تنت (انگاره) ساخته کریستوفر نولان تازه ترین کشف فیلم ساز درباره زمان با توسل به سینما و رویا است . در فیلم های «یادگاری» ، «تلقین» ، «در میان ستاره ای» نولان به دنبال راهی برای دست یابی به گزاره های زمان در آینده و نقش حال و گذشته ، مکان و شخصیت در داستان ها بود . در «تنت» به دنبال تعریف جامع و مانعی از گزاره می پردازد . در ادبیات گزاره به معنای جمله ای خبری است که در حال یا آینده می تواند صحیح یا غلط باشد ؛ که درستی یا نادرستی این جمله خبری بسته به فضا و واکنشی است که شخصیت در آن واحد از خود ارائه می دهد دارد . 

*دانشمند

نولان به باور من بیشتر یک دانشمند است که به وسیله سینما هیجان حاصل از کشفیات خود در ابعاد : شخصیت ، مکان و زمان را تبدیل به قصه می کند و البته قصه گویی را خوب بلد است . در «تنت» داستان بیشتر از پنج یا شش صفحه نیست اما آنچه این داستان کوتاه را تبدیل به یک اثر سینمایی بلند می کند گستره مفهومی آن است . داستان دو بار تکرار می شود . یک بار برای پروتاگونیست و یک بار برای آنتاگونیست . دخالت نیروهای مسلح برای پیروزی قهرمان علیه ضد قهرمان که به خوبی فرم موش و گربه گونه آن رعایت شده است به پیرنگ فیلم نامه تبدیل می شود . شروع فیلم های نولان همواره یکی از جذاب ترین سکانس های سینمایی است . فیلم با حمله به یک اپرای ملی آغاز می شود . اما حمله ای متفاوت به سبک و سیاق نولان که در آن دوربین با حرکت (ترک به جلو و ترک برگشتی) های بی شمار خود فاصله بین برش های سینمایی را از بین برده است . این حرکت ها در همه فیلم ادامه دارند و اصولا نولان برای ایجاد شکست زمان در فیلمنامه خود به معنای آنکه بیننده قادر به درک زمان بیرونی (در سالن های سینما) نباشد بهره می برد و بر این جمله تارکوفسکی صحه می گزارد که : سینما تنها هنری است که زمان در آن ثابت می شود . داستان بر سر نجات دنیا است . دنیایی که در جهان های موازی حرکت می کند و در حال بهره گیری از کشف تازه خود در بُعد زمان (معکوس کردن همه چیز) است . علاوه بر آن آشفتگی موجود در زمان (آنتروپی) و آشنا پنداری باعث می شود پیچیدگی سطحی داستان به حد بالایی برسد . چرا این پیچیدگی را سطحی می شمارم ؟ چون باور دارم داستان با این پیچیدگی ها تنها از پایان دادن به پیرنگ طفره می رود . چنین تعللی البته که بسیار هوشمندانه و لازم است چرا که مفهوم قصه گرفتاری در چاله ای به نام زمان و تکرار همه چیز در آینده است . نولان در «تنت» بیش از آنکه داستان گویی کند در حال کشف زمان و چگونگی احساس آن توسط انسان است . 

*تدوین دقیق

فیلمنامه های نولان در میز تدوین سر و شکل اصلی خود را پیدا می کنند . همان طور که مفهوم در فیلم «تلقین» برای بازیگران و بسیاری از عوامل نامشخص بود در فیلم «تنت» نیز چرایی فیلمنامه برای عوامل با درک سختی همراه است . مولف از بازیگران بیشتر به عنوان یک ابزار هنری استفاده می کند تا هنرمند . پس نمی توان انتظار داشته باشیم که خلاقیت در کنش های شخصیت مانند فیلم «جوکر» ساخته تاد فیلیپس وجود داشته باشد . بازیگران مانند عروسک های خیمه شب بازی درجه یک در دستان گرداننده ای هستند که از فاصله ای بسیار دور بر همه چیز احاطه دارد . اگر یک اشتباه کوچک در تدوین فیلم روی داده بود کل فیلمنامه زیر سوال می رفت . اما با حساسیت و دقت بالا مونتاژ فیلم به گونه ای سکانس ها را کنار هم قرار داده و برای بار دوم آنها را بازسازی کرده است که روند ضد زمانی آن احساس نشود . سکانس برتر «تنت» به زعم من هنگامی است که جاسوس روسی (در قالب قاچاقچی) و جاسوس امریکایی بر سر دستیابی ماده ای به مراتب قوی تر از اتم در اتاقکی گفت و گو می کنند که همسر جاسوس روس با اصابت گلوله ای معکوس زخمی شده و بارها زمان در این سکانس وارونه می شود تا جاسوس امریکایی برای کشف چگونگی از دست دادن آن در بُعد زمان حرکت وارونه خود را آغاز کند . این سکانس هوشمندانه ترین کشفی است که نولان به واسطه نیروی آزاد تخیل در فیلمنامه طراحی کرده است . همواره سفر در زمان یکی از جذابترین موضوعات سینمایی بوده است که نمونه خوب آن را می توان در «بازگشت به آینده» زمکیس مشاهده کرد . در این سکانس می بینیم که چگونگی به واسطه تکنولوژی و کشفیات تازه فیزیک از زمان تبدیل به نظریه ای قابل قبول می شود . در این نظریه : جهان های موازی – آشفتگی (آنتروپی) – وارونگی زمان و البته شخصیت راه حلی برای مسئله ای یافته اند که به کمک ماشین حساب و ابزارات ریاضی نمی توان آن را مرتفع نمود و تنها در ذهن و رویا می توان آن را حل کرد . 

*سیاست

سینمای نولان علی رغم همه نبوغ و استعدادش برای جذب مخاطب جهانی و نجابت داستانی به دور از سیاست در هالیوود دستخوش منافع ملی و موضع گیری شده است . از کوچکترین دیالوگ فیلم که در این زمینه توسط رابرت پتینسون : سیاست توانایی سرپوش گذاشتن بر خرابکاری است ؛ تا قهرمان پروری جاسوس آمریکایی علیه جاسوس روسی و اضافه کردن بار عاطفی میان یک رابطه رقابتی در این مبارزه ؛ نماینده آن است که دنیا در پایان توسط آمریکایی ها نجات می یابد . اصلا با این مفهوم مشکلی ندارم که دنیا توسط آمریکا یا روسیه یا هر کشور دیگری نجات یابد اما استفاده ابزاری از هندوستان و مرکزیت قرار دادن آن به عنوان یک ژست در جهان های موازی گویای راهبرد سیاسی آثار این چنینی در هالیوود است که مبنای ارزش گذاری هنر را تغییر می دهند . همچنان نولان در «تنت» هنر و نبوغ و استعداد برتر خود را در زمینه ایجاد هیجان پویا در فیلم هایش به نمایش می گذارد . 

نویسنده : علی رفیعی وردنجانی