نقد و بررسی سریال معاویه | در موقعیت حمله هستیم نه دفاع

با این حال، پس از انتشار هر اثر هنری، بحث جدی درباره کم‌کاری جریان فرهنگی داخل کشور به راه می‌افتد که برخی از آنها به حق و درست است و باید مطالبه جدی برای آنها صورت بگیرد. اما در مورد سریال معاویه آیا می‌توان از سیستم فرهنگی کشور بابت کم‌کاری انتقاد کرد یا خیر؟

تولیدات تاریخی-اسلامی ایران؛ پیشینه‌ای قوی در روایت تاریخ

برای بررسی این مسئله، لازم است چند گام به عقب برویم. در زمینه مسائل تاریخی-اسلامی در ایران، آثار زیادی ساخته شده است. جدی‌ترین اثر درباره ائمه معصومین، سریال «امام علی» است که تولید آن در سال ۱۳۷۰ شروع و در سال ۱۳۷۵ به مدت یک سال پخش شد. این سریال تاکنون بازپخش‌های متعددی داشته و در ماه رمضان امسال نیز قبل از اذان با کیفیت عالی پخش می‌شود. جالب اینجاست که سریال امام علی که به زبان‌های انگلیسی، ترکی و عربی ترجمه شده و در برخی کشور‌های همسایه پخش شده است، علی‌رغم پرداختن به چهره‌هایی مثل معاویه و خلیفه سوم، به دلیل دقت در عدم اختلاف‌افکنی بین مسلمانان، توانست بینندگان خود را جذب کند.

«تنهاترین سردار» درباره امام حسن مجتبی و «ولایت عشق» درباره امام رضا، دیگر تولیدات ایران است که به صورت مستقیم به زندگی دو امام معصوم می‌پردازد. این دو سریال نیز مسائل تاریخی دوره خود را به شکل دقیق مورد بررسی قرار داده‌اند و از تقابل امامان شیعه با خلفای اموی و عباسی گفته‌اند.

روایت داستان‌های قرآنی؛ موفقیت‌های جهانی

فارغ از پرداختن به زندگی ائمه معصومین به‌طور مستقیم، صداوسیما به صورت پیشتاز و دیگران در کنار این ماجرا، به تصویر کشیدن قصه‌های قرآنی را نیز در دستور کار قرار داده‌اند. شاخص این مسئله، ساخت سریال «یوسف پیامبر» به کارگردانی مرحوم فرج‌الله سلحشور بود که به قدری مورد استقبال قرار گرفت که مرز‌های کشور‌های اسلامی را درنوردید و یکی از پربیننده‌ترین سریال‌های ایرانی شد.

طبق گزارش روزنامه فرهیختگان، محمدعلی انوشه، مدیر بازار فیلم کشور‌های اسلامی در سال ۱۳۹۶ مدعی شده بود که این سریال در ۹۰ کشور جهان پخش شده و میزان تماشاگرانش نزدیک به چهار میلیارد نفر برآورد شده است.

«ملک سلیمان»، «مردان آنجلس» و «مسیح» از دیگر سریال‌های ایرانی هستند که با الهام از قرآن کریم ساخته شده و مورد اقبال قرار گرفته‌اند. در همین راستا، «مردان آنجلس» حتی به پاپ ژان پل دوم نیز هدیه داده شد و سریال «مریم مقدس» در یکی از کشور‌های آفریقایی موجب صلح و آشتی میان مسلمانان و مسیحیان شد.

مختارنامه؛ اثری ماندگار و تأثیرگذار در جهان اسلام

«مختارنامه» دیگر اثری است که صداوسیما ایران ساخت و پس از پخش، علاوه بر ایران، در سایر کشور‌های مسلمان به محبوبیت رسید. این سریال در برخی کشورها مانند ترکیه، لبنان، عراق، افغانستان، پاکستان، بحرین و عربستان تأثیرگذار بوده است و در عراق، مواکب زیادی با تصویر مختار در راهپیمایی اربعین دیده می‌شود.

آیا سریال معاویه می‌تواند تأثیرگذار باشد؟

این‌ها نمونه‌ای از آثاری است که در طی سی سال گذشته به‌صورت مستقیم به زندگی معصومین پرداخته و برخی از آنها نیز اقتباس از داستان‌های قرآنی است. در طول این سال‌ها، این آثار به کرات پخش شده است. با این حال، سریال «معاویه» حدوداً ۲۵ سال بعد از سریال «امام علی» ساخته و پخش شده است و در همین ابتدا در بسیاری از کشور‌های اسلامی تحریم شده است. از جهت دیگر، ما در زمینه سریال‌های تاریخی فاز هجومی داشته‌ایم و روایت‌های مهمی را ارائه داده‌ایم.

با اینکه جعل تاریخ در سریال «معاویه» بسیار آشکار و مشهود است، اما تا این روایت فراگیر شود، راه طولانی در پیش خواهد داشت، خصوصاً اینکه در بیشتر کشور‌های اسلامی فتوای تحریم آن صادر شده است.

آینده تولیدات تاریخی ایران

اگرچه جریان فرهنگی کشور در حوزه‌های متعدد دارای خلا و ترک فعل‌های زیادی است، اما حداقل در این مورد خاص که دست‌های ما از محصول فرهنگی خالی نیست، بهتر است به‌جای انتقاد‌های بی‌جا، فضا را برای ساخت هر چه بیشتر آثار مهم‌تر مهیا کنیم.

در نظر داشته باشیم ایران هم‌اکنون دو سریال استراتژیک درباره حضرت موسی و سلیمان فارسی در حال ساخت دارد. اگر این سریال‌ها ۵ سال دیگر به آنتن برسند، سعودی و دیگر سازندگان آثار تاریخی این حوزه، حداقل ۱۰ سال بعد خواهند توانست آثار درخوری در پاسخ به این سریال‌ها بسازند.

نویسنده: مصطفی وثوق‌کیا | باشگاه خبرنگاران جوان