زنده باد اقتباس / بخش نخست

   بخش چشمگیری از پرمایگی و موفقیت صنعت و هنر سینما وامدار ادبیات است. لحظه ای تصور کنید که اگر سینما راه خود را از ادبیات جدا می کرد ، ما از تماشای چه آثار شکوهمند و خاطره انگیزی بی نصیب می ماندیم !      

یکی از مهم ترین جلوه های تاثیرگذاری ادبیات در سینما ، بهره گیری فیلم ها از داستان های منظوم و منثور و رمان های نویسندگان مختلف است که به آن " اقتباس سینمایی " می گویند. سینمای غرب تا اندازه ای به این موضوع اهمیت داده که در رشته های مختلف جشنواره اسکار ، بخش جداگانه ای به نام " جایزه بهترین فیلمنامه اقتباسی " ( adapted screenplay ) قرار داده که نویسندگان و کارگردانانی نامدار به این جایزه دست یافته اند.      

  می توان گفت تقریبا هیچ رمان مشهور و جریان سازی نیست که بر پایه آن ، فیلمی نساخته باشند. در این نوشتار به بررسی تعدادی از مهم ترین و معروف ترین اقتباس های سینمایی می پردازیم :  

 - پدرخوانده : در همه نظرسنجی ها و انتخاب ها ، فیلم فراموش نشدنی فرانسیس فورد کاپولا در بین فیلم های برتر تاریخ سینما قرار می گیرد. انتشار رمان پدرخوانده اثر ماریو پوزو در سال 1969 باعث ساختن شاهکار سینمایی پدرخوانده در سال 1972 شد. فیلمنامه شخصیت پرداز و پرافت و خیز کاپولا و پوزو ، موسیقی خاص نینو روتا ، کارگردانی حرفه ای کاپولا ، پدرخواندگی پرشکوه مارلون براندو و نگاه های رستاخیزی آل پاچینو ... آن چه خوبان همه دارند ، تو یک جا داری.   

 - رستگاری در شاوشنک و مسیر سبز : دو اثر از استیفن کینگ ، دو فیلم ماندگار از فرانک دارابونت. اولی در رابطه با فرار یک شخصیت از زندان و دومی در نفوذ به ژرفای ایمان. محال است این دو فیلم را ببینید و یک عمر به آن ها فکر نکنید.    

- درخشش : یک رمان دیگر از استیفن کینگ و یکی از دلهره آورترین آثار سینما با کارگردانی استثنایی استنلی کوبریک. هنرنمایی درخشان جک نیکلسون در نقش یک نویسنده روان پریش.   

- بن هور : هنوز هم بن هوری که در سال 1959 ساخته شده ، دیدنی است. داستان جودا بن هور و زنده ماندنش در ناهمواری های زندگی پرفراز و نشیب برای ستاندن انتقام و رسیدن به رستگاری. رمانی از لو والاس و ساخته ویلیام وایلر. فیلمی که 11 جایزه اسکار را تصاحب کرد. چشم هایتان را ببندید و صحنه های ارابه رانی را به خاطر بیاورید.   

 - پرواز بر فراز آشیانه فاخته : همان "دیوانه از قفس پرید" بر پایه رمانی از کن کیسی. جک نیکلسون دیوانه می کند بیننده را با نقش آفرینی بی نقصش.   

 - سکوت بره ها : بر پایه رمان توماس هریس. فضاسازی عجیب و غریب و پر تب و تاب فیلم ، هر بیننده ای را مسحور تماشای اثر می کند. آنتونی هاپکینز هم که فقط باید تماشایش کرد و لذت برد.   

- رقصنده با گرگ ها : بر اساس رمان مایکل بلیک. فیلمی در ستایش انسانیت و استحاله در عاطفه و پاکی. فیلمی برای جنگیدن با نژادپرستی و ظاهربینی.   

 - فهرست شیندلر : استیون اسپیلبرگ با فیلمی سیاه و سپید ، تسخیرکننده مشتاقان سینما شد. نگاهی واقع گرایانه و البته تلخ به وقایع جنگ جهانی و ستمگری و ددمنشی نازی ها (سکانسی را که افسر نازی برای تفریح و هدف گیری آدم می کشد ، به خاطر بیاورید ). زندگی اسکار شیندلر ، یکی از منجیان قوم یهود ، به تصویر کشیده نی شود. موسیقی اثر بی نظیر است. این فیلم بر اساس کتاب توماس کنیلی ساخته شد.   

 - فارست گامپ : چه رستاخیزی برپا می کند تام هنکس با فارست گامپ ! فیلمی تاثیرگذار در پیچ و خم زندگی قهرمانش که مدت ها در ذهن و جان مخاطب می ماند. با فروش خیره کننده 677 میلیون دلار. ساخته شده بر اساس رمانی از وینسنت گروم.    

- بربادرفته : سال 1939 یکی از درخشان ترین عاشقانه های تاریخ سینما ، به برکت رمان مارگارت میچل ، نمایش داده شد. فیلمی در 238 دقیقه (3 ساعت و 58 دقیقه) ساخته ویکتور فلمینگ و بازی جذاب کلارک گیبل. البته دوبله بسیار زیبای این فیلم در تاریخ دوبله ایران هم زبانزد است ؛ بخصوص صدای حسین عرفانی برای کلارک گیبل و رفعت هاشم پور برای ویوین لی.    

- محرمانه لس آنجلس : یک پلیسی ناب ، سراسر تعلیق و پرهیجان. صحنه به صحنه مخاطب غافلگیر می شود. رمان محرمانه لس آنجلس نوشته جیمز الروی است.   

 - کشتن مرغ مقلد : رمانی به همین نام از هارپر لی. ساخته رابرت مالیگن و بازی گریگوری پک که جایزه اسکار بهترین بازیگری را برایش در پی داشت.     

- جنگ و صلح : روسیه ، سرزمین رمان های ماندگار. سال 1956 فیلمی از روی رمان پرآوازه و سترگ تولستوی بزرگ ساخته شد که هرگز به شهرت کتاب نرسید. باید از نقش آفرینی آدری هیپورن در نقش ناتاشا هم یاد کرد.      

"آناکارنینا"ی تولستوی هم تولید چند اثر سینمایی را به همراه داشته. 

 - بینوایان : اقتباس های ادبی ، نمایش های رادیویی و تلویزیونی و انیمیشن هایس که با الهام از شاهکار ویکتور هوگو ساخته شده ، به کنار. 12 فیلم سینمایی به همین نام در ویکی پدیا ثبت شده. رمانی اجتماعی و تاریخی که "ژان والژان" و "بازرس ژاور"ش ، از قهرمان ها و ضدقهرمان های جاودانه ادبیات شده اند.       

دیگر اثر هوگو ، "گوژپشت نتردام" هم سبب ساخت چند فیلم مختلف شده.  

 - شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی : در حالی که سینمای ایران در این زمینه چنته ای خالی دارد ، کارگردانی از سینمای شوروی به نام بوریس کیمیاگرف چهار فیلم بر پایه داستان های شاهنامه ساخته : پرچم کاوه آهنگر (1961) ، داستان رستم (1971) ، رستم و سهراب (1971) و داستان سیاوش (1976).   

 - آثار شکسپیر : هر کدام به تعداد فراوان تبدیل به فیلم شده اند : هملت ، اتللو ، مکبث - یکی از مهم ترینشان ساخته رومن پولانسکی در 1979 - ، رومئو و ژولیت ، شاه لیر ، رام کردن زن سرکش و ...  

 - آثار ارنست همینگوی : وداع با اسلحه ، برف های کلیمانجارو و پیرمرد و دریا.   

- آثار داستایوسکی : جنایات و مکافات و  برادران کارامازوف.   

- آثار جین آستین : غرور و تعصب   و   عقل و احساس.    

- آثار خواهران برونته : فیلم هایی در سال های 1934 ، 1943 ، 1956 ، 1970 ، 1996 ، 1997 و 2011 با نام "جین ایر" ساخته شده که عنوان رمانی است از شارلوت برونته.  خواهر شارلوت ، امیلی برونته تنها یک کتاب با نام "بلندی های بادگیر" دارد که همین یک اثر ، وی را در تاریخ ادبیات جهان ماندگار کرده. هم چنین در سال های 1920 ، 1953 ، 1954 ، 1970 ، 1988 ، 1998 و 2011 از این رمان ، اقتباس های سینمایی شده.        

و باید نام برد از آثار گوناگون جنایی و معمایی آگاتا کریستی ، آثار تخیلی ژول ورن ، سپیددندان و آوای وحش از جک لندن ، خوشه های خشم جان اشتاین بک و فیلم جان فورد ، دن آرام اثر میخاییل شولوخوف و فیلم گراسیموف ، ربه کا اثر دافنه دوموریه و فیلم آلفرد هیچکاک بزرگ.          

در مطلب بعدی ، به اقتباس در سینمای ایران خواهیم پرداخت.