از بالیوود تا جنوب و فراتر از آن | آشنایی بیشتر با صنعت سینمای هند

ترجمه اختصاصی سلام سینما - مروا موسوی: وقتی از «سینمای هند» حرف می‌زنیم، اغلب ذهن‌ها مستقیم به سمت بالیوود و رقص و آوازهای رنگارنگ می‌رود. اما واقعیت این است که هند نه یک صنعت فیلمسازی، بلکه مجموعه‌ای از چندین صنعت محلی با زبان، فرهنگ و ستاره‌های متفاوت است؛ دنیایی پر از تنوع که از بمبئی تا کرالا، از کلکته تا حیدرآباد، روایت‌های گوناگونی را روی پرده می‌آورد.

بیشتر بخوانید:

12 فیلم برتر بالیوود که باید در نتفلیکس ببینید

هند یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فیلم در جهان است و سالانه صدها فیلم در ژانرها و زبان‌های مختلف تولید می‌کند. این تنوع نه‌تنها به‌خاطر وسعت جغرافیایی کشور، بلکه نتیجه‌ی تنوع زبانی و فرهنگی آن است. برخلاف تصور رایج، بالیوود تنها بخش هندی‌زبان سینمای هند است و شاخه‌های دیگر مانند سینمای جنوب، بنگالی، مراتی و پنجابی، هرکدام جایگاه و هویت مستقلی دارند. در ادامه با تعدادی از این صنایع آشنا می‌شویم.

بالیوود

مرکز: بمبئی (ایالت مهاراشترا)

زبان اصلی: هندی (آمیخته با اردو و هینگلیش)

بالیوود شناخته‌شده‌ترین بخش سینمای هند در جهان است. این صنعت سالانه صدها فیلم تولید می‌کند و مخاطبانی در سراسر هند، خاورمیانه، آسیای جنوب‌شرقی، اروپا و به‌ویژه در میان جامعه مهاجر هندی در آمریکا و کانادا دارد. این صنعت به‌خاطر ملودرام‌های پرزرق‌وبرق، سکانس‌های رقص و موسیقی باشکوه و ستاره‌هایی چون شاهرخ خان، آمیتاب باچان، عامر خان، دیپیکا پادوکون و پریانکا چوپرا شهرت دارد. با این حال، طی دو دهه اخیر، تنوع ژانر و تجربه‌های سینمایی متفاوت هم در آن رشد کرده است.

بالیوود ریشه‌های خود را از سینمای صامت هند در دهه ۱۹۱۰ و ۱۹۲۰ می‌گیرد، اما نقطه عطف آن با ورود فیلم ناطق «عالم‌آرا» (1931) آغاز شد. شاید جالب باشد بدانید که اولین فیلم ناطق «عالم‌آرا» را فردی با ریشه ایرانی ساخت که خان بهادر اردشیر ایرانی نام داشت. در دهه‌های ۵۰ و ۶۰، سینمای هندی با آثاری از کارگردانانی چون راج کاپور و بمل روی، ملودرام‌های خانوادگی و موسیقی‌های ماندگار را به اوج رساند. دهه ۷۰ و ۸۰ شاهد ظهور «قهرمانان اکشن» همچون آمیتاب باچان بود، و از دهه ۹۰ موج تازه‌ای از رمانس‌های پرزرق‌وبرق به رهبری ستارگانی چون شاهرخ خان، سلمان خان و عامر خان آغاز شد.

بالیوود یکی از موتورهای اقتصادی صنعت سرگرمی هند است. درآمد آن از طریق گیشه داخلی، بازارهای خارجی، پخش ماهواره‌ای، سرویس‌های استریم و تبلیغات تأمین می‌شود. در دهه اخیر، با رشد پلتفرم‌هایی چون Netflix و Amazon Prime Video، فیلم‌های بالیوودی به شکلی بی‌سابقه در دسترس تماشاگران جهانی قرار گرفته‌اند.

در سال‌های اخیر، با حضور فیلمسازانی چون زویا اختر، انوراگ کاشیاپ و راجکومار هیرانی، بالیوود به سمت روایت‌های واقع‌گراتر و موضوعات اجتماعی نیز حرکت کرده است. فیلم‌هایی مانند Dangal، Article 15 و Gully Boy نشان می‌دهند که این صنعت می‌تواند فراتر از فرمول‌های سنتی پیش برود و به نقد مسائل روز جامعه بپردازد.

ویژگی‌های روایی و فرمی سینمای بالیوود

می‌توان موارد زیر را به‌عنوان برخی از اصول همیشگی فیلم‌های نمونه‌ای بالیوود ذکر کرد:

1. زمانی که تماشاگران وقت و حوصله بیشتری داشتند و ریتم زندگی آدم‌ها آرام‌تر از امروز بود، فیلم‌های سه ساعته (یا بیشتر) با یک فاصله میانی (Intermission) رایج بودند. آن فاصله میانی نقش نوعی تنفس را میان فیلم ایفا می‌کردند تا به تماشاگران فرصت استراحت دهند. این سیستم امروزه تقریبا منسوخ شده است اما نه در بالیوود!

2. فیلم‌های بالیوودی نمونه‌های جالبی از ترکیب ژانرها هستند. یک فیلم بالیوودی می‌تواند همزمان کمدی، اکشن، جنایی و ملودرام باشد!

3. طبعا نمی‌توان از فیلم‌های بالیوودی گفت و موسیقی و رقص را از آن‌ها کنار گذاشت. ترانه‌ها نه‌تنها بخشی جدایی‌ناپذیر از فیلم هستند، بلکه گاهی قبل از اکران، به‌تنهایی به‌اصطلاح هیت می‌شوند و موفقیت فیلم را تضمین می‌کنند. گاه شاهد این هستیم که دقایقی طولانی روند داستانی قطع می‌شود و با انبوهی از ترانه‌ها و رقص‌ها و آوازها روبه‌رو هستیم!

4. فیلم‌های بالیوودی هنوز هم به‌شکلی افراطی ستاره‌محور هستند. در حالی که حتی در خود هالیوود هم بحث بر سر این است که آیا مفهوم ستارگی همچون سابق وجود دارد یا نه، در بالیوود بعید است کسی در تاثیر ستاره‌ها شک کند. گاه گفته می‌شود محبوبیت بازیگران (در کنار موفقیت ترانه‌ها) حتی بیش از خط داستانی و کیفیت خود فیلم بر فروش اثرگذار است.

بیشتر بخوانید:

تام کروز و برد پیت نشان می‌دهند که ستاره‌های سینما نمرده‌اند

سینمای جنوب هند

اصطلاح «سینمای جنوب» چهار صنعت مهم را در بر می‌گیرد:

1. تالیوود (Telugu Cinema)

زبان: تلوگو

مرکز: حیدرآباد

سبک: اکشن حماسی و بلاک‌باسترهای پرخرج (Baahubali، RRR).

2. کالیوود (Tamil Cinema)

زبان: تامیل

مرکز: چنای

سبک: ترکیبی از سینمای تجاری و آثار مؤلفانه؛ کارگردانانی چون مانی راتنام و شَنکار از چهره‌های شاخص آن هستند.

3. سینمای مالایالم (Malayalam Cinema)

زبان: مالایالام

مرکز: کرالا

سبک: روایت‌های واقع‌گرا، ساختارهای روایی پیچیده، و کیفیت هنری بالا؛ محبوب میان منتقدان داخلی و خارجی.

صندل‌وود یا سینمای کنادا (Kannada Cinema)

زبان: کانارا

مرکز: بنگلور

سبک: اکشن پرهیجان و آثار پرطرفداری مانند سری KGF.

دیگر شاخه‌های مهم سینمای هند

1. سینمای بنگالی (Tollywood کلکته)

زبان: بنگالی

مرکز: کلکته (ایالت بنگال غربی)

سابقه‌ای غنی با نام‌هایی چون ساتیاجیت رای، ریتوپَرنُو گوش و قهرمانان موج نوی هند.

2. سینمای مراتی

زبان: مراتی

مرکز: مهاراشترا

شهرت به آثار اجتماعی و نوآورانه؛ فیلم‌هایی چون Sairat تحسین جهانی دریافت کردند.

3. سینمای پنجابی

زبان: پنجابی

مرکز: پنجاب و هاریانا

ترکیبی از کمدی، درام و موسیقی محلی؛ بازار پررونق در هند و میان مهاجران پنجابی‌زبان در سراسر جهان.

سینمای گجراتی، آسامی و اُدیایا نیز هرچند کوچک‌تر، اما سهم مهمی در تنوع فرهنگی و هنری سینمای هند دارند.

شاخه‌های سینمای هند از چه جنبه‌هایی با هم تفاوت دارند؟

صنعت سینمای هند آن‌قدر گسترده و متنوع است که رسیدن به فهرستی کوچک از تفاوت‌های موجود میان آن‌ها کار سختی است. با این وجود می‌توان جنبه‌های زیر را به‌عنوان اصلی‌ترین حوزه‌های تفاوت میان این شاخه‌ها ذکر کرد:

1. زبان و فرهنگ

هر شاخه از سینمای هند بازتاب نه‌فقط یک زبان خاص بلکه یک فرهنگ محلی است. بنابراین از موسیقی و رقص گرفته تا سبک روایت، تفاوت‌های مهمی بین شاخه‌های مختلف سینمای هند به چشم می‌خورد. به همین دلیل است که سینمای هند به‌عنوان یک کلّیّت طیف وسیعی از آثار، از فیلم‌های نئورئالیستی تا فانتزی‌های پر زرق‌وبرق، را در بر می‌گیرد.

2. ستاره‌محوری منطقه‌ای

هر چند بسیاری از ستاره‌های سینمای هند، از راج کاپور گرفته تا آمیتاب باچان، شاهرخ خان، عامر خان، سلمان خان، آیشواریا رای و پریانکا چوپرا شهرتی جهانی دارند اما بسیاری از ستاره‌های بزرگ یک شاخه ممکن است در مناطق دیگر هند ناشناخته باشند. البته در سال‌های اخیر همکاری‌های بین‌شاخه‌ای در صنعت سینمای هند افزایش یافته است.

3. بازار و توزیع

فیلم‌های هندی ابتدا برای بازار محلی ساخته می‌شوند و در صورت موفقیت، دوبله یا زیرنویس شده و در دیگر مناطق عرضه می‌شوند.

4. سبک تولید

همان‌طور که گفته شد هر شاخه از سینمای هند بازتاب فرهنگ یک منطقه است. بنابراین از ملودرام‌های رنگارنگ و چشم‌نواز بالیوود تا رئالیسم سینمای مالایالام، تفاوت‌های فاحشی میان سبک تولید فیلم‌های هندی وجود دارد.

بنابراین سینمای هند را نمی‌توان در یک واژه یا قالب محدود کرد. این کشور در واقع مجموعه‌ای از «هالیوودهای محلی» است که هرکدام با زبان و فرهنگ خود، بخشی از پازل عظیم و پرتنوع صنعت فیلمسازی هند را می‌سازند.