به یادماندنی ترین سریال های محرم تلویزیون ایران

اختصاصی سلام سینما- ایام محرم و صفر از جمله ماه‌هایی است که مناسبات خاص خود را در بستر اجتماع و فرهنگ دارد. این ماه از جهات بسیاری برای ایرانیان مهم و خاص است. عزاداری‌های مختص خود، نیایش و آداب محرم از زمان صفویان در ایران جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد که تا به امروز به قوت خود باقی است. تلویزیون ایران هم از زمانی که شروع به ساخت برنامه‌های مناسبتی کرد، تمرکز خاصی روی ایام عزاداری سیدالشهدا گذاشت.

«وقتی دژخیم می‌گرید» و «روایت عشق» از جمله اولین سریال‌های محرمی بودند که در رسانه ملی ساخته شدند. جالب است بدانید که ساخت سریال‌های محرمی منوط به پیروزی انقلاب و روی کار آمدن حکومت جمهوری اسلامی نمی‌شود. درواقع اولین سریال این‌چنینی در سال ۱۳۵۳ ساخته شد که «وقتی دژخم می‌گیرد» نام داشت. سریالی به کارگردانی سهراب اخوان که درباره وقایع عاشورا بود و محور اصلی‌اش را ماموریت طفلان مسلم در رفتن به کوفه قرار داد.

بعد از انقلاب اسلامی ساخت سریال‌های مناسبتی محرم، مهم‌تر از پیش شد. «روایت عشق» اولین سریال محرمی صدا و سیما بود که در سال ۶۴ در شبکه اول سیما تولید شد. سریالی به کارگردانی علاالدین رحیمی و انوشیروان ارجمند که وقایع قیام خونین حسین (ع)، از بیعت شکنی مردم کوفه تا حرکت کاروان نوه پیامبر به سمت صحرای محشر و اتفاقات روز عاشورا را به تصویر می‌کشید.

با فرارسیدن ایام سوگواری محرم، ماندگارترین و بهترین سریال‌های مناسبتی ماه محرم را مرور کرده‌ایم.

سریال محرمی معصومیت از دست رفته

سال ساخت: ۱۳۸۲

کارگردان: داوود میرباقری

بازیگران: امین تارخ، فریبا کوثری، سارا خوئینی ها، امین زندگانی، عزیزاله هنرآموز، حدیث فولادوند

خلاصه داستان: شوذب مبارز دیروز، حالا پس از علی (ع)، خزانه دار شهر کوفه و یکی از درباریان بنی امیه شده است. او که در ابتدای سریال از معدود آدم‌های باانصاف بنی امیه است با دختری نصرانی که در صومعه روزگار می‌گذرانده، ازدواج می‌کند اما باز شدن پای عشق قدیمی‌اش به دربار و زندگی او همه‌چیز را تغییر می‌دهد.

«معصومیت از دست رفته» سریالی است که داستانش را حول محور شوذب یکی از یاران دیرینه امام علی (ع) بنیان می‌گذارد.  او در سال‌های جوانی در سفری با دختری یهودی آشنا می‌شود و گردنبدی از او به یادگار دارد و پس از ازدواجش، سروکله زن اغواگر یهودی پیدا می‌شود و زندگی زناشویی‌اش را برهم می‌ریزد.درست است که خط اصلی داستان «معصومیت از دست رفته»، یک مثلث عشقی است اما در لوای آن، تغییر شخصیت شوذب و تبدیل شدنش از مردی عادل به یک درباری اموی بی‌رحم و سندگدل مورد توجه کارگردان قرار می‌گیرد.

او همسرش را رها می‌کند و ناخواسته پسرشان را گردن می‌زند. اما این همه ماجرا نیست و در ادامه زندگی‌اش روز به روز مفلوک‌تر و حقیرتر می‌شود. تا جاییکه همه‌چیزش را از دست می‌دهد. «معصومیت از دست رفته» نه تنها در زمان پخش مورد توجه قرار گرفت که آنقدر محبوب شد که تلویزیون بارها پخشش را از سر گرفت. این سریال از جمله سریال‌هایی است که امسال هم بازپخش می‌شود. سریالی که خصوصا نیمه اولش بسیار جذاب و دراماتیک از کار درآمده و تماشاگر را با خود همراه می‌کند موسیقی تیتراژ آن که توسط محمد اصفهانی خوانده شده هم، بسیار به‌یادماندنی است.

سریال محرمی شب دهم

سال ساخت: ۱۳۸۰

کارگردان: حسن فتحی

بازیگران: حسین یاری، کتایون ریاحی، رویا تیموریان، پرویز فلاحی پور، ثریا قاسمی

خلاصه داستان: حیدر یک لات پایین شهری است که عاشق دختری خانزاده از تبار قاجار شده. او حاضر است برای ازدواج با دختر هرکاری بکند. دختر شرط ازدواجش را اجرای ده شب تعزیه در ایام محرم می‌گذارد. این درحالی است که داستان در اواخر حکومت رضا‌شاه می گذرد. یعنی زمانی که اجرای تعزیه ممنوع بوده است.

حیدر به کمک رفیق خود یاور، شروع به اجرای تعزیه می‌کند و همه‌چیز خوب پیش می‌رود تا اینکه پای یک سرگرد خبیث به خانه دختر باز می‌شود و به‌این واسطه موقعیت حیدر در خطر می‌افتد. سرگرد که قصد ازدواج با دختر را دارد سعی می‌کند با تحریک کردن یاور دوست حیدر، او را وادارد که حیدر را بکشد و حریف را از صحنه خارج کند. این تلاقی عاشقانه، وقایعی غیر قابل پیش‌بینی را در آخرین شب اجرای تعزیه به دنبال دارد...

«شب دهم» سریال حسن فتحی است که شماری از بهترین سریال‌های تاریخی صدا و سیما را ساخه که همواره با محبوبیت بسیاری هم همراه شده. «شب دهم» هم یکی از آن سریال‌هایی است که بارها در محرم و یا مناسبات دیگر از شبکه‌های مختلف صدا و سیما بازپخش شده. یکی از اصلی‌ترین دلایل محبوبیت این سریال زبان جدی و تراژیک و در عین حال آمیخته به طنز سریال بود که مخاطب را به‌خوبی با خود همراه می‌کرد. ضمن اینکه داستان عاشقانه آن هم کشش مضاعفی ایجاد می‌کرد.

حسن فتحی در «شب دهم» سعی می‌کند شخصیت حر را در عصر پهلوی بازسازی کند و آن کسی نیست جز حیدر. لات بی سر و پایی که در مسیر داستان دچار تحولات شخصیتی عجیب و بزرگی می‌شود و از یک بزن بهادر بدل به فردی مذهبی می‌شود.

در واقع این تعزیه و درگیر شدنش با امام حسین (ع) و واقعه عاشوراست که حیدر را این چنین دگرگون می‌کند. دیالوگ‌های او در لحظات پایانی‌اش خطاب به معشوقه در خاطر می‌ماند و این تحول شخصیتی را بسیار پررنگ می‌کند.

سریال محرمی سفر سبز

سال ساخت: ۱۳۸۱

کارگردان: محمد حسین لطیفی

بازیگران: پارسا پیروزفر، امین تارخ، لادن مستوفی، سارا خویینی

خلاصه داستان: دانیال پسری است که در خانواده‌ای آلمانی و در آلمان با یک خواهر و برادر بزرگ شده. آن‌ها پدرشان را از دست می‌دهند اما پدر، قبل از مرگش به فرزندانش می‌گوید که هرکدام از آن‌ها از کشوری به فرزندخواندگی پذیرفته شده‌اند. دانیال در واقع ایرانی‌الاصل است و بعد از فهمیدن حقیقت به ایران می‌آید تا خانواده واقعی خود را پیدا کند.

او در این راه با حاج رضا همراه می‌شود. مردی اصیل و مومن که با آشنایان و دوستانی که دارد سعی می‌کند به دانیال کمک کند. دانیال در مسیر پیدا کردن خانواده خود با حقایق جالبی از ایران و دین اسلام مواجه می‌شود که یکی از بارزترین‌های آن عاشورا و مراسم عزاداری این واقعه است که در خانه حاج رضا برگزار شده.

«سفر سبز» یکی از بهترین سریال‌های محمدحسین لطفی است و البته از خاطره‌انگیزترین‌هایشان. سریالی که مزین است به بازی درخشان پارسا پیروزفر در نقش دانیال. شخصیتی که هم جذاب و گیراست و هم عدم آشنایی‌اش با فرهنگ ایرانی و ندانم کاری‌هایش یک بامزگی جالب توجه به شخصیتش بخشیده. ضمن اینکه استایل و تیپ دانیال برای آن سال‌های صدا و سیما بسیار تازه بود.

«سفر سبز» هم داستان جذابی دارد و هم سعی می‌کند به مسائل فرهنگی و دینی ویژه‌ای اشاره کند. یکی از نکات بارز این سریال که باز هم برای صدا و سیمای آن سال‌ها پیشرو به‌نظر می‌آمد حضور مسیحیان، کلیسا و کشیش در سریال و رابطه میان حاج رضا به عنوان یک مسلمان شیعه دو آتشه با پدر روحانی کلیسا بود که باهم دوستانی صمیمی بودند.

دوستانی که به‌واسطه شهید شدن پسرانشان در جنگ تحمیلی باهم رفیق شده بودند و این مورد بیش از هرچیز برای صدا و سیما تازه بود. «سفر سبر» هنوز هم بعد از قریب به بیست سال تماشایی است و نکات جالبی دارد.

سریال محرمی وفا

سال ساخت: ۱۳۸۵

کارگردان: محمدحسین لطیفی

بازیگران: هانیه توسلی، پوریا پورسرخ

خلاصه داستان: ژوبین جوانی است که به جرم جاسوسی برای اسرائیل در زندان به‌سر می‌برد. او که عاشق دختری به نام وفا است به دلیل از دست دادن معشوقه‌اش از یک سو و کشته شدن پدر و مادرش در یک انفجار از سوی دیگر، آسیب‌های روحی و روانی زیادی را متحمل شده و به تیمارستان منتقل می‌شود. یک جاسوس اسرائیلی دیگر او را از بیمارستان فراری می‌دهد و از ایران می‌گریزند.

ژوبین در پی معشوقه از دست رفته خود به لبنان می‌رود. این درحالی است که وفا و خانواده اش مسلمان هستند و برادر وفا یکی از اعضای مهم حرب‌الله لبنان است. او وفا را پیدا می‌کند و سعی می‌کند با وجود همه اختلافات عقیدتی وفا را دوباره به‌دست بیاورد و  بالاخره موفق می‌شوق وفا را راضی کند تا با هم فرار کنند. اما این درحالی است ک هم سیستم اطلاعاتی ایران به دنبال ژوبین است و او را تعقیب می‌کند و هم موساد سعی دارد به‌واسطه ژوبین برادر وفا را ترور کند.

در نهایت وقتی موعد فرار نزدیک می‌شود وفا متوجه می‌شود که ژوبین جاسوس اسرايیلی بوده و تصمیم می‌گیرد او را بکشد اما عشق به او اجازه این‌کار را نمی‌دهد. در همین موقع ماموران ایرانی و اسراییلی با پیدا کردن آن دو سعی دارند نقشه‌های اطلاعاتی خود را عملی کنند که قربانی آن کسی نیست جز زوج عاشق پیشه یعنی ژوبین و وفا.

سریال دیگر محمد حسین لطیفی که باز هم برای صدا و سیما تازه و بدیع بود. این‌بار از این نظر که بخش عمده‌ای از آن در لبنان می‌گذشت و هم اینکه فضای مذهبی و عقیدتی داستانش را با اکشن و تعقیب و گریز ترکیب کرده بود.

این سریال باعث محبوبیت و مشهورشدن هانیه توسلی و پوریا پورسرخ هم شد. زوجی که در میان جنایت‌ها، فاز عاشقانه جالبی با یکدیگر داشتند. «وفا» همچنین مهم‌ترین سریالی است که فاز اعتراضی به سیاست‌های اسرائیل و چند و چون رژیم غاصب صهیونیستی را دارد. موضوعی که صدا و سیما تا کنون نتوانسته سریال بهتری درباره‌اش بسازد که محبوب تماشاگران عامه هم شود.

این سریال جاسوسی توانست با امکانات محدود صدا و سیما در آن سال طوری اکشنش را پیش ببرد که خنده‌دار به‌نظر نرسد. هرچند برای امروز فاز جاسوسی و درگیری‌هایش کمی تاریخ مصرف گذشته به‌نظر می‌رسند. با این وجود آن‌چه که این سریال را در شمار آثار ماندگار مناسبتی محرم قرار می‌دهد، عاشقانه تراژیک میان وفا و ژوبین است که پستی و بلندی‌های بسیاری دارد و در نهایت به پایان تلخی منجر می‌شود که با مرگ هردو آن‌ها گره خورده است. موسیقی تیتراژ با صدای محمد اصفهانی هم بسیار شنیدنی است.

سریال محرمی روزهای اعتراض

سال ساخت: ۱۳۸۴

کارگردان: حسین سهیلی زاده

بازیگران: پژمان بازغی، سارا خوئینی ها، سام درخشانی، عبدالرضا اکبری، حبیب دهقان نسب، رضا توکلی

خلاصه داستان: داوود جوانی است که در خارج از کشور تحصیل و زندگی می‌کند و در روزهای پایانی حکومت پهلوی، به‌واسطه بیماری پدرش مجبور می‌شود به ایران بازگردد. با بازگشت او پدرش از دنیا می‌رود و این درحالی است که وصیت کرده داوود در دهه اول محرم در خانه او مراسم عزاداری عاشورا را برگزار کند.

این مسئله باعث می‌شود داوود برای مدتی در ایران بماند و این سرنوشت او را به‌نوعی به پیروزی انقلاب اسلامی گره می‌زند.

«روزهای اعتراض» سریالی به تهیه‌کنندگی مهام رسام است که روزهای پایانی حکومت پهلوی را به‌تصویر می‌کشد. مهم‌ترین نکته درباره این سریال این است که سعی دارد اقشار و طیف‌های سیاسی و اجتماعی مختلف را که در پیروز شدن انقلاب مردمی نقشی پررنگ یا فرعی داشته‌اند به تصویر بکشد و رابطه آن‌ها با یکدیگر را به نمایش بگذارد.

یکی از شخصیت‌های جالب سریال میزرا است، یک فرد نظامی که در شهربانی رفت و آمد دارد اما دیدگاهی انقلابی دارد و سعی می‌کند از درون سیستم فعالیت انقلابی کند و باعث و بانی آزادی بسیاری از زندانیان سیاسی می‌شود. به‌شکل کلی نمایش گروه‌های مختلف مبارزات با تفکرات و مرزبندی‌های متفاوت در کنار یکدیگر تم جذابی است که سهیلی‌زاده از آن بهره برده تا سریالی جذاب و هیجان‌انگیز بسازد. هرچند این سریال در نسبت با سریال‌های دیگر این لیست کمتر دیده شده است.

البته باید در نظر داشت که پرداختن به جنبه‌های مبارزاتی و خود انقلاب اسلامی بیشتر با نمادپردازی بوده تا اشارات مستقیم که نکته مهمی است. شخصیت داوود در طول سریال دچار تحول می‌شود و مناسبات مبارزاتی و مذهبی، ابعاد اشرافی‌مابانه او را به تدریج مذهبی و مردمی می‌کند. به سیاق دیگر سریال‌های این‌چنینی در «روزهای اعتراض» هم یک رابطه عاشقانه و رومانتیک میان داوود و دختری از قشری متفاوت شکل می‌گیرد که البته نکته خاصی ندارد و بسیار معمولی از آب درآمده است.

سریال محرمی پریدخت

سال ساخت: ۱۳۸۶

کارگردان: سامان مقدم

بازیگران: لیلا حاتمی، علی مصفا، شاهرخ استخری، کامبیز دیرباز، عباس امیری مقدم، داریوش ارجمند

خلاصه داستان: پریدخت دختر یکی از تجار به‌نام شهر است. دختری که در فضای بسته سال‌های ۱۳۱۵-۱۳۲۰  حاضر در اجتماع و بلندپرواز است و البته تاوانش را هم می‌دهد. دو مرد عاشق پیشه به دنبال ازدواج با پریدخت هستند. یکی فرزند خان‌زاده شهر که پس از مرگ پدرش تبدیل به یکی از مردان قدرتمند و با نفوذ می‌شود و دیگر نصرت جوانی که قدرت نادر را ندارد اما در دل پریدخت مهرش بیشتر است.

میان نادر و نصرت نزاعی سخت در جریان است و در نهایت نادر با سواستفاده از قدرتش پریدخت را وادار به ازدواج با خودش می‌کند اما این پایان این ماجرای سه‌نفره نیست...

«پریدخت» یکی از اولین آثار سامان مقدم بود که به داستانی تاریخی می‌پرداخت اما هرگز آنطور که باید تحویل گرفته نشد. نه منتقدان ازش استقبال کردند و نه تماشاگران را چندان مجذوب  خود کرد. هرچند تم سریال آشنا بود و داستان همان داستان مثلث عشقی بود که یک ضلعش قدرت است و ضلع دیگرش شرافت. البته به سیاق همه داستان‌های دیگر این‌چنینی قدرت پیروز می‌شد و شرافت ناکام می‌ماند. اما با وجود بازیگران مطرحی مانند لیلا حاتمی، علی مصفا و کامبیز دیرباز هم «پریدخت»‌ اقبال چندانی نیافت.

شاید یکی از دلایل اصلی‌اش پرداخت متفاوت و خاص کارگردان به شخصیت‌ها بود و فضایی که سعی می‌کرد در سکون و سکوت بسازد. در «پریدخت» خبری از اکشن و هیجانات این‌چنینی نبود، از لحظات پر اشک و آه و سوپر ملودراماتیک مرسوم سریال‌های ایرانی هم اثری دیده نمی‌شد و همین باعث شد تماشاگر عام چندان با سریال ارتباط برقرار نکند. پریدخت شخصیتی بود که کنش‌های کمی داشت و در برابر بسیاری از حوادث سکوت می‌کرد و همه‌چیز را درون خودش می‌ریخت. پس مخاطب نمی‌توانست خیلی به‌او نزدیک شود. البته این قضیه کاملا عامدانه به این شکل طراحی شده بود.

امروز باوجود همه ضعف‌های تکنیکی که به سریال وارد است، اما همین تفاوت‌هایش در شخصیت‌پردازی آن‌را تبدیل به سریالی کرده که نامش در میان آثار محرمی باقی مانده، حتی با وجودیکه عاشورا هم نقشی حاشیه‌ای در فیلم دارد و تنها در قسمت‌های پایانی سربلند می‌‍کند. اتفاقا همین پرداخت حاشیه‌ای به واقعه عاشورا و مناسبات عزاداری هم یکی از انتقادات اصلی به سریال در زمان پخشش بود.

سریال محرمی پرده نشین

سال ساخت: ۱۳۹۳

کارگردان: بهروز شعیبی

بازیگران: آتیلا پسیانی، ویشکا آسایش، حامد کمیلی، سارا بهرامی، فرهاد آئیش، محسن کیایی، مهران رجبی، هومن برق نورد

خلاصه داستان: خانم بادران پس از تحمل یک دوره بیماری سخت از دنیا می‌رود. دختر او هدی که سال‌هاست خارج از کشور زندگی می‌کند، در پی فهمیدن خبر مرگ خانواده‌اش به ایران بازمی‌گردد. او درگیر داستان‌های ارثیه خانوادگی می‌شود و در این راه مشکلاتی با اعضای دیگر خانواده پیدا می‌کند. پسری خوش‌نیت با هدی همراه می‌شود تا در مشکلات به‌وجود آمده به او کمک کند.

«پرده نشین» که بهروز شعیبی آن‌را ساخته و سید محمود رضوی تهیه‌کننده‌اش است را می‌توان آخرین سریال مناسبتی محرم دانست که با استقبال همراه شد و مورد توجه قرار گرفت. سریال‌هایی که بعد از «پرده نشین» در نیمه دوم دهه نود ساخته شدند هیچ‌کدام نتوانستند اقبالی‌ آنچنانی بیابند.

«پرده نشین» از چند جهت مورد توجه قرار گرفت. اول اینکه بازگشت دختری به کشورش با شمایل و لایف استایل متفاوت، به هرحال جالب است و شعیبی با ایده‌ای هوشمندانه سبک زندگی و باورهای او را در مقابل اطرافیان او قرار داد که آدم‌هایی مذهبی بودند.

دوم اینکه این سریال سعی کرد تصویر متفاوت و به‌روزی از جامعه روحانیت ارائه دهد که برای تماشاگران جدید بود و با انتخاب بازیگرانی مانند فرهاد آییش و هومن برق‌نورد برای ایفای نقش روحانیان سعی کرد جذابیت آن‌ها را بالا ببرد و سویه‌ای سرگرم‌کننده هم به این شخصیت‌ها ببخشد.

«پرده نشین» سعی می‌کند الگویی امروزی و جوانانه از مناسبات زیست ایرانی- مذهبی ارائه دهد و در این مسیر نقش روحانیت را مورد تاکید قرار می‌دهد.

سریال محرمی مختار نامه

سال ساخت: ۱۳۸۲

کارگردان: داوود میرباقری

بازیگران: فریبرز عرب نیا، فرهاد اصلانی، مهدی فخیم زاده، حسن میرباقری، رضا رویگری، عنایت اله شفیع، محمدرضا شریفی‌ نیا، ولی الله شیراندامی، انوشیروان ارجمند، محمد فیلی

خلاصه داستان: داستان مختارنامه را احتمالا همه می‌دانیم. مختارثقفی از شیعیان و مسلمانانی است که ارادت ویژه‌ای به خاندان پیامبر دارد اما در زمان وقوع واقعه عاشورا در زندان بوده و نتوانسته نوه پیامبر را همراهی کند.

او پس از خلاص شدن از زندان از امام زمان خود یعنی امام سجاد (ع) اذن می‌خواهد تا سپاهی جع کند و انتقام خون نوه پیامبر را از لشکریانی که در عاشورا ، جلوی جبهه حق قرار داشتند بگیرد. مختار و سپاهش تک تک سردمداران جنایتکار عاشورا را به سزای اعمالشان می نشاند و در پی فتح کاخ کوفه برمی‌آید.

«مختارنامه» یکی از پرخرج‌ترین و پرزحمت‌ترین سریال‌های فاخر صدا و سیما است که از زمان ساختش سروصدای زیادی به‌پا کرد. هرچند «مختارنامه» به شکل ویژه برای محرم و ساخته نشد و از همان ابتدا جز آثار مناسبتی محرم دسته‌بندی نمی‌شد، اما بی‌اغراق مهم‌ترین سریال تاریخی و مذهبی‌ای است که در سال‌های اخیر در ایام محرم پخش می‌شود و هنوز هم مخاطبان و تماشاگران زیادی را مجذوب خود می‌کند.

ضمن اینکه این سریال از معدود آثاری است که به‌شکل مستقیم با واقعه عاشورا پیوند می‌خورد و در قسمت‌های مختلف بارها نماهایی از روز واقعه و صحرای محشر را به تصویر می‌کشد. بازی فریبرز عرب‌نیا در نقش مختار ثقفی بی‌شک یکی از به‌یادماندنی‌ترین نقش‌آفرینی‌های اوست. لحنی که به شخصیت داده در کنار جذبه نگاه و قطعیت کلامش، یک مختار ماندگار ساخته که تماشاگر از بارها دیدن او خسته نمی‌شود.

بسیاری از تماشاگران هر سال با شوق و ذوق به تماشای دوباره «مختارنامه» می‌نشینند.

اخبار مرتبط:

حذف لالایی تیتراژ پایانی سریال مختارنامه پس از ۱۲ سال

معرفی سریال های تلویزیونی ماه محرم و صفر سال 1400