پرونده جنجالی نیویورکر درباره اصغر فرهادی | از ممنوع‌الکاری تا انتقادهای تند علیه او
ترجمه اختصاصی سلام سینما – ریچل اویو، خبرنگار نیویورکر در مقاله‌ای به صورت مفصل درباره اصغر فرهادی و مشکلات کپی رایت فیلم «قهرمان» نوشته است. در ادامه به بخشی از این مقاله می‌پردازیم.
آزاده مسیح زاده معلم زبانی بود که در سال 2013 و با سرمایه شخصی خود فیلم کوتاهی درباره یک مسابقه بوکس ساخت. این فیلم کوتاه در چندین جشنواره شرکت کرد و موفقیت‌هایی را برای او به همراه آورد.
سال بعد آزاده مسیح زاده متوجه شد اصغر فرهادی قرار است در مؤسسه هنری کارنامه، یکی از مؤسسات فرهنگی برجسته در تهران کارگاه فیلم‌سازی تشکیل دهد.
آزاده مسیح زاده در میان 18 هنرجویی بود که برای شرکت در این کارگاه قبول شد. هزینه شرکت در این کارگاه چیزی نزدیک بر 400 دلار بود. این کارگاه گران‌ترین ورکشاپ مؤسسه کارنامه بود.
در جلسه اول، اصغر فرهادی اعلام کرد که ورکشاپ درباره مستندسازی خواهد بود. این موضوع تعجب مدیر مؤسسه را برانگیخت.
اصغر فرهادی درباره افرادی که پس از پیداکردن پول و اشیای گمشده قیمتی به قهرمان تبدیل شده بودند، مقالاتی به هنرجویان ارائه کرد. او افراد کلاسش را به گروه‌های کوچک تقسیم کرد و از هرکدام از آن‌ها خواست که درباره هر داستان گزارشی تهیه کنند.
این موضوعی بود که اصغر فرهادی از دوران دانشجویی و بعد از دیدن نمایش «زندگی گالیله» بدان علاقه‌مند شده و فکرش را مشغول کرده بود.
آزاده مسیح زاده سعی داشت که به هرکدام از گروه‌ها ملحق شود، اما احساس کرد که سایر هنرجویان او را پس می‌زنند. رولا شماس که تمامی جلسات ورکشاپ را فیلم‌برداری کرده است به من گفت: "رقابت بسیار زیادی در میان ما وجود داشت، زیرا فکر می‌کردیم آقای فرهادی قرار است از میان ما یک نفر را برای تیم فیلم جدید خود انتخاب کند. آزاده مسیح زاده دختری اهل شیراز با گروه نمی‌خواند، زیرا اهل بازی نبوده و بسیار صاف و ساده بود."
بنابراین، قرار شد آزاده مسیح زاده به‌تنهایی کارکرده و داستانش را خود پیدا کند. او برای کم‌کردن هزینه‌ها تصمیم گرفت که در شیراز به دنبال ایده بگردد.
یکی از آشنایان آزاده مسیح زاده به او گفت که گزارشی درباره مردی در تلویزیون دیده که در مرخصی خود از زندان، کیف پولی پیدا کرده و آن را به صاحب اصلی‌اش بازگردانده است.
اسم این شخص محمدرضا شکری بود و به علت بالا آوردن بدهی 5 سال در زندان به سر می‌برد. آزاده مسیح زاده نتوانست در اینترنت در این باره چیزی پیدا کند، پس به صداوسیما رفت و از گزارشگر خبر خواست تا فیلم را به او نشان دهد.
آزاده مسیح زاده ایده‌اش را به اصغر فرهادی ارائه داده و او استقبال می‌کند. سه ماه بعد آزاده مسیح زاده بخشی از مستند خود را در ورکشاپ به نمایش درمی‌آورد. اصغر فرهادی درباره به پرتره درآوردن پیچیده محمد شکری از آزاده مسیح زاده تعریف می‌کند.
به هنرجویان گفته شد که قرار است تمام مستندهایشان در غالب یک فیلم دربیاید و آن‌ها گمان می‌بردند که نام اصغر فرهادی نیز قرار است در پایان کار و در فیلم آن‌ها قرار بگیرد. اما اصغر فرهادی به آن‌ها گفت که قرار نیست به‌هیچ‌عنوان نامش در فیلم باشد، زیرا این فیلم کار آن‌هاست نه او.
دو ماه بعد، آزاده مسیح زاده قسمت دوم مستندش را در کلاس به نمایش درمی‌آورد. او موفق می‌شود زنی را که پول را از محمد شکری گرفته است را در اطراف شیراز پیدا کند. اما هنگامی که آزاده مسیح زاده او را پیدا می‌کند مشخص نیست که این زن پول را در واقعیت گم‌کرده و سپس آن را از محمد شکری دریافت کرده است.
اصغر فرهادی بسیار از پایان کار آزاده مسیح زاده راضی است و در نهایت به او می‌گوید که بی‌خیال این پرونده شده و آن را به تدوینگر بسپارد.
قرار بود که ورکشاپ در ده جلسه برگزار شود، اما اصغر فرهادی آن را در 5 جلسه به اتمام می‌رساند.
بعد از گذشت 4 سال، کار هنرجویان هنوز تدوین نشده بود. آن‌ها امیدوار بودند یک تدوینگر حرفه‌ای کار را به اتمام برساند، اما در عوض اصغر فرهادی شخصی به نام وحید صداقت را از میان هنرجویان برای این کار برگزید.
نگار اسکندر فر، یکی از مدیران مؤسسه کارنامه به من گفت: "هنرجویان بسیار از روند برگزاری این کارگاه ناراضی بودند. آن‌ها گمان می‌کردند که آقای فرهادی ورکشاپ را رها کرده است."
با اجازه اصغر فرهادی و نگار اسکندر فر، آزاده مسیح زاده تدوینگر خود را استخدام کرده و مستندش را برای شرکت در جشنواره‌ها ارسال کرد. این مستند تحت عنوان «همه برنده‌ها، همه بازنده‌ها» در جشنواره فیلم شیراز برنده جایزه ویژه هیئت داوران شد.
سپس خانمی از مؤسسه بامداد که متعلق به همسر اصغر فرهادی است، با آزاده مسیح زاده تماس گرفته و به او می‌گوید که قرار است ورکشاپ به‌صورت کامل دوباره ازسرگرفته شود و قرار است از بخش نخست مستند او برای این ورکشاپ استفاده شود.
البته این امر تحت این شرط امکان‌پذیر است که آزاده مسیح زاده ازاین‌پس مستند خود را در هیچ جشنواره‌ای به نمایش درنیاورد. سپس آزاده مسیح زاده مستند خود را از جشنواره‌ای در ایتالیا خارج کرد.
سال 2019 آزاده مسیح زاده در ورکشاپ دیگری از اصغر فرهادی شرکت کرده؛ زیرا قرار بود این کارگاه بیشتر در مورد فیلم‌نامه‌نویسی باشد. به گفته محمدرضا شیروان، یکی از هنرجویان مؤسسه، اصغر فرهادی به آزاده مسیح زاده توجه بسیاری می‌کرد.
در انتهای یکی از کلاس‌ها، اصغر فرهادی آزاده مسیح زاده به دفترش فرامی‌خواند. در این جلسه همسر او، پریسا بختیار نیز حضور دارد. اصغر فرهادی به آزاده مسیح زاده می‌گوید که مشغول کار بر پروژه‌ای تحت عنوان «قهرمان» است و قرار بر این است که در شیراز فیلم‌برداری شود.
اصغر فرهادی به آزاده مسیح زاده پیشنهاد بازی در فیلم جدید خود را می‌دهد. اما آزاده مسیح زاده به آقای فرهادی می‌گوید که استعدادی در بازیگری ندارد. در عوض خوش‌حال می‌شود که به‌عنوان دستیار کارگردان در این پروژه همکاری کند.
سپس قراردادی به آزاده مسیح زاده تحویل داده می‌شود و از او می‌خواهند قرارداد را امضا کند. محتوای این قرارداد بدین صورت است که آزاده مسیح زاده اعتراف کند که ایده اصلی مستند خودرا از اصغر فرهادی گرفته است.
آزاده مسیح زاده از اصغر فرهادی می‌پرسد که آیا فیلم «قهرمان» بر اساس مستند اوست؟ اما اصغر فرهادی به او می‌گوید که فیلم‌نامه آن را پیش از مستند آزاده مسیح زاده نوشته است.
نگار اسکندر فر به من گفت که آزاده مسیح زاده روز بعد و با استرس زیاد پیش او رفته و ماجرا را برایش نقل کرده است. نگار اسکندر فر گفت که به ذهنش خطور کرده شاید اصغر فرهادی بخواهد از این مستند استفاده کند.
یک سال بعد، دوستی با آزاده مسیح زاده تماس گرفته و به او می‌گوید که اصغر فرهادی در شیراز در حال ساخت فیلم جدید خود است. هنگامی که آزاده مسیح زاده به محل فیلم‌برداری در خیابان قصر دشت شیراز می‌رود، نمی‌تواند با اصغر فرهادی دیدار کند؛ زیرا او ادعا می‌کند که کسی به نام آزاده مسیح زاده نمی‌شناسد.
ده ماه بعد فیلم «قهرمان» در جشنواره کن برای بار نخست به نمایش درمی‌آید. آزاده مسیح زاده از آشنایانی درباره موضوع فیلم می‌پرسد و متوجه شباهت بسیار داستان آن با مستند خود می‌شود. اصغر فرهادی هیچ نامی از آزاده مسیح زاده در هیچ جای فیلم خود نمی‌آورد.
سپس در کارزاری در اینستاگرام خبر شباهت فیلم اصغر فرهادی با مستند آزاده مسیح زاده منتشر شده تا جایی که در مصاحبه‌ای از اصغر فرهادی در این باره سؤال می‌شود. او نیز می‌گوید که کارگاه او جنبه تحقیقاتی داشته و از ایده کسی استفاده نکرده است.
نظرات مانی حقیقی درباره اصغر فرهادی
مانی حقیقی کارگردان شناخته شده ایرانی به من گفت: " بعد از دیدن «شهر زیبا» شگفت‌زده شده بودم. از اصغر فرهادی که تابه‌حال او را ندیده بودم دعوت کردم تا به منزل من بیاید. او به من درباره ایده فیلم جدید خود «چهارشنبه‌سوری» گفت و من هم در پروبال دادن به داستان به او کمک کردم.
تا صبح بیدار بودیم و روی فیلم‌نامه کار کردیم. پس از آن به مدت 8 ماه روی این پروژه وقت گذاشتیم. روزی که برای اولین‌بار یکدیگر را دیدیم، روزی بود که با هم شروع به نوشتن کردیم. همانند عشق در نگاه اول بود."
بعد از فیلم «چهارشنبه‌سوری» اصغر فرهادی و مانی حقیقی بار دیگر و برای فیلم «درباره الی» با یکدیگر همکاری کردند. اصغر فرهادی به مانی حقیقی پیشنهاد نوشتن مشترک فیلم‌نامه را داد و از او خواست کارگردانی فیلم را برعهده بگیرد. اما مانی حقیقی ایده فیلم را نپسندید.
مانی حقیقی همراه با اصغر فرهادی به مدت دو ماه دیگر روی فیلم‌نامه کار کرده و هر روز با یکدیگر ملاقات می‌کردند. مانی حقیقی در نهایت در فیلم به ایفای نقش پرداخت و از او در فیلم «درباره الی» به‌عنوان نویسنده یادی نشد.
پس از فیلم «جدایی نادر از سیمین» مصطفی پورمحمدی که در ورکشاپ فیلم‌نامه‌نویسی اصغر فرهادی در سال 2009 شرکت کرده بود، گفت: " هم‌کلاسی‌های من با من تماس گرفته و ادعا کردند که ایده این فیلم از فیلم کوتاهی که در ورکشاپ توسط من ساخته شده بوده، گرفته شده است."
چندی بعد اصغر فرهادی باز هم با مانی حقیقی درباره ایده فیلم «گذشته» تماس می‌گیرد. ایده این فیلم شباهت بسیاری به داستان زندگی خود مانی حقیقی و اتفاقی که درگذشته برای او افتاده بود داشت. خود مانی حقیقی این داستان را برای اصغر فرهادی تعریف کرده بود.
اصغر فرهادی مانی حقیقی را به‌عنوان نقش اول فیلم «گذشته» در نظر گرفته بود. مانی حقیقی به مدت 6 ماه زبان فرانسوی تمرین می‌کند، اما در نهایت اصغر فرهادی فرد دیگری به عنوان نقش اول برمی‌گزیند.
اصغر فرهادی هیچ‌گاه نامی از مانی حقیقی و این که این فیلم داستان زندگی اوست نمی‌برد. این مسئله برای مانی حقیقی مهم نبود، اما برایش عجیب بود که چرا اصغر فرهادی به او حتی اشاره‌ای هم نکرده است.
روابط اصغر فرهادی و مانی حقیقی به‌تدریج کم‌رنگ شد. بعد از مدتی اصغر فرهادی باز هم با او تماس گرفته و می‌گوید در حال ساخت فیلمی در اسپانیاست، اما مانی حقیقی می‌گوید که دیگر مایل به همکاری با او نیست.
در نهایت مانی حقیقی و اصغر فرهادی در نوشتن فیلم‌نامه «همه می‌دانند» با یکدیگر کار می‌کنند. اصغر فرهادی در تیتراژ پایانی از همسر، دخترش و مانی حقیقی تشکر می‌کند، نه چیزی بیشتر از این.
نظرات ترانه علیدوستی درباره اصغر فرهادی
ترانه علیدوستی که در 4 فیلم اصغر فرهادی به ایفای نقش پرداخته است، درباره این کارگردان می‌گوید: "من وقتی عنوان فیلم «همه می‌دانند» را دیدم بسیار خندیدم. گویی اصغر فرهادی ترس‌های خود را به تصویر کشیده بود.
برای مدت زیادی ما به این عنوان می‌خندیدیم و می‌گفتیم باشد، همه چیز برای تو، اصغر. هر کاری دوست داری بکن. ما در مورد یک نابغه صحبت می‌کنیم. نابغه‌ای که ایده‌های افراد اطراف خود را می‌بلعد."
صحبت های اصغر فرهادی با نیویورکر درباره ممنوع‌الکاری اش
در یکی از آخرین صحبت‌های ما با یکدیگر درباره حقیقت این ماجراها، اصغر فرهادی به من گفت که در یکی از سخت‌ترین دوران زندگی‌اش از لحاظ احساسی قرار دارد. نمی‌داند آیا می‌تواند به ایران بازگردد یا خیر. آیا می‌تواند باز هم پدر و مادر خود را ببیند؟
نمی‌داند آیا همسر و دخترش می‌توانند برای دیدن او از ایران خارج شوند؟ اصغر فرهادی به من گفت: "من می‌دانم که مشکلاتی دارم، اما این مشکلات ربطی به مسائلی که شما درباره‌اش نوشته‌اید ندارد. من نه سفیدم، نه سیاه. من خاکستری‌ام. من یک شخصیت خاکستری‌ام."
از او پرسیدم که آیا قصد دارد برای همیشه به آمریکا نقل‌مکان کند؟ او پاسخ داد: "بین دوراهی گیر کرده‌ام. از طرفی اگر در ایران فیلم بسازم، فیلم‌هایم تأثیرگذارتر و قدرتمندتر خواهند بود و برای مردم کشورم از اهمیت بیشتری برخوردار است.
از طرف دیگر اگر در ایران بمانم و این فیلم‌ها را بسازم، گویی همه شرایط سیاسی را قبول کرده‌ام و نسبت به شرایط مردم کشورم بی‌توجه هستم."
اصغر فرهادی به من گفت هنگامی که فیلم «قهرمان» در کن به نمایش درآمد، در حال ایجاد تغییراتی در تیتراژ بوده و قصد داشتند نام آزاده مسیح زاده را به آن اضافه کنند، اما به دلیل ایجاد مشکلی این اتفاق نمی‌افتد.
او برای این که درباره هنرجوی خود سخن گفته عذرخواهی کرد و گفت: "ایشان آدم بدی نیست. من تمام عمرم فیلم هایم را درباره نبرد بین خیر و خیر ساخته‌ام و او را درک می‌کنم. هنگامی که جوان بودم، عاشق نخستین فیلم خود شدم. فیلم خیلی خوبی نبود، اما آن زمان فکر می‌کردم این را من ساخته‌ام. پس می‌توانم حس ایشان را درباره مستندی که ساخته است درک کنم."
در ماه اوت به اصغر فرهادی اعلام شد که به همراه تعدادی از کارگردانان ممنوع‌الکار شده است. او معتقد است به دلیل نادیده‌گرفتن اخطارها برای اکران نکردن «قهرمان» در جشنواره فیلم اورشلیم در این لیست قرار گرفته است.
منبع: Newyorker
اخبار مرتبط
