نقد و بررسی فیلم خائن‌کشی به کارگردانی مسعود کیمیایی و بازی مهران مدیری

به گزارش سلام سینما خائن‌کشی در زمان اکران در جشنواره‌ی فیلم فجر با حواشی مختلفی نظیر عدم حضور مسعود کیمیایی در نشست مطبوعاتی فیلم، در کنار گروه بازیگران و تهیه کننده‌ی فیلم، روبرو شد. این فیلم پس از نمایش اولیه در جشنواره، بازخوردهای مختلفی را از سوی مخاطبان و منتقدان دریافت کرد.

سازندگان فیلم پیش از اکران عمومی، در اقدامی کم‌سابقه، نسخه‌ای نسبتاً بلند از فیلم را در قالب یک مینی‌ سریال ۴ قسمته، از طریق پلتفرم نماوا منتشر نموند. اکنون در حال حاضر، نسخه‌ی سینمایی خائن‌کشی، در سینماهای کشور در حال اکران است.

خائن‌کشی میان آثار سال‌های اخیر کیمیایی، اثری قابل تامل است که از جهات مختلف می‌توان به آن پرداخت و  درباره‌ی آن صحبت کرد. در وهله‌ی نخست، می‌توان به حضور پرتعداد ستاره‌‌های سینمای ایران در این اثر اشاره کرد. امیر آقایی، پانته‌آ بهرام، مهران مدیری، سارا بهرامی، سام درخشانی، حمیدرضا آذرنگ و جمع دیگری از بازیگران صاحب نام ایرانی، در این فیلم به ایفای نقش پرداخته‌اند که همین موضوع، می‌تواند نشانی از اعتماد این افراد، به اعتبار مسعود کیمیایی، به‌عنوان یکی از چهره‌های برجسته‌ی تاریخ سینمای ایران باشد.

داستان فیلم، در برهه‌ای تاثیرگذار از تاریخ معاصر ایران روایت می‌شود. در زمانی که بحث بر سر ملی شدن صنعت نفت ایران بالا گرفته و رخدادهای مختلفی در کشور رقم می‌خورد. همه چی از یک دزدی آغاز می‌شود که هدف آن، کمک به ملی شدن صنعت نفت و یاری رساندن به دکتر مصدق، برای محقق شدن این اتفاق مهم و بزرگ، یعنی ملی شدن صنعت نفت است. 

در خائن‌کشی، با تصاویری روبرو می‌شویم که بدون شک، در میان آثار سال‌های اخیر مسعود کیمیایی، می‌تواند بدیع و کم‌نظیر باشد. طراحی و بازسازی فضای تهران قدیم، که به‌صورت دقیق‌تر می‌توان گفت اواخر دهه‌ی ۲۰ خورشیدی را به تصویر می‌کشد، از نقاط قوت فیلم به‌شمار می‌رود. مخاطب می‌تواند فضای بصری فیلم را به‌عنوان بستر محل وقوع اتفاقات داستان بپذیرد، آن را باور کند و آن را در ذهن خود تصور کند. 

امضا و کارگردانی مسعود کیمیایی، برای افرادی که آثار پیشین این کارگردان را تماشا کرده‌اند آشناست. خائن‌کشی در حال و هوایی شبیه به آثار قبلی کیمیایی است. اما سوال اینجاست که آیا جهان خلق شده توسط خالق اثر، می‌تواند مخاطب را با خود همراه کند؟ مخاطب ایرانی امروز، تا چه حد، خائن‌کشی را به‌عنوان یک اثر سینمایی قابل قبول، می‌پذیرد و با آن همراه می‌شود؟ برای پاسخ به این سوال‌ها، باید به لایه‌ی داستانی و فیلمنامه‌ی اثر نگاه کنیم. 

در فیلم خائن‌کشی، با شخصیت‌هایی مواجه هستیم که انگار، از روی یک الگو و یا شابلون، با شباهت بسیار نزدیک به یکدیگر، طراحی شده‌اند. کاراکترهایی که موافق این سرقت و هم مسیر با کارارکترهای محوری داستان هستند، انگار یک روح در چند جسم مختلف هستند. همگی این کاراکترها، شبیه به هم صحبت می‌کنند، شبیه به هم رفتار می‌کنند و فارغ از منطق جهان و دنیای واقعی، عمل می‌کنند. همان‌طور که عنوان شد، فیلم در برهه‌ای از تاریخ معاصر ایران رقم می‌خورد. فیلم‌های بسیاری در رابطه با این مقطع زمانی ساخته شده و مخاطبان با ادبیات و مناسبات اجتماعی آن زمان تا حدودی آشنایی دارند. اما مخاطب با فیلم و حال و احوالات شخصیت‌های خائن‌کشی غریب است.

دنیایی که مسعود کیمیایی در خائن‌کشی خلق کرده، انگار رنگ و بویی از تصنع و شعار دارد. دیالوگ‌نویسی شخصیت‌ها با جملات و گفتارهای شعارگونه، راه همدلی با داستان و کاراکترها را بر مخاطب مسدود می‌سازد. انگار این آدم‌ها برای ما غریبه هستند. فارغ از اینکه دغدغه‌ و عمل‌شان تا چه حد می‌تواند قابل توجیه باشد، کلام‌شان و گفت و‌گوهای‌شان قابل باور نیست. 

این مسیر، که از ضعف فیلمنامه نشات می‌گیرد در همین‌جا متوقف نمی‌شود و بر بازی بازیگران نیز تاثیر منفی قابل توجهی می‌گذارد. چهره‌هایی نظیر امیر آقایی، سارا بهرامی و سام درخشانی از جمله بازیگرانی هستند که بازی‌شان، تحت تاثیر ضعف فیلمنامه قرار گرفته و نمی‌توان کیفیت خوبی از بازی را در ایفای نقش‌شان شاهد بود.

اما شاید یکی از پدیده‌های فیلم کیمیایی، مهران مدیری باشد. مدیری را به‌واسطه‌ی فعالیت‌هایش در زمینه‌ی کارگردانی و بازیگری فیلم و سریال‌های کمدی می‌شناسیم، اما این‌بار، برخلاف تجربه‌ی نه چندان موفق آخرین نقش جدی‌اش در سینما، یعنی فیلم سینمایی درخت گردو به کارگردانی محمد حسین مهدویان، در خائن‌کشی توانسته کاراکتر نقش‌آفرینی با کیفیتی را در هیبت یک شخصیت جدی، در کارنامه‌ی هنری‌اش ثبت نماید.

در یک جمع‌بندی کلی، می‌توان گفت خائن‌کشی نسبت به آثار پیشین کیمیایی، از نقاط قوتی برخوردار است اما چالش و معضل فیلمنامه‌، همچون دیگر تولیدات اخیر سینمای ایران در چند سال اخیر، گریبان‌گیر این اثر سینمایی شده است و بازی برخی از بازیگران شناخته‌ شده و مطرح در این فیلم را تحت‌الشعاع قرار داده است.

نویسنده: عماد متین