نقش سینما در کاهش اضطراب های دوران جنگ و پساجنگ چیست؟

یکی از آسیب‌های اساسی جنگ، شکل‌گیری حس اضطراب روانی در عموم مردم است. حتی زمانی هم که آتش بس برقرار می‌شود، به دلیل احتمال شکنندگی آن و نیز دغدغه‌هایی که درباره تبعات این وضعیت بر آینده، معیشت، فرزندان، امنیت و... ایجاد می‌شود، اضطراب روانی مردم شدت بیشتر می‌گیرد. برای کاهش این اضطراب، معمولاً راه‌های مختلفی از طرف متخصصان روان‌شناسی، روان‌پزشکی و جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌شود. در این میان گاهی برای کمی تسکین روان، تماشای فیلم سینمایی هم از جمله پیشنهاد‌هاست.

سینما می‌تواند به دلایل متعددی به کاهش تنش‌های اضطرابی کمک کند. این تأثیرات به نحوه تعامل مغز و روان انسان با داستان‌سرایی، تصاویر، موسیقی و تجربه‌های حسی مرتبط است. اضطراب اغلب به خاطر تمرکز بیش از حد روی نگرانی‌ها و مشکلات به وجود می‌آید. تماشای فیلم ذهن را از این چرخه منفی خارج می‌کند و توجه را به داستان، شخصیت‌ها یا فضاهای بصری معطوف می‌سازد. در عین حال تماشای فیلم تجربه‌ای کنترل‌شده است. برخلاف موقعیت‌های واقعی که ممکن است غیرقابل پیش‌بینی باشند، فیلم‌ها محیطی امن در اختیار می‌گذارند که مخاطب می‌داند داستان در نهایت به پایان (مخصوصا پایان‌های خوش که می‌توانند حس‌ امید و اطمینان را تقویت کنند) می‌رسد. این حس کنترل به کاهش احساس درماندگی ناشی از اضطراب کمک می‌کند. علاوه بر این سینما می‌تواند به تخلیه احساسات سرکوب‌شده بینجامد. تماشای داستان‌هایی که احساسات قوی مثل غم، شادی یا همدلی را برمی‌انگیزند، باعث می‌شود مردم احساسات خود را به‌صورت غیرمستقیم تجربه و پردازش کنند. این فرآیند می‌تواند به کاهش فشار روانی و بهبود تنظیم هیجانی منجر شود. به‌ویژه در افرادی که اضطرابشان ناشی از احساسات سرکوب‌شده است، کاتارسیس می‌تواند آرامش‌بخش باشد. فیلم‌ها با نمایش داستان‌های انسانی و شخصیت‌های قابل‌باور، حس همدلی و ارتباط را در بیننده ایجاد می‌کنند. این حس می‌تواند احساس انزوا (که در اضطراب رایج است) را کاهش دهد. همچنین با توجه به این که فیلم‌ها ترکیبی از تصاویر بصری، موسیقی، دیالوگ و داستان هستند که حواس مختلف (بینایی و شنوایی) را به‌طور همزمان درگیر می‌کنند، این درگیری چندحسی نیز ذهن را از افکار اضطراب‌آور دور نگه می‌دارد.

اما در این میان توجه به این نکته اساسی است که افراد مختلف به محرک‌های احساسی واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند. برای مثال، یک فیلم سیاسی ممکن است برای یک نفر الهام‌بخش باشد، اما برای دیگری یادآور نگرانی‌های اجتماعی و اضطراب‌آور باشد. بنابراین نمی‌توان به افراد توصیه مطلق درباره این که چه ژانر یا موضوع سینمایی برای‌شان آرمش بخش خواهد بود کرد؛ اگرچه عموماً فیلم‌های مرتبط با طبیعت آرام، روابط عاطفی، خنده‌دار، موزیکال و پایان‌های خوش اثرگذارتر هستند. مثلاً فیلم‌های عاشقانه معمولاً احساسات مثبت مثل عشق، ‌امید و ارتباط را تقویت می‌کنند و ذهن را از نگرانی‌ها دور می‌سازند. اما چه بسا برای برخی افراد، فیلم‌های ترسناک به‌عنوان یک راه تخلیه هیجانی عمل کنند، چرا که ترس کنترل‌شده در محیط امن به‌طور موقت فاصله ذهن را از اضطراب‌های روزمره افزیش می‌دهد؛ اگرچه برای بسیاری از افراد، به‌ویژه کسانی که اضطراب بالایی دارند، فیلم‌های ترسناک ممکن است باعث تشدید نگرانی و بی‌خوابی یا احساس ناامنی شوند. فیلم‌های جنگی نیز با داستان‌های قهرمانانه یا حماسی می‌توانند حس انگیزه و استقامت را در بحبوحه سپهر نبرد تقویت کنند و برخی افراد از تماشای این فیلم‌ها احساس قدرت می‌گیرند، اما صحنه‌های خشونت‌آمیز و مرگ در این فیلم‌ها ممکن است برای افراد مضطرب مناسب نباشد. فیلم‌های تاریخی چطور؟ این فیلم‌ها نیز معمولاً ماجرا‌های الهام‌بخشی دربردارند که می‌توانند ذهن را درگیر کنند و از افکار منفی دور نگه دارند و حس کنجکاوی و یادگیری را تحریک کنند. فیلم‌های اکشن هم با ریتم سریع می‌توانند ذهن را از نگرانی‌ها دور کنند و به ترشح آدرنالین منجر شوند که برای برخی افراد هیجان‌انگیز و تسکین‌دهنده است، ولی صحنه‌های پرتنش، انفجار‌ها یا تعقیب‌وگریز‌های شدید ممکن است برای برخی افراد اضطراب را تشدید کنند و نتیجه معکوس از تماشای فیلم حاصل شود. فیلم‌های معمایی نیز ذهن را درگیر حل معما می‌کنند و می‌توانند حواس را از اضطراب پرت کنند. حتی حل معما می‌تواند حس رضایت و کنترل ایجاد کند، ولی در عین حال برخی فیلم‌های معمایی (به‌ویژه آن‌هایی که با ژانر وحشت یا روان‌شناختی ترکیب شده‌اند) ممکن است تنش‌زا باشند یا ذهن را بیش از حد درگیر کنند.

این روز‌ها هر وسیله‌ای که بتواند ما شهروندان معمولی جامعه را از تمرکز روی اخبار اضطراب‌آوری که به طور ممتد و مداوم از طریق رسانه‌های رسمی و غیررسمی ذهن‌ها را فرسوده و خسته و ناتوان کرده‌اند دور سازد، عاملی مهم در امنیت‌بخشی روانی است. فیلم دیدن می‌تواند یکی از این راه‌ها باشد؛ آن هم فیلم‌هایی که موضوع یا ژانرشان را دوست داریم، ساختار سینمایی خوبی دارند و جدا از ارضای ذائقه زیبایی‌شناسی و زیبایی‌جویی‌مان، به تحریک احساسات مثبت، تخلیه هیجانی، تقویت حس ارتباط و ایجاد یک تجربه چندحسی هم می‌انجامند و به کاهش اضطراب کمک می‌کنند. به جای حل شدن در اخبار ریز و درشت استرس‌زا، ورزش کنیم، نیایش انجام دهیم، با دوستان و عزیزان‌مان وقت بگذرانیم و... فیلم ببینیم.

نویسنده: مهرزاد دانش

منبع: روزنامه سازندگی