پایان عصر تاثیرگذاری مجوزها؟ | یک تهیه کننده سینما: امسال 18 فیلم بدون مجوز ساخته شده است

تینا جلالی در روزنامه اعتماد نوشت: سینمای ایران در آستانه یک تغییر و تحول جدی است و آن، حذف پروانه ساخت و مجوز فیلمسازی از نظام تولید فیلم در سینمای ایران است.

هفته گذشته بود که کانون کارگردانان سینمای ایران طی بیانیه‌ای خطاب به رییس سازمان سینمایی رائد فریدزاده نوشت: در دوران جدید، سینمای ایران بیش از هر چیز به اعتماد نیاز دارد و نفسِ الزام به کسب مجوز برای بیان اندیشه، شکلی از بی‌اعتمادی به خلاقیت فیلمساز و تلاشی برای تسلیم او به اراده‌ای فراتر از اراده هنری‌اش است.

کانون کارگردانان تاکید کرد: موجودیت شورای صدور پروانه ساخت در شرایط امروز جامعه قابل دفاع نیست و بسیاری از فیلمسازان مستقل، جوان یا حتی باسابقه، دیگر نمی‌پذیرند برای بیان اندیشه و ساخت اثر خود از شورایی کسب اجازه کنند که در آن تفکرشان باید تایید یا رد شود.

به دنبال بیانیه کانون کارگردانان، ۱۷ صنف سینما از جمله انجمن تهیه‌کنندگان مستقل، انجمن فیلمنامه‌نویسان سینمای ایران و انجمن صنفی فیلمبرداران، انجمن صنفی طراحان فیلم، انجمن صنفی بازیگران و … ضمن حمایت از این بیانیه، از مدیریت خانه سینما خواستند که به استناد یکی از اصلی‌ترین اهداف و وظایفی که در اساسنامه خانه ذکر شده، برای «حمایت از حقوقِ مادی و معنوی سینماگران» و «تامینِ امنیتِ شغلی اعضا» مجدانه پیگیر حذف پروانه ساخت باشد و طرح جایگزین مناسبی را آماده و منتشر کند؛ طرحی که آزادی و امنیت شغلی فیلمساز را برای خلق اثر مورد نظرش تضمین کند و دیگر ملزم به دریافت تایید فیلمنامه‌اش از هیچ مرجعی نباشد.

ما با غلامرضا موسوی، تهیه‌کننده سینما در این باره گفت‌وگو کردیم و از او درباره چگونگی حذف پروانه ساخت پرسیدیم که او گفت: واقعیت این است که در هیچ کشور مترقی و صاحب سینما، صدور پروانه فیلمسازی به شکلی که در کشور ما مرسوم است، وجود ندارد. کشورهایی هم که برای نمایش مقرراتی دارند، فیلم آماده را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. ما در کشور خودمان هم برای موسیقی، نقاشی، تئاتر و … سانسور قبل از تولید نداریم. با برداشتن پروانه ساخت، فیلمساز فیلمش را می‌سازد و قبل از نمایش تقاضای پروانه نمایش می‌کند. در این مرحله اعضای شورای بازبینی که توسط دولت انتخاب شده‌اند، فیلم را می‌بینند و مجوز لازم را صادر می‌کنند یا اصلاحاتی انجام می‌دهند یا … با توجه به آنچه گفتم منطق حکم می‌کند که سینما هم از ویژگی حذف سانسور اولیه استفاده کند و پروانه ساخت (فیلمسازی) حذف شود. گفت‌وگوی ما با غلامرضا موسوی پیش روی شماست.

مدتی است بحث حذف پروانه ساخت از سوی کانون کارگردانان و صنوف دیگر خانه سینما در رسانه‌ها مطرح می‌شود، با اینکه عضو انجمن تهیه‌کنندگان مستقل (یکی از صنف‌های خانه سینما) هستید و این انجمن موافقت خود را درباره حذف پروانه ساخت اعلام کرده، نظر شخصی شما درباره این موضوع مطرح شده چیست؟

برخلاف پروانه نمایش که قانونگذار در قوانین ظاهرا به خاطر مصالح عمومی جامعه دیده است، صدور پروانه فیلمسازی که به گمان اکثر هنرمندان سینمای ایران سانسور قبل از ساخت فیلم است، صرفا در آیین‌نامه مورد تاکید قرار گرفته است . با درخواست پروانه ساخت (فیلمسازی) هنرمند قبل از تولید سانسور می‌شود و بنابراین حس درونی و غریزی او در ساخت اثر نادیده گرفته می‌شود. واقعیت این است که در هیچ کشور مترقی و صاحب سینما، صدور پروانه فیلمسازی به شکلی که در کشور ما مرسوم است، وجود ندارد. کشورهایی هم که برای نمایش مقرراتی دارند، فیلم آماده را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. ناگفته پیداست که بین فیلمنامه کاغذی تا فیلم تولید شده فاصله بسیاری است.

ما در کشور خودمان هم برای موسیقی، نقاشی، تئاتر و … سانسور قبل از تولید نداریم. با برداشتن پروانه ساخت، فیلمساز فیلمش را می‌سازد و قبل از نمایش تقاضای پروانه نمایش می‌کند. در این مرحله اعضای شورای بازبینی که توسط دولت انتخاب شده‌اند، فیلم را می‌بینند و مجوز لازم را صادر می‌کنند یا اصلاحاتی انجام می‌دهند یا … با توجه به آنچه گفتم منطق حکم می‌کند که سینما هم از ویژگی حذف سانسور اولیه استفاده کند و پروانه ساخت (فیلمسازی) حذف شود.

نکته‌ای که وجود دارد معمولا شورای پروانه ساخت متشکل از افراد مختلف با دیدگاه‌های متفاوت هستند و بعضا هم نظرات خاص خودشان را دارند و بین آنها اختلاف‌نظر زیادی برای صدور پروانه ساخت بعضی فیلم‌ها وجود داشت، نظر شما در این باره چیست؟

این موضوع شکل‌های متفاوتی دارد، اعضای شورای پروانه ساخت عقاید خاص خود را دارند، شورایی که در دولت قبل تشکیل می‌شد با شورایی که در دولت فعلی تشکیل می‌شود مسائل و خطوط قرمزشان فاصله زیادی دارد، اینکه یک عده فیلمنامه روی کاغذ را می‌خوانند و درباره کلمات تصمیم می‌گیرند با آنچه روایت تصویری به خود می‌گیرد، متفاوت است و این موضوع نه به نفع هنرمند است و نه به نفع دولت. از زمان قدیم بارها و بارها در سینمای ایران دیدیم فیلم‌هایی روی کاعذ و به صورت فیلمنامه یک جور بوده و وقتی به تصویر کشیده می‌شود جور دیگر است و این بزرگ‌ترین چالش میان سینماگران و شورای پروانه ساخت است. بعضی اصلا فقط جلد فیلمنامه را به شورای پروانه ساخت ارائه می‌دادند در حالی که محتوا چیزی دیگر بود. نکته دیگر اینکه برداشت‌ها درباره صحنه‌های حساسیت‌برانگیز فیلم متفاوت است ممکن است یک فیلم در یک دولت پروانه نمایش بگیرد ولی همان فیلم در دولت دیگر توقیف شود و نکته مهم‌تر غرض‌ورزی باعث می‌شود از یک نفر خوششان نیاد و به او پروانه ساخت ندهند در حالی که از یک نفر دیگر خوششان می‌آید و به او پروانه ساخت بدهند. دولت قبل مغازه‌ای باز کرده بود که حتما باید فیلمنامه با فیلم ساخته شده مطابقت داشته باشد. ولی تا ۲۵درصد اختلاف، مجاز است. خب سوال این است که سطح اختلاف را چه کسی مشخص می‌کند؟ مگر قانون امریه است که هنرمند باید خط‌کشی شده مطابق با آنچه نوشته شده، فیلم را روایت کند؟ این در حالی است که یک اثر هنری به شکل بدیعی و حسی ساخته می‌شود و با اما و اگر جلو نمی‌رود.بنابراین حذف پروانه ساخت برای فیلم‌ها بسیار راهکار مناسب و اساسی است. اما آن چیزی که اهمیت دارد، این است که دولت بر اساس تصمیم قانونگذار حق دارد قبل از انتشار آثار هنرمندان، آن را ببیند که به نفع مردم هست یا نیست، به هر حال هر دستورالعمل و قانونی خط‌کش خاصی دارد و نباید از آن خط‌کشی عدول و نظرات شخصی اعمال کرد.

نگرانی‌هایی بعضی تهیه‌کنندگان درباره پروانه نمایش دارند و اینکه ممکن است فیلم ساخته شده در زمان دریافت پروانه نمایش با سخت‌گیری بیشتری مواجه شود، شما در این باره چه تحلیلی دارید؟

همین الان که من با شما صحبت می‌کنم ۱۸فیلم بدون پروانه فیلمسازی ساخت ساخته شده و خدمت شما بگویم که این موضوع از اساس دیگر قابل کنترل نیست، چه بسیار فیلم‌هایی در سال‌های اخیر و دورتر با پروانه و مجوز ساخته شدند، اما پروانه نمایش دریافت نکردند. بنابراین این دو موضوع ربطی به هم ندارد. اما تهیه‌کننده نقش اصلی و حرفه‌ای را در این موضوع دارد یا تهیه‌کننده‌ای کاربلد و حرفه‌ای است یا کاربلد نیست و وقتی مسائل و نکات ساخت فیلم را بداند برای فیلم مشکلی پیش نمی‌آید و اگر نسبت به موضوعی اشراف یا آگاهی ندارد، می‌تواند از اصناف تهیه‌کنندگان مشورت بگیرد. دوستانه مشورت بگیرند و درباره نکات فیلم‌هایشان صحبت کنند.

درباره آسیب‌شناسی طرح حذف پروانه ساخت، نکته دیگری که وجود دارد، این که ممکن است از عوامل غیرحرفه‌ای و غیرعضو خانه سینما در ساخت فیلم ها استفاده شود، نظر شما چیست؟

بدون پروانه فیلمسازی تولید، در ساخت فیلم سینمایی ۳ عامل اصلی وجود دارد که تعویض یا نبود هر کدام از آنها، تولید را دچار مشکل می‌کند: فیلمنامه، کارگردان و تهیه‌کننده. تعویض هر کدام از این ۳ عامل می‌تواند روی فیلم ساخته شده اثر بگذارد. از سویی پیشرفت تکنولوژی باعث شده تا هم‌اکنون بتوان با یک گوشی تلفن همراه با کیفیت ۴k فیلمبرداری کرد. فیلمبرداری با گوشی تلفن یا دوربین در قطع دوربین عکاسی اساسا باعث حساسیت افراد محیط نمی‌شود. به‌طور نمونه دوازده سال قبل که فیلم بغض آقای رضا درمیشیان را در استانبول فیلمبرداری می‌کردیم به پیشنهاد آقای تورج اصلانی از دوربین عکاسی استفاده کردیم. در صحنه‌ای حدود ۲۰۰ پلیس به خاطر جلوگیری از شورش احتمالی در میدان تقسیم صف کشیده بودند. اما رییس پلیس به دوربین نگاه و حتی اجازه فیلمبرداری دوباره را هم صادر کرد. فکر می‌کرد ما عکاسی می‌کنیم و اما در مورد همکاران تولید و امنیت این است که هم‌اکنون هم دولت هنگام صدور پروانه فیلمسازی دخالتی در حضور دیگر عوامل نمی‌کند. اما برای اینکه در تولیدات از همکاران عضو خانه سینما استفاده شود، نیاز به تفاهمنامه صنفی بین اعضای خانه سینماست. اصناف باید با صنف تهیه‌کنندگان به تفاهم برسند و تهیه‌کنندگان بر اساس قرارداد یا تفاهمنامه فیمابین اقدام کنند. این یعنی همکاری و تفاهم صنفی بر اساس تولید فیلم سینمایی.

جناب موسوی ایده شما برای حذف پروانه ساخت چیست، چه چیزی را برای جایگزینی پروانه ساخت پیشنهاد می‌کنید؟

طرح فیلمنامه ثبت شده به همراه نام کارگردان توسط تهیه‌کننده به سازمان سینمایی اعلام می‌شود و سازمان سینمایی تنها در جریان ساخت این فیلم قرار می‌گیرد. سازمان هم در پاسخ هنگام صدور مجوز ساخت می‌تواند بنویسد که نمایش این فیلم موکول به دریافت پروانه نمایش است.