غلامرضا تختی فیلمی است که در تولید احساس و مردانگی یک سر و گردن از دیگر آثار تولید شده حول زندگی جهان پهلوان بالا تر است . سینمای ناب بهرام توکلی نه پشت آوازه تختی پنهان می شود و نه راه پر سعادت علی حاتمی را در پیش می گیرد ؛ بلکه سینمایی که آگاهانه پیکان روایت را سوی مخاطب می گیرد همواره برنده است . از نظر من «غلامرضا تختی» بهترین اثر بهرام توکلی از تمام زوایای سینما است . 

*مردم داری 

اگر بخواهیم پرداخت یک شخصیت قهرمان در فیلم های ایرانی بعد از انقلاب را زیر ذره بین قرار دهیم ، «غلامرضا تختی» علاوه بر موفقیت کامل در این زمینه سیر صعودی نزولی شخصیت در بُعد زمان را به خوبی نمایش داده است . در نقد سینمایی «کاپون» نیز این توضیح را دادم که سینما ابزاری برای به تصویر کشیدن زندگی نامه و یا بیوگرافی نیست حتی مادامی که ژانر مستند به خود می گیرد تنها ابژه هایی مانند دکوپاژ و تدوین تغییر موضع می دهند و سینما مشخصا ساخته ذهنی خلاق است . از این جهت سینمای تختی در وفاداری به یک اسطوره ملی ، نمایش دوران عروج و افول او و همچنین افسردگی به بهترین وجه عمل کرده است . موسیقی و کادر بندی حساب شده همراه با ریتم خیال گونه توکلی که در اکثر آثار او مخصوصا «آسمان زرد کم عمق» قابل لمس است به اثر جاودانگی خاصی بخشیده است . از این جهت فیلم را غیر قابل مقایسه با نمونه های مشابه مخصوصا اثر ناتمام علی حاتمی می دانم که مردانگی تختی نه به واسطه منیت او بلکه به واسطه دگر دوستی او به نمایش گذاشته شده است . بهرام توکلی رگ خواب مخاطب ایرانی در مواجهه با چنین قهرمانی را خوب می شناسد و به همین جهت بیشتر از چهره بیرونی شخصیت به نمایش گذاشته تا درون او . البته که زندگی خصوصی یک قهرمان همواره برای مخاطب جذابیت فراوانی دارد اما توکلی برای متهم نشدن به عدم آگاهی و یا نشر اطلاعات غلط با هوشمندی ، تختی داستان خود را بیشتر از یک قهرمان فروتن و خود دار ، مردم دار به نمایش کشیده است . 

*عشق 

تختی مجنون وار با لیلی به گفت و گو می پردازد اما هرگز برای تصاحب او مبارزه ای نمی کند . شخصیتی که در آخرین مصاحبه خود می گوید : به لحاظ روحی و جسمی خسته شده است و دیگر از مبارزه دست می کشد . در طول 37 سال زندگی خویش مستقیم لیلی را مورد خطاب قرار نمی دهد و همواره از خواهر خود برای جویا شدن از احوالات او سوال می کند . این گونه است که عشق درونی تختی تا ابد رازی سر به مهر باقی خواهد ماند . حرف هایی که تختی به نوجوان حاضر در تولیدو قبل از انجام عمل جراحی می زند نکات مهم و قابل تاملی در بر دارد که از فیلتر یک ذهن انتکتوئل گذشته . خطابه هایی که هرچند آرام و موقر اما طوفانی و محکم زده می شوند تا نوجوان بداند ریشه و ژنتیک نیروی جاذبه عجیبی دارد . 

*جریان خودکشی 

خودکشی تختی غیر قابل باور است . توکلی نه تنها با نمایش این عمل از سوی جهان پهلوان خود چهره ای سیاه از او باقی نگذاشت بلکه با نمایش این حرکت راز جاودانگی یک قهرمان ملی را بر ملا کرد . سکوت مهماندار در آخرین لحظات تختی برای درخواست کمک از او نشانه از ابهت و قدرت ذاتی پهلوان دارد از همان پلان های اولیه این ابهت در ذهن بیننده ساخته می شود و برای امثال من که شناخت ناقص و غیر ملموسی از تختی داشته اند این موضوع جذاب و قابل احترام است . سینمایی «غلامرضا تختی» نه تنها هویت ملی را به سینمای ایران هدیه کرد بلکه نشان داد که پرداخت به ابژه ها و مضامین وطنی به دور از موضع گیری های شبهه انتکتوئل می تواند مخاطب را میهمان یک فیلم خوب کند .

نویسنده : علی رفیعی وردنجانی