سریال معاویه؛ ۱۰۰ میلیون دلار برای جنگ فرهنگی عربستان

در ماه مبارک رمضان، سریال تاریخی «معاویه» از شبکه ام‌بی‌سی عربستان سعودی پخش می‌شود. این سریال با بودجه‌ای هنگفت نزدیک به ۱۰۰ میلیون دلار، به زندگی معاویه بن ابی‌سفیان، بنیان‌گذار خلافت اموی، می‌پردازد. شخصیت معاویه همواره در تاریخ اسلام مورد بحث و جدل بوده و حالا قرار است داستان او در زمان پخش تلویزیونی به چالش کشیده شود.

پیش از اینکه این سریال حتی به نمایش درآید، موجی از حواشی و اعتراضات ها را برای خود به جان خرید. همزمانی پخش این سریال با حوادث اخیر در منطقه، به ویژه سقوط بشار اسد در سوریه و قدرت گرفتن گروه‌های سلفی و تکفیری، حساسیت‌های زیادی را به وجود آورده است. روایت سریال از کشته شدن عثمان، خلیفه سوم، آغاز می‌شود و به شورش معاویه علیه امام علی علیه‌السلام می‌پردازد. این برهه تاریخی برای شیعیان و اهل سنت، یکی از حساس‌ترین دوره‌هاست و حالا تعریف یا تحریف تاریخ تنها پیامدی که دارد ایجاد تفرقه و چند دستگی میان شیعیان است. 

سینما و تلویزیون عربی با ساخت فیلم «الرساله» با کارگردانی مصطفی عقاد شروع کرد منتهی تلاش کرد تا به حساسیت‌های دینی مسلمانان احترام بگذارد و تصویری مثبت اسلام را نشان دهد اما هر چی پیش تر می رویم گویی سینما و تلویزیون تبدیل به ابزاری می شود که با آن جنگ فرهنگی را میان امت های شیعه رواج دهد. سریال معاویه که تا کنون دو سال در خاموشی و بی توجهی گذرانده حالا قرار است به دست انتشار برسد .این تغییر مسیر نه تنها بر روی روابط مذهبی تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند در ایجاد شکاف‌های عمیق‌تر میان مسلمانان نقش داشته باشد.

اگر بخواهیم میان سریال‌سازهای عربی تقسیم‌بندی داشته باشیم باید یک تفکیک میان عربستانی‌ها و اماراتی‌ها، مصری‌ها، لبنانی‌ها و سوری‌ها و البته باقی کشورها -که می‌شود نامشان را گروه کم‌سروصداتر گذاشت- قائل شویم. در این بین مصری‌ها، لبنانی‌ها و سوری‌ها بار اولشان نیست که برای ماه رمضان سریال می‌دهند. در دورانی که لاریجانی و بعد از آن ضرغامی مدیریت صداوسیما را داشتند، تلویزیون ما هم مشتری آثار مصری و سوری بودند. با این حال داستان سریال‌سازی در کشورهای عربی، نسبت به دوران ضرغامی و لاریجانی به‌شدت تغییر کرده است. شاید گمان کنید منظور همان تغییرات کیفی است. تغییراتی که مخاطبان ایرانی سال گذشته با سریال «حشاشین» متوجه‌اش شدند و فهمیدند، اعراب در حال نزدیک کردن آثارشان به رقبای ترک هستند.

«معاویه» سریالی است که با به تصویر کشیدن چهره حضرت علی(ع) و امام حسن مجتبی(ع) قرار است، روایتی از تاریخ صدر اسلام داشته باشد که به مذاق شرکت‌های سعودی و سرمایه‌گذارانشان خوش بیاید حکومت سعودی از آن رو با ساخت هر فیلم یا سریالی درباره پیامبر اسلام مخالف است که از نمایش زندگی، رسوم و مناسبات عرب جاهلیت می‌هراسد، حال هم تعجبی ندارد دست به ساخت سریال معاویه بزند تا بخواهد تصویر گذشته خود را تغییر کردند اما این تغییرات چندان هم بی‌سروصدا نبوده و در همین ابتدای کار عراقی‌ها پخش آن را ممنوع کرده‌اند چراکه بیش از یک سریال تاریخی سریالی است که از حد چهارچوب‌های معمول خارج و بدل به اتفاقی استراتژیک با تحریف و سلیقه نگری به تاریخ در منطقه دارد. سریالی که به نظر می‌رسد، گل‌سرسبد استراتژی فرهنگی ام‌بی‌سی و مسئولان اس‌بی‌ای باشد.

ام‌بی‌سی مرکز گزارش‌های رسانه‌ای در ۱۸سپتامبر۱۹۹۱ تاسیس شد که به پخش رویدادهای روز جهان عرب و همچنین فیلم و سریال عربی و اخبار می‌پرداخت. خطی که ام‌بی‌سی در آن سال‌ها آغاز کرد رویکردی به ظاهر غیر سیاسی بود. آن‌ها فیلم و سریال پخش می‌کردند و با‌الهام گرفتن از مسابقات استعدادیابی آمریکایی «عرب آیدول» و «عرب گات تلنتز» را ساختند و به آنتن بردند.

 به زبان ساده این موسسه جاده‌صا‌ف‌کن سیاست‌های دولت آمریکا در خاورمیانه است. به نظر می‌رسد با تعریفی که این موسسه از ماموریت خود ارائه داده است چندان نیازی به کالبدشکافی فعالیت‌ها و سابقه تحلیلگران شاغل در این موسسه نباشد. رسانه‌هایی نظیر ام‌بی‌سی که روزگاری تلاش کردند با ارائه محتواهای به اصطلاح سرگرم‌کننده فضایی خنثی در کشورهای خاورمیانه رقم بزنند این روزها تلاش می‌کنند با بازسازی و روزآمد کردن این پروژه قدیمی توجه ایرانیان را از مسائل اصلی منحرف کنند.