نگاهی به فیلم بازسازی شده «امیرکبیر»: جلوتر از تاریخ
«علی حاتمی» علاقه وافری به بازگویی تاریخ معاصر سینمای ایران داشت و این موضوع را می‌توان دربسیاری از آثاری که توسط او خلق شده جستجو کرد. او در سال ۱۳۵۴ با وجود اینکه فیلم سینماییتاریخی «ستارخان» با شکست تجاری مواجه شده بود، تصمیم می‌گیرد بار دیگر سری به تاریخ معاصرایران بزند و سریالی با نام سلطان صاحبقران برای شبکه ملی صدا و سیما بسازد. تلویزیون ملی به خاطرمحبوبیت سریال قصه‌های مثنوی (که آن هم در صدا و سیما تدوین و ترمیم شده و به زودی پخشمی‌شود) که حال و هوایی نسبتا مشابه داشت، چراغ سبز به ساخت این سریال نشان می‌دهد و علیحاتمی استارت سریال را با تنی از بازیگران شهیر آن زمان از جمله: ناصر ملک مطیعی، پرویز فنی زاده،زری خوشکام (همسر علی حاتمی)، جهانگیر فروهر و… می‌زند. گرچه بعدها اعلام شد که خود حاتمیعلاقه‌ای به استفاده از بازیگران مشهور و چهره‌های مطرح نداشته و این کار را به دلیل برخی فشارها ازسوی سرمایه‌گذاران انجام داده است.
به هر حال سلطان صاحبقران در ۱۳ قسمت آماده و پخش شد و با استقبال عمومی مردم مواجه شد بهطوری که دو سال دیگر یعنی در سال ۱۳۵۶ بار دیگر از صدا و سیمای ملی کشور بازپخش شد. این سریالهیچ‌گاه در ایام بعد از انقلاب رنگ تلویزیون را به خود ندید ولی خود حاتمی با هوشمندی بسیار در سال۵۸ دو نسخه بلند سینمایی از دل این سریال بیرون کشید و آنها را با نام‌های «امیر کبیر» و «میرزا رضایکرمانی» آرشیو کرد. این کار حاتمی باعث نجات بخشی از این سریال شد چرا که تا جایی که اطلاع دارمنسخه کامل و ۱۳ قسمتی این سریال هم‌اکنون در دست نیست و بسیاری از بخش‌های مختلف وراش‌های آن صدمه دیده و مخدوش شده است. دو نسخه‌ای که حاتمی از دل سریال ۱۳ ساعته‌اشبیرون کشید در حقیقت بخش‌های اول و دوم این سریال را به‌طور خلاصه شامل می‌شد.
بعد از انقلاب و اوایل سال ۱۳۸۶ بود که لابراتوار صدا و سیما اعلام کرد قصد مرمت و احیای برخی از آثار سینمایی جاودان کشورمان را دارد و این کار را با فیلم «گاو» داریوش مهرجویی آغاز کرد. نسخه بازسازی شده فیلم گاو با استقبال منتقدین و طرفداران همراه بود و حالا این سازمان تصمیم گرفته برخی از آثار زنده‌یاد علی حاتمی را دوباره احیا کند. سلسله اقدامات بازسازی فیلم‌های حاتمی با«امیرکبیر» آغاز شده و به زودی اثر سینمایی دیگر این کارگردان یعنی «حاجی واشنگتن» نیز در دسترس علاقه‌مندان خواهد بود. فیلم بازسازی شده امیرکبیر توسط لابراتورا صدا و سیما برای اولین بار در جشنواره جهانی فیلم فجر به اکران در آمد و خوشبختانه جزو معدود افرادی بودم که در کنار همسر این بزرگوار، زری خوشکام، توانستم این اثر را ببینم.
بیشتر روایات سریال سطان صاحبقران در حقیقت خاطرات ناصرالدین شاه قاجار هستند و به صورتفلاش‌بک روایت می‌شوند. در نسخه سینمایی امیر کبیر داستان روایت‌کننده فلش‌بک کار ناجوانمردانه‌ایکه ناصر الدین شاه با مشاور و وزیرش انجام داد است. فیلم از روز انتصاب امیرکبیر به مقام مشاوره و نیزازدواج او با عزت‌الدوله (با بازی زری خوشکام) تنها خواهر تنی شاه شروع می‌شود و سپس به اختلافاتهمسر شما یعنی مهدعلیا با امیر کبیر (دامادش) می‌پردازد. امیر کبیر مسند قدرت را از دست مادر شاهگرفته و اجازه اینکه او بتواند در امور سیاسی کشور دخالت کند را به او نمی‌دهد. با اینکه عزت‌الدوله ازشکایت مادر خود آگاه است ولی درگفتگو با همسرش متوجه می‌شود که دخالت نکردن مادرش در امورکشور، به نفع ایران و پادشاه است. در نهایت مهد علیا به همراهی میرزا آقا خان نوری (با بازی جهانگیرفروهر) که به علت اختلاس مورد غضب امیر کبیر هم هست، شروع به طرح توطئه‌ای علیه او می‌کنند تااو را از چشم شاه(با بازی جمشید مشایخی) بیندازند.
بخوانید: نقد وبررسی فیلم آستیگمات: دنیای تلخ و شیرین
بسیاری از تاریخ‌نگاران آن زمان به آثار علی حاتمی خرده می‌گرفتند و او را متهم به دروغگویی در تاریخ وتعریف شخصی خود از دوره‌های تاریخی می‌کردند. علی حاتمی با وجود اینکه مطالعات بسیاری در زمینهتاریخ داشت، هیچ‌گاه خود را تاریخ‌شناس به مردم معرفی نکرد و شاید کمی تا بخشی هم تاریخ را باروایت سینماتیک خود در هم می‌آمیخت، اما این امر لااقل در امیرکبیر تاحد زیادی به صفر رسیده است.شخصیت امیر کبیر در این فیلم به مثابه آن قدیسی که حق انتقاد روی آن مساویست با کج‌فکری نیستو خصوصیات مثبت و منفی دارد و از همین رو امیرکبیر حاتمی یکی از واقعی‌ترین روایات تاریخی او بهشمار می‌رود. حتی باید گفت که برخلاف فن دیالوگ‌نویسی مختص حاتمی که در آثار دیگر او به وفورشاهد آن هستیم، دیالوگ‌ها در فیلم امیر کبیر عینا از نامه‌نگاری‌های تاریخی بین شخصیت‌ها و رجلسیاسی آن زمان گرفته شده است و سندیت تاریخی دارد.
فیلم امیرکبیر را با اینکه در سال ۱۳۹۶دوباره می‌بینیم، متوجه جلوتر از زمانه بودن حاتمی در سینمای قصه‌گو و تاریخی می‌شویم. جدا از فیلمنامه خوب و با ریتم داستان، نوع تدوین و فیلمبرداری که در امیرکبیر به کار گرفته شده، باعث می‌شود که فیلم تاریخی مذکور حوصله‌سربر نباشد و دقیقا جایی که باید، ریتم عوض شود. صحنه‌ها و مکان‌های تاریخی درون فیلم مستلزم فیلمبرداری‌های لانگ شات هست و چشمان مخاطب پس از اندکی از دیدن این صحنه‌ها خسته می‌شود، به همین رو حاتمی در صحنه‌هایی که فکر می‌کند مخاطب کسل شده است، به زیبایی نحوه فیلمبرداری و موسیقی را عوض می‌کند تا مخاطب باز به چرخ فیلم بیفتد.
سریال سلطان صاحبقران مشخصا به دید یک پروژه سینمایی با همان ارزش و ظرافت‌های سینماتیک حاتمی ساخته شده و سریالیست با استانداردهای سینمایی که در زمانه خود بسیار جلوتر بوده است.فیلم امیرکبیر نیز با دیگر آثار تاریخی حاتمی کاملا تفاوت دارد و به زعم من بهتر از آثار بعد از انقلاب اوست. بازسازی که صدا و سیما روی راش‌های فرسوده و خراب این فیلم انجام داده به گفته مسولان این سازمان بسیار زمان‌بر بوده ولی خروجی کار واقعا حیرت‌آور است و بازسازی شده این اثر به مراتب بهتر از فیلم گاو است.