همه دختران مری شلی!
تازه‌ترین ساخته هیفاء المنصور؛ کارگردان مطرح عرب، درباره آشنایی پرسی شلی؛ شاعر معروف انگلیسی با مری ولستونکرافت است که نتیجه آن نوشتن داستان تاریخی و اثرگذار «فرانکنشتاین» توسط مری شد. اله فانینگ؛ بازیگر ۲۰ساله آمریکایی درقالبِ مری شلی افسانه‌ای دراین‌اثر ظاهر می‌شود. اکران فیلم سینمایی «مری شلی» و پرداختن به یکی‌از نویسندگان زن که نه‌تنها در دنیای ادبیات به‌عنوانِ ملکه وحشت به‌شهرت رسیده و شخصیتی همچون «فرانکنشتاین» را به جهانیان تقدیم کرده است؛ بلکه باعث شد تا مرزهای تازه‌ای برای نوشتن در حوزه‌ای که کسی باور نمی‌کرد روزی توسط یک زن شکسته شود و البته با نام‌های اثرگذار و مطرحی هم در سال‌های بعد گسترش یاید، کاری قابلِ‌تأمل است. به‌‌همین‌مناسبت در این شماره به ادبیات وحشتی که ماحصل تلاش زنان نویسنده در سال‌های متوالی‌ست، پرداخته‌ایم.
اگر بخواهیم به چند نمونه از مخلوقات رعب‌آورِ راه‌یافته از ادبیات به هنرهای نمایشی مانند تئاتر، سینما، انیمیشن و حتی اپرا اشاره کنیم؛ بی‌شک یکی‌از محبوب‌ترین آنها «فرانکنشتاین» است. البته باید دانست آن شخصیتی که عموماً به‌نامِ «فرانکنشتاین» می‌شناسیم و در یادها مانده؛ درواقع، مخلوقی ناتمام از اندیشه‌های وحشت‌زای دانشمندی به‌نامِ «ویکتور فرانکنشتاین» است. ویکتور جوان پس‌از مطالعه و تحقیق درباره فرایندهای شیمیایی و تنزل و فروپاشی بافت موجودات زنده؛ دستاوردهای جدیدی نسبت به خلق زندگی و بخشیدن حیات به آفریده دست خود شد که اغلب با نام «هیولای فرانکنشتاین» شناخته می‌شود. البته آنچه درنهایت به‌شهرت می‌رسد، مخلوقی‌ست که با تکه‌های به‌هم متصل‌شده اجساد و عبور یک جریان الکتریکی قوی، جان گرفته و ابعادی بزرگ‌تر از یک انسان و ظاهری ازگوربازگشته دارد که باعث می‌شود نخستین واکنش در مواجهه با او ترس باشد. تمام این جریانات که بعدها درقالب‌هایِ وام‌گرفته از داستان اصلی، به دنباله‌هایی پرمخاطب نیز کشیده شد؛ محصول اندیشه‌های نویسنده‌ای انگلیسی به‌نامِ «مری ولستونکرافت گودوین» است که بعداز ازدواج با غزل‌سرای عصر خود در بریتانیا یعنی «پرسی بیش شلی» نام خود را به «مری شلی» تغییر داد و داستان الهام‌بخش و اثرگذار «فرانکنشتین یا پرومته مدرن» را در سبکِ گاتیک و به‌سالِ ۱۸۱۸ با همان نام منتشر کرد. او دختر زنی روشنفکر و ادیب بانامِ «مری ولستونکرافت» بود که یک فعال اجتماعی و از فمینیست‌های دوآتشه بود. پدرش ویلیام گودوین نیز از فلاسفه آنارشیست مطرحی بود که کتاب‌های معتبری درحوزه سیاست نوشت. مری شلی در ۳۰ آگست ۱۷۹۷ در سامرس‌تاون واقع در لندن انگلستان متولد شد و در ۵۳سالگی درگذشت. او کتاب‌های دیگری همچون «ماتیلدا» و «آخرین نفر» را نیز نوشت اما شهرت هیچ‌یک از آثارش همچون «فرانکنشتاین» جهانی و فراگیر نشد.
امروزه آثار پرفروشی از زنان نویسنده در ژانر وحشت و تریلر به بازار می‌آید که گاه برگردان‌های سینمایی موفقی را هم از آنها شاهد هستیم. نشریه تایم در یکی از مقالات اخیر خود؛ دنباله‌روهای مری شلی که یکم فوریه ۱۸۵۱ درگذشت را «دختران خلف وی» خواند و آنها را پیروان ارزشمند نویسنده‌ای نامید که دلش می‌خواست ژانر وحشت را با جنبه‌های دراماتیک درهم بیامیزد و ترسی رومانتیک و شاید دلگیرکننده را از نابودی انسان به‌دستِ خویش ارائه کند. در این نوشتار از «روث ور» اهل انگلستان نام برده شده که در ایران با کتاب «زنی در کابین ۱۰» شناخته می‌شود؛ هرچند آثار مطرح دیگری همچون «جنگلِ تاریکِ تاریک» و «بازی فریب» را هم در ژانر تریلر جنایی با تم روان‌شناسانه نوشته و در ۴۱سالگی؛ یکی‌از بهترین نوآمده‌های این عرصه است. آنها که رمان «دختری در قطار» را خوانده‌اند؛ خوب می‌دانند که «پائولا هاوکینز» چه قلم توانایی در ایجاد دلهره دارد. این نویسنده ۴۵ساله متولد زیمبابوه؛ کتاب دیگری هم دراینژانر دارد به‌نامِ «درونِ آب» که سال گذشته میلادی منتشر و با استقبال خوبی روبه‌رو شد. او هم جزو لیست منتخب این مقاله است. «استفانی مه‌یر»؛ نویسنده ۴۱ساله آمریکایی را بیشتر با سه‌گانه «گرگ‌ومیش» می‌شناسیم که براساس مجموعه کتاب‌های او ساخته شده‌اند. بیش‌از ۱۰۰میلیون‌نسخه از مجموعه آثار او در سراسر جهان به‌فروش رفته است و حتی قسمت اول آن در سال ۲۰۰۸ به‌عنوانِ پرفروش‌ترین کتاب آمریکا معرفی شد. او نیز در مقاله تایم به‌عنوانِ شخصیتی قابلِ‌توجه در نویسندگاه خالق دلهره معرفی شده است.
اگر بخواهیم فهرستی از بهترین نمونه‌های دلهره‌آور به‌قلمِ زنان نویسنده تهیه کنیم، به عناوین متنوع و پرتعدادی خواهیم رسید. دراینجا تنها به هشت اثر منتخب اشاره خواهیم کرد: شش جایزه معتبر؛ تکلیف ما را با چری پریست روشن می‌کند. بهترین رمان این خانم ۴۲ساله به‌نامِ The Family Plot در سال ۲۰۱۶ ارائه شد؛ زنی به‌همراهِ همکارانش برای کار به خانه‌ای می‌روند اما کسی از حضور در‌این‌خانه خوشحال نیست... کتاب The Cipher در سال ۱۹۹۱ نه‌تنها برنده جوایز «برام استوکر» و «لوکاس» بهترین نوول برای یک نویسنده تازه‌کار شد؛ بلکه خالقش یعنی کتی کوجا را ستاره آثار ترسناک کرد. یک حفره مخوف در خانه؛ راز ترسناک این رمان است. سارا لانگان امسال ۴۴ساله شد؛ اما به‌رغمِ سن کم، تاکنون سه‌بار برنده جایزه «برام استوکر» شده و او را هم‌رده استفن کینگ می‌دانند. او سال ۲۰۰۷ کتابی تحتِ‌عنوانِ The Missing را نوشت که درباره وقایعی خارج‌ازتصور در دهکده‌ای کوچک است. آنیتا آلبورن اهلِ لهستان است و مانند آثارش اسرارآمیز. او در سال ۲۰۱۵ کتابی به‌نامِ Brother را نوشت که ازسویِ «نیویورک‌دیلی» به‌عنوان بهترین رمان وحشت سال انتخاب شد. این اثر را باید کاری متفاوت با موضوع قاتلین سریالی لقب داد. آلما کاتسو که سابقه فعالیت در سازمان سیا را دارد، سال ۲۰۱۱ با The Taker به‌عنوانِ نویسنده آثار وحشت معرفی شد. رمان تاریخی The Hunger از این آمریکایی ۵۸ساله؛ حول گرگ‌نماها و افسانه‌های قدیمی می‌گردد که سال ۲۰۱۸ منتشر شد. دل‌تان می‌خواهد یک کار درست‌ودرمان در ژانر وحشت بخوانید؟ ما به شما The Haunting of Hill House را پیشنهاد می‌کنیم که شرلی جکسون؛ نویسنده درگذشته آمریکایی، سال ۱۹۵۹ منتشر کرد و در سال‌های ۱۹۶۳ و ۱۹۹۹ فیلم‌هایی براساسِ‌آن ساخته شدند. اگرچه تانانریو دو؛ نویسنده ۵۲ساله آمریکایی با نزدیک به ۲۰ داستان بلند و کوتاه ترسناک؛ برای خودش نمونه‌ای مثال‌زدنی‌ست؛ اما کتاب The Good House وی که سال ۲۰۰۳ منتشر شد و درباره بازگشت ارواح است، حرف‌های بیشتری برای گفتن دارد... و اما می‌رسیم به دافنه دوموریه و شاهکارش DONT LOOK NOW که سال ۱۹۷۱ درقالبِ اثری کوتاه درخشید و حتی ترسناک‌تر از «ربکا» بود. تم روان‌شناسانه آثارش چنان برای فیلم‌سازان جذاب بود که از هر دو اثر نام‌برده وی فیلم‌هایی تهیه شد که جزو شاهکارهای سینمایی هستند.
ژانر وحشت در ادبیات ایرانی، مهجور مانده و آثار کم‌تعدادی دراینحوزه وجود دارد. اگر بخواهیم آن‌را به نویسندگان زن محدود کنیم که دیگر کسی نمی‌ماند؛ مگر در داستان‌های کوتاه تجربی و کارهایی که به‌واقع نمی‌توان آنها را در رده آثار وحشت دسته‌بندی کرد. نازنین جودت؛ یکی یا شاید بتوان گفت تنها نمونه از زنان نویسنده است که درحوزه ترس قلم می‌زند. او که متولد ۱۳۵۲ در تهران است، كارشناسی مترجمی زبان انگليسی دارد. دو مجموعه‌داستان «در چشم سگ» و «در بیداری کابوس می‌بینم» و رمان‌های «پروانه‌ها در برف می‌رقصند»، «عقرب باد» و «شوومان» از آثار او است. او می‌گوید: «ژانر وحشت در دنیا؛ چه در ادبیات و چه در سینما مخاطب بسیار دارد. در ایران هم علاقه‌مندان به این ژانر کم نیستند و داستان‌های ترجمه و فیلم‌های هالیوودی را با لذت دنبال می‌کنند. پس، با وجود این مخاطب پیگیر؛ کوتاهی به نویسندگان برمی‌گردد که علاقه‌ای به نوشتن دراینحوزه از‌خود نشان نمی‌دهند. شاید چون ژانر وحشت در تقسیم‌بندی‌ها جزو ادبیات عامه‌پسند تلقی می‌شود و نویسندگان ما بیشتر ترجیح می‌دهند در حوزه ادبیات روشنفکری کار کنند. در‌موردِ اینکه چرا سراغ این ژانر رفتم؛ دو عامل سبب شد که در ژانر وحشت بنویسم و اولینش ترس از اجنه بود. قصد کردم با یک تیر دو نشان بزنم و با نوشتن رمانی این ترس را از خودم بیرون بکشم و سایکو رمان کرده باشم و هم ترسم در رمان جریان پیدا کند و به خواننده منتقل شود. دلیل دومش که بعداز تحقیق در مورد شوومان بود و همین دلیل مصمم‌ترم کرد که دراینژانر بنویسم این‌بود‌که قبل‌از من هیچ زن نویسنده ایرانی داستان بلند یا رمانی در این ژانر ننوشته بود. من در تحقیقات و جست‌وجوهایم به هیچ موردی برنخوردم. همین، شور نوشتن شوومان را در من دو‌چندان کرد».