مروری بر 4 فصل سریال زخم‌کاری | سایه شکسپیر بر کارگردان ایرانی

خرداد سال ۱۳۹۹، اولین قسمت از یک سریال به کارگردانی یکی از کارگردان‌های جوان و خوش‌نام سینمای ایران، در شبکه‌ی نمایش خانگی منتشر شد. در تبلیغات اولیه و معرفی‌های این سریال، تصاویری از جواد عزتی، بازیگر اصلی این سریال دیده می‌شد که با یک تاج پادشاهی بر سر و دست‌های خونین، به مخاطب عکس خیره شده است. نام این اثر «زخم کاری» عنوان شد. سریالی که بر اساس رمان معروف «بیست زخم کاری» نوشته‌ی محمد حسینی‌زاد، تبدیل به فیلمنامه‌ای برای ساخت یک سریال شد.

رمان «بیست زخم کاری» نیز یک اثر اقتباسی به حساب می‌آید که از شاهکار جاودانه‌ی ویلیام شکسپیر، یعنی مکبث، نگاشته شده بود. علت این نام‌گذاری، به دیالوگی از نمایشنامه بر می‌گردد. در جایی از داستان نمایشنامه گفته می‌شود: «... همیشه این بوده که وقتی بر مغز می‌کوفتند، مرد می‌مُرد و بس. ولی حالا با بیست زخم کاری بر فرق سر، از جا بر می‌خیزند و ما را تارومار می‌کنند... هنوز این‌جا بوی خون می‌دهد... . همه‌ی عطرهای عربستان هم نمی‌توانند به این دست کوچک بوی دیگری بدهند...». 

استقبال مخاطبان از سریال زخم کاری به اندازه‌ای قابل توجه بود که در مدت زمان کوتاهی توانست رکوردهای چشم‌گیری را در شبکه‌ی نمایش خانگی به ثبت برساند. داستان فصل نخست، حول محور شخصیت مالک مالکی، کارمند هولدینگ عظیم‌الجثه‌ی ریزآبادی پیش می‌رود که برای رسیدن به خواسته‌‌ها و اهدافی شومی که گویا بذر آن‌ها، از گذشته در ذهنش نقش بسته، دست به هر اقدامی، حتی غیر عرف و غیر اخلاقی می‌زند. او در این راه پر فراز و نشیب تنها نبود، بلکه همسرش سمیرا، وی را در تقویت اراده و پیگیری اهدافش، راهنمایی می‌کرد. 

از نکات قوی و قابل توجه فصل نخست سریال زخم کاری، می‌توان به جذابیت‌های داستانی، شخصیت‌پردازی قوی، انتخاب درست بازیگران، بازی صحیح و قابل قبول بازیگران و همچنین موسیقی و تدوین آن اشاره کرد. از بازیگرانی که در فصل نخست به ایفای نقش پرداختند می‌توان به جواد عزتی، رعنا آزادی‌ور، سیاوش طهمورث، سعید چنگیزیان، مهدی زمین‌پرداز، عباس جمشیدی‌فر، کاظم هژیر آزاد و... اشاره کرد. 

فصل نخست زخم کاری در نقطه‌ای به پایان رسید، که گویی شخصیت اصلی تاوان رذالت‌ها، جنایت‌ها و گذر از مرزهای اخلاقی و انسانی راکه مرتکب شد، به چشمان خود دید. کمتر کسی به ادامه‌ی این ساخت این سریال امید داشت، اما اتفاق‌های دیگری از سوی گروه سازنده رقم خورد. 

سایه‌ی هملت

فصل دوم سریال زخم کاری، در حالی پخش خود را آغاز کرد که جمعیت بسیاری از مخاطبان، چشم انتظار بازگشت نقش مالک مالکی با بازی جواد عزتی بودند. داستان این فصل، حول محور فرزند مالک، یعنی میثم مالکی پیش می‌رود که گویی تلاش دارد جایگزین پدرش در امور تجاری هولدینگ شود، اما ورود شخصیت منفی جدید داستان یعنی مسعود طلوعی، راه را برای رسیدن میثم به خواسته‌هایش سخت‌تر می‌سازد. 

در تیتراژ فصل دوم اشاره می‌شود که داستان، بر اساس نمایشنامه‌ی هملت، اثر ویلیام شکسپیر طراحی و اقتباس شده است. انتشار فصل دوم، همراه بود با اعتراض برخی از مخاطبان سریال، چراکه مهره‌ي اصلی و عاملیت موفقیت سریال در فصل پیشین، یعنی شخصیت مالک، به حاشیه رانده شده بود. همچنین ضعف در نگارش فیلمنامه و نحوه‌ی الگوبرداری و اقتباس از نمایشنامه‌ی هملت، از مواردی بود که نظر منفی منتقدان و مخاطبان را نسبت به این فصل، به همراه داشت. 

در فصل دوم با ورود تعداد قابل توجهی شخصیت و کاراکتر جدید به داستان مواجه هستیم که به شکلی، قرار است جایگزین مهره‌های حذف شده‌ی فصل پیشین باشند. اما پاسخ به این سوال که آیا شخصیت‌های جدید، به اندازه‌ی کاراکترهای قدیمی همچون اخوان، حاج مظفر و یا منصوره با بازی هانیه توسلی، جذابیت لازم و کافی را از نظر کارکرد دراماتیک و اهداف شخصیتی، دارند یا خیر، شاید چندان ساده و آسان نباشد.

اما فصل دوم سریال با پایانی غافلگیر کننده، مخاطبان را برای بازگشت کاراکتر مالک، به داستان پر هیاهوی زخم کاری آماده کرد. 

لیرشاه و دخترانش

در فصل سوم زخم کاری، بازگشت شخصیت مالک، خون تازه‌ای را به سریال تزریق کرد. اقتباس مهدویان از آثار شکسپیر همچنان ادامه پیدا می‌کند. در فصل سوم، از سویی با یک مالکی مواجه هستیم که تلاش برای ضربه زدن به طلوعی با طرح و نقشه‌های پنهانی دارد و از سوی دیگر، شخصیت طلوعی قرار است مشابه شخصی لیرشاه در نمایشنامه‌ای با همین نام از شکسپیر، قدرت و ثروت خود را میان دخترانش تقسیم کرده و از هیاهو و جنجال، خود را به حاشیه براند. 

نحوه‌ی اقتباس از لیرشاه همچنان مانند اقتباس فصل گذشته، دارای اما و اگرهای فنی زیادی است، اما بازگشت کاراکتر مالک به مرکز توجه داستان، تا حدودی مخاطب را برای ادامه‌ی تماشای سریال اقناع می‌کند. گویی طیف بسیاری از مخاطبان، تنها انگیزه دیدن‌شان از زخم کاری، تماشای جواد عزتی در قامت مالک مالکی است. 

در فصل سوم سریال، مناسبات بین کاراکترهای مالک، سمیرا و سیما، جذابیت قابل توجهی را در داستان ایجاد می‌کند. کشمکش‌ها و توطئه‌های طراحی شده، به مراتب جذابیت افزون‌تری نسبت به فصل دوم داشته و مخاطب را برای ادامه‌ی آنچه که در داستان رقم می‌خورد، ترغیب می‌کند. 

شخصیت‌های فرعی از جمله حمید فرنهاد، اسپاد و فرزندان طلوعی، که داستانک‌های فرعی سریال را پیش می‌برند، از دیگر نقاط قوت این فصل، به‌شمار می‌روند. 
انتهای فصل سوم سریال زخم کاری، با اتفاقی پایان می‌پذیرد، که موجب طوفان شدیدی در فصل چهارم می‌شود.

اتللو و شک به خیانت

در فصل چهارم سریال، شاهد یک شکل دیگری از کاراکتر مالک هستیم. به زعم خودش، می‌خواهد زندگی جدیدی را، به دور از هرگونه تنش، بحران و آشوب، آغاز کند. پس از سوگواری‌هایی که در زندگی‌اش تحمل کرد، ازدواج مجدد، شاید بتواند خوشحالی و حال خوب را به زندگی‌اش برگرداند. اما نباید فراموش کرد، هر جنایتی را تاوان و مجازاتی وجود دارد.

اقتباس این فصل از سریال زخم کاری، مربوط می‌شود به نمایشنامه‌ی اتللو به قلم ویلیام شکسپیر. در نمایشنامه‌ی شکسپیر، یک تم و درون مایه‌ی بزرگ وجود دارد که سرتاسر نمایشنامه را زیر چتر خود قرار می‌دهد و آن، "خیانت" است. تم خیانت در این فصل از زخم کاری، به گونه‌ای در داستان اصلی و داستان‌های فرعی سریال طراحی شده و گیرایی قابل توجهی برای مخاطب دارد. 

در فصل چهارم، با توجه به ویژگی‌ داستان، شاهد بازی دوباره‌ی بازیگرانی هستیم که در فصل نخست زخم کاری حضور داشتند. از عباس جمشیدی‌فر در نقش اخوان، وکیل هولدینگ ریزآبادی گرفته، تا حاج مظفر با بازی کاظم هژیر آزاد.

شخصیت مالک مالکی در فصل چهارم سریال زخم کاری، شمایلی شبیه به آنچه که در فصل نخست از او دیده‌ایم، دارد اما با یک تفاوت، او حالا کش و قوس‌ها و مصیبت‌های بسیاری را از سر گذرانده و با آنچه که در فصل یک، به‌عنوان یک شخصیت حریص طماع معرفی شد، تفاوت نسبتاً بیش‌تری دارد. 

در نهایت می‌توان گفت آنچه که در سریال زخم کاری رقم خورده، دارای ویژگی‌هایی‌ است که یک سریال سرگرم کننده باید برای مخاطب داشته باشد. همواره در سراسر دنیا، بحث ادامه‌ی ساخت سریال‌های پرمخاطب، موضوعی جنجالی و بحث برانگیز به حساب می‌آید. در برخی از نمونه‌ها حتی ساخت فصل دوم یک سریال، به افزایش کیفیت داستان و جذابیت بیش‌تر آن کمک شایان توجهی کرده است، اما برعکس آن نیز در تاریخ سریال سازی جهان کم نیست. سریال‌های بسیاری که با ساخت فصل‌های بیش‌تر، به مرور اعتبار خود را در برابر دید مخاطب، خرج کرده‌اند و خاطرات خوش فصل نخست را در ذهن مخاطب نابود کرده‌اند. 

اما زخم کاری با وجود نظرات متفاوت، توانست سریالی جذاب و سرگرم‌ کننده برای طیف قابل توجهی از مخاطبانش باشد و آمار بالای بازدید آن بر روی سکوهای اینترنتی و تعداد دانلودهای قانونی، می‌تواند نشانی از رضایت نسبی مخاطبان از سریال تولید شده توسط محمدحسین مهدویان باشد.