مکانیکی تبدیل‌شونده در سری‌فیلم‌های «ترانسفورمرز» می‌شود؟ روبات‌ها حضوری مؤثر در زندگی بشر حاضر و بی‌شک حضوری گسترده‌تر در زندگی نسل آینده جهان خواهند داشت. مارتین فورد؛ نویسنده مطرح عرصه هوش مصنوعی و پژوهنده فوتوریست که کتابی همچون Rise of the Robots را در سال 2015 نوشته و در آن به استیلای اتوماسیون بر بازار کار و زندگی بشر پرداخته است، در نقدی منتشره به‌تاریخ 15 مای 2016 در نشریه تحلیل مباحث فناورانه Wired نوشت: «روبات‌ها تنها، رقیب کارگردان نیستند؛ آنها رقیب هوش ایده‌پردازان نیز خواهند شد. واقعا وقتی یک روبات چندکاره از شرکت Momentum Machines قادر است ظرف 10ثانیه، بهترین برگری که تابه‌حال خورده‌اید را آماده کند و دراختیارتان بگذارد، آینده‌ای برای ابرقدرتی همچون مک‌دونالد در صنعت فست‌فود متصور خواهد بود؟» بی‌شک حیطه حضور آنها در آینده محدود و منحصر به چند فضای شغلی نیست و روبات‌ها برای نوع بشر، آینده‌ای متفاوت را برنامه‌ریزی خواهند کرد. آنها همین‌حالا‌هم قدرت خود را در مجموعه‌های متعددی به‌رخ کشیده‌اند. در گزارش دوم آپریل 2017 نشریه Discover می‌خوانیم: «بیش‌از یک‌میلیون ساختار روباتیک در جهان به‌عنوان نیروی کار فعال در شرکت‌های معتبر مشغول‌به‌فعالیت هستند که نیمی‌ازآنها در ژاپن هستند. بخش مهمی از صنعت جهان که به اتوماسیون روباتیک مجهز شده، خودروسازی‌ست و از سال 2010به‌این‌سو، به‌مدد آنها تولیدات خودرویی در جهان، 16درصد افزایش داشته است؛ آیا نیروی انسانی، به‌صدادرآمدن زنگ خطر را بیخ گوش خود حس نمی‌کند؟ تأثیر روبات‌ها بر زندگی انسان، بارها در ادبیات و سینما موردِتوجه واقع شده و کارهای مختلفی دراین‌باره عرضه شده است که بیشتر مواقع شکلی هشدارگونه به‌خود گرفته‌اند. شاید بتوان متأخرترین نمونه آن‌را در The Skin I Live In؛ ساخته قابلِ‌تأمل پدرو آلمودوار و با بازی آنتونیو باندراس دید که نشان می‌دهد چگونه روبات‌های آینده، از مرز احساس می‌گذرند و بر صاحبان خود می‌شورند. گزارشی منتشره از HSF، به‌ روبات‌هایی اشاره دارد که تهدیدی بزرگ برای حیات بشر به‌شمار می‌روند. آنچه ازاین‌ابداع در آثاری مانند R.U.R، The Terminator، The Day the Earth Stood Still، Matrix، Screamers و... دیده‌ایم، درهمین‌جهت بوده و باید به شورش آنها نگاهی موشکافانه داشت». شاید یکی‌از مهم‌ترین آثار کالت دراین‌زمینه «2001: یک اودیسه فضایی» ساخته استنلی کوبریک باشد. بخش سوم فیلم؛ ماجرای مأموریتی به‌سوی مشتری‌ست. خدمه این مأموریت جز دو‌نفر؛ در خواب مغناطیسی قرار دارند و غیر از رایانه اصلی این مجموعه، هیچ‌کس از هدف اصلی مأموریت خبر ندارد. کامپیوتر اصلی به‌نام HAL-9000، مدیر اصلی و چشم و گوش سفینه است؛ اما در جریان این سفر به‌دلایلی شروع به طغیان می‌کند و تصمیم به از‌بین‌بردن خدمه سفینه می‌گیرد. هرچند در‌نهایت، در فیلم شاهدیم که یکی‌از فضانوردان به‌نام دیوید بومن می‌تواند او را از‌کار بیندازد و با هدف اصلی مأموریت آشنا ‌شود؛ اما اگر واقعا روبات‌ها علیه انسان‌ها قیام کنند، قادر به پیروزی بر آنها هستیم؟ بااین‌همه، روبات‌ها بخش جذابی از ساختارهای سینمایی بوده‌اند که هرساله کاری یا کارهایی با محوریت یا با‌ حضور آنها ساخته می‌شود. در گزارش مجموعه سینمایی آنلاین Robotsinfilm می‌خوانیم: «حضور روبات‌ها و ماشین‌های مکانیکی مشابه در فیلم‌ها، قدمتی به‌ تاریخ خلق سینما دارد. واژه Robot در یک محصول نمایشی برای اولین‌بار در R.U.R. اتفاق افتاد که کارل کاپک در دهه 1920 از آن در فضای تخیلی اثر خود استفاده کرد. این‌ کلمه اساسا از عبارت Robota در زبان چک مشتق شده که به‌معنای کار یا نیروی کار است. پیش‌از رواج کلمه روبات در محاورات مدرن، از کلمه Automaton در تشریح ماشین‌هایی با ظاهر انسانی استفاده می‌شد. شاید اولین‌حضور آنها به سال‌های 1880 و 1890 برمی‌گردد که حضورشان را در آثاری همچون L’Ève Future و The Master Mystery شاهد بودیم». در گزارش دیگری به‌تاریخ اول دسامبر 2015 نشریه Boing Boing نیز آمده است: «هری هودینی؛ شعبده‌باز بزرگ جهان همیشه فکر می‌کرد یک سوپراستار است؛ اما دنیایی که او نتوانست تسخیرش کند، فیلم بود! جادوی تصاویر ضبط‌شده، از قدرت نمایش‌های زنده او بیشتر بود. او در سال 1919 در سریالی بازی کرد به‌نام The Master Mystery که در 15قسمت و توسط هری گراسمن و بورتون ال. کینگ ساخته شد. ماجرا درباره بررسی کارتل قدرتمندی به‌سرکردگی یک روبات توسط یکی‌از مامورین دادگستری بود. این مجموعه برای نخستین‌بار شخصیت یک روبات را به‌نمایش می‌گذاشت و مخاطبان را مجذوب کرد». از‌آن‌تاریخ تاکنون، روبات‌های بسیاری در‌قالب فیلم یا انیمیشن با علاقه‌مندان هنر هفتم همراه شده‌اند که گاه حتی از سوپراستارها هم محبوب‌تر شده‌اند. «وال. ای» ساخته اندرو اسنتون، چهره‌ای دیگرگون از روبات‌ها را نمایش می‌دهد و جهانی را به‌تصویر کشیده که در‌آن، روبات‌ها در کره خاکی به‌دنبال حیات می‌گردند؟ آیا سرانجام این‌همه پیشرفت و شبیه‌سازی، همین است؟ گم‌شدن حیات و ماناشدن روبات؟