فیلمی آزاردهنده و تلخ

ترجمه اختصاصی سلام سینما

عنکبوت مقدس به کارگردانی علی عباسی، تا به امروز بحث‌برانگیزترین فیلم جشنواره کن بوده است. این فیلم داستان واقعی پدر سه فرزند به نام سعید حنایی را روایت می‌کند که از سال 2000 تا 2001 شانزده زن خیابانی را در مشهد، دومین شهر پرجمعیت ایران، به قتل رسانده است. پیش از این نیز مستندی به نام و عنکبوت آمد (2002) از زندگی حنایی ساخته شده بود. این مستند نام خود را از شیوه‌ای که او قربانیان را به قتل می‌رساند می‌گیرد؛ به این صورت که دست و پایشان را می‌بست و آنها را از منطقه‌ای با ارتفاع زیاد به پایین پرتاب می‌کرد. سپس از جایی نزدیک جسدها با مطبوعات تماس برقرار کرده و با افتخار اعلام می‌کرد که بار دیگر دستور خداوند را به انجام رسانده است.

اینکه آیا روندی زودیاک‌مانند (زودیاک قاتلی سریالی است) در مورد سوءاستفاده‌های این فرد متعصب و خودخوانده دقیقاً همان چیزی است که جهان به دیدنش نیاز دارد، و یا اینکه آیا یک مرد باید آن را کارگردانی می‌کرده است یا نه تا روزها موضوع داغ بحث‌های سرتاسر بلوار کروآزت خواهد بود. تکنیک آزاردهنده علی عباسی و همچنین تمرکز اخلاقی باثبات این فیلمساز دانمارکی - ایرانی در تمام زمینه‌ها سودمندتر از تبعیت از ژانر از آب درآمده است.

عباسی با اثر بسیار عجیب و ترسناک - کمدی - نوردیک - عاشقانه - پلیسی خود یعنی مرز (2018) به شهرت رسید. اما زمانی که ارزش اجتماعی و غافلگیری این اثر جدید وی مورد توجه همگان قرار گیرد، شهرتش از این نیز فراتر خواهد رفت. عنکبوت مقدس اثری بسیار جذاب است که با مهارت بالایی ساخته شده و بخش دلهره‌آور آن تقریباً عمدی ایجاد شده است.

ده دقیقه اول فیلم آزمون بزرگی است – صریح‌ترین بخش فیلم از نظر فیزیکی که شامل نمایی نزدیک از رابطه هم می‌شود، و البته تلخ‌ترین بخش آن (با این حال، این چند دقیقه حقیقتاً پرخشونت‌ترین بخش محسوب نمی‌شوند و باید آن را به عنوان هشداری برای باقی محتوا به حساب آورد). تا اینجا هنوز با سعید (مهدی بجستانی) آشنا نشدیم و در عوض یکی از قربانیان او را دنبال می‌کنیم؛ مادری مجرد به نام سمیه (آلیس رحیمی) که مشغول انجام کار شبانه و خسته‌کننده و پرمشتری خود است.

سکانسی در فیلم وجود دارد که به طرز غیر قابل توصیفی غم‌انگیز است؛ سمیه پس از انجام یکی از کارهایش با ترس و لرز به دستشویی رفته و کمی کرم مرطوب‌کننده روی مچ دستش می‌زند. شرایط زنندۀ این فرد بسیار واقعی است و نمی‌توانیم فکر نکنیم که در چارچوب انتخابی عباسی از تریلری درباره یک قاتل زنجیره‌ای قرار گرفته‌ایم و با این حال به زودی شاهد رویارویی وحشیانه و مرگبار سمیه با یک شکارچی خواهیم بود که فکر می‌کند او باطل است و خودش حق.

پس از پخش تیتراژ ابتدایی فیلم با آن موسیقی شوم، نقطه نظر ما از سمیه به رحیمی (زهرا امیرابراهیمی) تغییر می‌کند. رحیمی یک روزنامه‌نگار زن از تهران است که سرسختانه تلاش می‌کند از هویت قاتل پرده بردارد. به عقیده او پلیس در حال وقت‌کشی است، از این نظر که قاتل با این عملیات تک‌نفره‌اش در حال زدودن خیابان‌ها از فساد و راحت‌تر کردن کار آنهاست. او همچنین به سرپوشی سازمان‌یافته از سوی تشکیلات روحانیون مشکوک است.

سگ شکاری سرسختی که درون این روزنامه‌نگار وجود دارد به ناعدالتی دنیای مردانه عادت دارد چرا که در شغل قبلی خود نیز به دلیل آشکارسازی آزار و اذیت از سوی سردبیر روزنامه، اخراج شده و پس از رد کردن پیشنهاد رئیس پلیس، مجبور به تحمل سرزنش‌های شدیدی شد.

او جنگجوی فمینیستی است که فیلم مستقیماً نیاز دارد تا بتواند نکاتش را به گوش مخاطب برساند، تا بگوید توطئه‌ای از سمت قدرتمندان و مسئولان برای مقصر نشان دادن زنان در مشکلی وجود دارد که (همان‌طور که عباسی در سرتاسر فیلم سعی دارد مطرح کند) ریشه در ناپاکی دل مردان دارد. همانطور که رفته رفته متوجه خواهیم شد، سعید (که در اینجا نامش به دلیل اینکه فیلم کاملاً یک مستند به شمار نمی‌رود به سعید عظیمی تغییر یافته است) مردی شارلاتان و رقت‌انگیز است که تظاهر می‌کند زندگی شرافتمندانه‌ای دارد اما به غرایز حیوانی خود فرصت خالی شدن می‌دهد، حتی اگر این کار با مرده‌ها باشد. او این سرسختی و خشونت خود را در خط مقدم جبهه‌های جنگ با عراق به دست آورده و با ریشی خاکستری و هیولایی که در وجودش زندگی می‌کند شب‌ها روی موتور نشسته و برای شکار قربانیان خود سرگردان خیابان‌ها می‌شود. از آنجایی که سعید برای کشتن زن‌ها از روسری‌های خودشان استفاده می‌کرده، فیلم شباهت آزاردهنده‌ای به جنون (1972) ساختۀ هیچکاک دارد – اثری بسیار قدیمی و انتفاعی‌تر از عنکبوت مقدس که در آن جذابیت حرف اول را می‌زد، تخصص هر گوشه دیده می‌شد و کمدی تلخ بر آن غالب بود. عباسی با آگاهی از این موضوع هنوز هم به اندازه کافی جسارت داشت تا رنگ و بویی از طنز هیستریایی به اثر خود اضافه کند.

تفاوت بین هیچکاک و عباسی در این است که در فیلم عباسی ما برای تماشای یک فیلم و سرگرم‌کننده نیامده‌ایم. در بحث‌های قضایی شاهد تغییر لحنی هستیم که از برخی روش‌های قانونی و دادگاهی فیلم جدایی نادر از سیمین اثر اصغر فرهادی استفاده کرده تا به بررسی آن چیزی بپردازد که از نظر سیستمی از دفاعیات سعید نیز وحشتناک‌تر است: حمایت گسترده‌ای که به طور طبیعی و عادی دریافت می‌کند. اگر ملودرام دادگاه برای برخی از بینندگان شکل دیگری از سوءاستفاده به نظر می‌رسد اشکالی ندارد اما عباسی حرف خود را دیگر واضح‌تر از این نمی‌توانست بیان کند و ضربه نهایی قاطعانه و سرد او تا مغز استخوان‌تان نیز نفوذ خواهد کرد.

منبع: تلگراف

مترجم: وحید فیض خواه

عنکبوت مقدس Holy Spider 2022

تاریخ اکران: 22 می 2022

کارگردان: علی عباسی

نویسنده: علی عباسی، افشین کامران بهرامی

توزیع کننده: آلامود فیلم، تری آرت فیلم

بازیگران: مهدی بجستانی، زهرا امیرابراهیمی، آرش آشتیانی، فروزان جمشیدنژاد ، آلیس رحیمی، سینا پروانه، سارا فضیلت، فیروز عاقلی، نیما اکبرپور، مصباح طالب، ام. علی نظریان، سیما سید

فیلمبرداری: ندیم کارلسن

تدوین: هایده صفی یاری، اولیویا نیرگارد-هولم

موسیقی: مارتین دیرکوف

خلاصه داستان: سعید، یک مرد خانواده و به شدت مذهبی است که تلاش دارد شهر مقدس مشهد را از حضور زنان فاسد پاک کند. او چندین زن را به قتل می‌رساند؛ اما از اینکه جامعه رسالت او را درک نمی‌کند، ناراحت و ناامید است. در این میان روزنامه‌نگاری(زهرا امیرابراهیمی) در حال بررسی این قتل‌های زنجیره‌ای است و خود در تاریکی شهر فرو می‌رود.