نقد فیلم مامور مخفی: بازگشت درخشان کلیبر مندوسا فیلیو به جشنواره کن

اختصاصی سلام سینما - «مامور مخفی» (O Agente Secreto) با بهره‌گیری از درون‌مایه‌ای پوچ‌گرایانه، داستان خود را در بستر شهر رسیف، هم‌زمان با کارناوال و در دوران دیکتاتوری نظامی برزیل در سال 1977 روایت می‌کند. 

شخصیت اصلی فیلم، مارسلو، استاد دانشگاهی ۴۰ ساله با بازی درخشان واگنر مورا است که برای گریز از گذشته‌ای رازآلود به زادگاه خود بازمی‌گردد. او با هدف دیدار با فرزندش و ترک کشور قدم به رسیف می‌گذارد، اما در همان آغاز درمی‌یابد که حکومت فدرال فاسد، قاتلی مزدور را برای حذف او به کار گرفته است.

چهارمین فیلم بلند کلیبر مندوسا فیلیو، با ترکیب طنز و تعلیق در فضایی پرآشوب، به اثری سیاسی و پرتنش بدل شده است. انسجام روایت در دل این هرج‌ومرج و تمرکز دقیق بر شخصیت‌پردازی مارسلو، از نقاط قوت برجسته فیلم به شمار می‌آید. تعقیب‌وگریزهای نفس‌گیر، تنش فراگیر و اضطرابی عمیق، به‌گونه‌ای تأثیرگذار به مخاطب منتقل می‌شود و تماشای این فیلم 158 دقیقه‌ای را به تجربه‌ای منحصربه‌فرد تبدیل می‌کند.

واگنر مورا، با نگاه نافذ و شخصیتی قاطع، پس از چند سال دوری از سینمای برزیل، حضوری باشکوه بر پرده نقره‌ای دارد. هرچند او همواره بازیگری توانا بوده است، اما تحت هدایت کلیبر مندوسا فیلیو، به ستاره‌ای تمام‌عیار بدل می‌شود. 

باوجود لحظاتی طنزآمیز و شخصیت‌هایی گاه کاریکاتوری، مامور مخفی بازتابی جدی از واقعیت‌های تلخ و گذشته‌ای تاریک در تاریخ معاصر برزیل است؛ دورانی که افراد بی‌گناه بدون دلیل موجه ناپدید می‌شدند و قاتلان مزدبگیر در رقابت برای بالابردن شمار قربانیان بودند. 

پرداختن به پیچیدگی‌های سیاسی و اجتماعی جامعه برزیل همواره در آثار این کارگردان مشهود است؛ از جمله در فیلم «برج دلو» (Aquarius) که در سال 2016 در بخش اصلی جشنواره کن حضور یافت و با مواضع ضداستبدادی خود، واکنش‌های گسترده‌ای برانگیخت. 

کلیبر مندوسا فیلیو در سال 2023 مستندی با عنوان «تصاویر ارواح» (Pictures of Ghosts) درباره شهر رسیف ساخت و هفت سال از عمر خود را صرف این پروژه کرد. به نظر می‌رسد این مستند، بستر شکل‌گیری فیلم جدید او یعنی مأمور مخفی را فراهم کرده است؛ به‌گونه‌ای که می‌توان آن را مکملی معنوی برای این اثر دانست.

شخصیت الکساندر، پدر همسر فقید مارسلو، از جمله چهره‌های دل‌نشین داستان است که با نوه‌اش فرناندو زندگی می‌کند. این شخصیت و نشانه‌هایی همچون باجه تلفن و پوسترهای داخل ساختمان محل زندگی او، ارجاعی مستقیم به علاقه شخصی کارگردان به سینما و مستند قبلی‌اش هستند.

صحنه نزدیک‌شدن قاتلان به مارسلو، با فضاسازی پرتنش و ضرباهنگ طبل‌های کارناوال، یادآور سبک روایی آلفرد هیچکاک است. روایت فیلم از زبان فلاویا، پژوهشگری در زمان حال که با بهره‌گیری از نوارهای صوتی، مکالمات ضبط‌شده و روزنامه‌های دهه 70 میلادی در پی کشف سرنوشت مارسلوست، رویکردی جسورانه از سوی کارگردان محسوب می‌شود.

موسیقی متن، انتخابی دقیق و تأثیرگذار دارد؛ توماس آلوز سوزا و ماتئوس آلوز با خلق فضاهای صوتی اتمسفریک، بر سنگینی و رازآلودگی فیلم می‌افزایند. همچنین طراحی صحنه و لباس توسط تالس یونکویرا و ریتا آزودو، با دقتی تحسین‌برانگیز، قاب‌ها را آراسته و چشم‌نواز ساخته است.

بی‌تردید، مامور مخفی یکی از برجسته‌ترین آثار سینمایی سال جاری و از درخشان‌ترین فیلم‌های ارائه‌شده در هفتاد و هشتمین دوره جشنواره کن به شمار می‌آید.