اختصاصی سلام سینما- تنها یک نگاه اجمالی به آثار تیم برتون کافی است تا بتوان گفت که او فیلمسازی است که دیدگاهی منحصر به فرد در ساخت آثار فانتزی دارد.

فیلم‌های او به بیننده این امکان را می‌دهد که پرنده خیالش را رها کند و به تماشای اثری خیالی و در عین حال گیرا بنشیند.

تیم برتون، ساخت فیلم را از کودکی و با استاپ موشن شروع کرد و چون از همان زمان به این کار علاقمند بود؛ در مدرسه هم آن را ادامه داد و در نهایت تحصیلاتش را در انستیتو هنر کالیفرنیا به اتمام رساند و بلافاصله در «والت دیزنی» مشغول به کار شد.

او اولین فیلمش را با عنوان «فرانکن وینی/ Frankenweenie» در سن 26 سالگی ساخت اما دیزنی آن را برای نمایش در رده سنی کودکان نامناسب خواند و آن را توقیف کرد. این فیلم کوتاه 29 دقیقه ای، یک بازسازی از شخصیت فرانکنشتاین با دیدگاه شخصی «برتون» برای یک سگ بود. البته گفتی است که برتون نسخه بلند آن را در قالب انیمیشن در سال 2012 ساخت و برایش نامزد اسکار و بفتا شد؛ جالب اینجا است که والت دیزنی آن را منتشر کرد.

برتون، هشتمین کارگردان پولساز دنیا است و برای ساخت فیلم هایی با بودجه پایین و فروش نجومی مشهور است. او اولین فیلم بلندش را با بودجه 8 میلیون دلار ساخت و فیلم بیش از 40 میلون فروخت. پرفروش ترین فیلم کارنامه او، «آلیس در سرزمین عجایب» است که بیش از 1 میلیارد دلار در گیشه فروش داشته است.

اگر بخواهیم از فضای کار برتون بگوییم به طور کلی، فضای فیلم های او صفر و یک است؛ یا دلگیر و سیاه است و یا به شدت رنگی و شاد. قهرمان فیلم های او عجیب و غریب و مردم گریز و در عین حال اخلاق مدارند و آنتاگونیست های داستانش، مرموز و آب زیرکاه هستند.  

اغلب یک شیطنت ظریف در آثار برتون مشهود است که نشان می دهد هنوز کودک درونش شاد و سرزنده می خواهد خودنمایی کند. او با طراحی شخصیت و فضا، امضایش را پای کارش می گذارد. حتی در بعضی فیلم هایش، لوگوی کمپانی پخش کننده را دستکاری می کند تا شبیه تم فیلم شود.

در ادامه، دیگر ویژگی های بارز آثار «تیم برتون» را مرور می کنیم:

- قهرمان‌های منزوی

قهرمان های فیلم های برتون، جوان هایی اخلاق مدار، دوست داشتنی، باهوش اما به لحاظ اجتماعی منزوی و مطرود هستند.

شخصیت ادوارد در «ادوارد دست قیچی» به واسطه مرگ ناگهانی سازنده اش نیمه کاره مانده و به جای دست قیچی دارد. او زیاد به خودش آسیب رسانده، صورتش پر از جای زخم است و ظاهری غلط انداز دارد. ادوارد که می داند در میان مردم عادی جایی برایش وجود ندارد؛ دور از آنها زندگی می کند.

شخصیت آلیس در «آلیس در سرزمین عجایب»، دختری منزوی و درونگرا اما سرکش است. او دوست صمیمی ندارد و ظاهرا دوستان نزدیکش ساخته ذهن خیال باف او هستند.

شخصیت جیک در «خانه دوشیزه پرگرین برای بچه های عجیب» کمی عجیب و غریب، دست و پا چلفتی اما باهوش است و مثل آلیس و ادوارد دوست نزدیکی ندارد.

- معشوقه‌های بلوند

دخترهای زیبا و مورد توجه قهرمان داستان در فیلم های تیم برتون، معمولا بلوند هستند. انگار که معیار زیبایی برای او بلوند بودن است. «اِما» در «خانه دوشیزه پرگرین»، «ویکی ویل» در «بتمن» و «کیم» در «ادوارد دست قیچی» نمونه هایی از این قبیل اند.

- فضای حومه‌ای

یک فضای حومه ای آرام و دوست داشتنی با خیابان های عریض و خانه هایی که چمن حیاطشان کاملا مرتب شده اند را به شکلی یکسان در چند اثر برتون مثل «ادوارد دست قیچی»، «ماهی بزرگ» و «فرانکن وینی» می توان دید. این فضا شبیه به محله کودکی های او است.

- دنیای فانتزی گوتیک

داستان های کودکانه زمانی برای بچه ها جذاب است که آن را با آب و تاب و جذاب برایشان تعریف کنیم. هرچه جزئیات بیشتر باشند و تخیلات کودک را بیشتر به چالش بکشند برای او شنیدنی ترند. این همان کاری است که برتون در روایت داستانش انجام می دهد. نتیجه اینکه هم کودکان و هم آنهایی که کودک درونشان هنوز تشنه شنیدن داستان های جذاب است از دیدن آن لذت می برند. شخصیت های عجیب و غریب در فضایی گوتیک و با جزئیاتی که بیننده را به وجد می آورد؛ توصیف مناسبی از دنیای فانتزی برتون است.

-فیلتری از قرمز زننده و سایه‌های سبز

در فضاهایی که قرار است ایجاد وهم کنند، برتون در استفاده از رنگ جسارت به خرج می دهد و یک فیلتر قرمز به فیلم اضافه می کند. البته فیلتر سبز هم در فضاهای وهم آور فیلم های او به چشم می خورد.

- ماشین‌های روب گلدبرگ

طرز کارکرد ماشین های «روب گلدبرگ» به این شکل است که یک پروسه ساده را به شکلی پیچیده انجام می دهد و ظاهرا این ماشین مورد علاقه برتون است.

در تیتراژ آغازی «ادوارد دست قیچی»، ماشینی را نشان می دهد که به شکلی پیچیده اما کاملا هنرمندانه کلوچه درست می کند. یا در «ماجراجویی بزرگ پی وی»، یک ماشین تهیه صبحانه وجود دارد که به اندازه یک ضیافت شاهانه فعالیت می کند و در نهایت نیمرو تحویل می دهد.

- آدم‌های معلق در هوا

برتون در استفاده از عنصر خیال بسیار دست و دلباز است. او با هوشمندی خواسته های ذهنی مخاطبش را در قالب فیلم به او نشان می دهد. مثلا پرواز کردن یا در هوا شناور ماندن که از آرزوهای بشر بود (هرچند حالا میسر شده است) را در بسیاری از فیلم هایش مثل «بیتل جوس»، «چارلی و کارخانه شکلات»، «آلیس در سرزمین عجایب»، «خانه دوشیزه پرگرین برای بچه های عجیب» و «اسلیپی هالو (در ایران با عنوان: شوالیه بی سر)» به تصویر کشیده است.

- طنازی خوفناک

درست است که فیلم های برتون فانتزی هستند و انتظار اِلمان های فیلم های فانتزی را می توان از آن داشت اما گاهی حس طنزپردازی او کمی ترسناک می شود. نمونه بارز آن را در «بیتل جوس»، «عروس مرده»، «فرانکن وینی» و «حمله مریخی ها» می توان دید.

- شب‌های مهتابی

سکانسی از شب مهتابی با نمایی از ماه کامل را در چندین فیلم برتون می توان دید. این نما می تواند رمانتیک یا دلهره آور باشد.

- بازیگران پرتکرار

 برتون هم مثل هر کارگردان صاحب سبک دیگر، گروه ثابتی از بازیگران را در بیشتر فیلم هایش به کار می گیرد.

اولین همکاری او با «جانی دپ» به فیلم «ادوارد دست قیچی» برمی گردد و از آن زمان او در 8 فیلم برتون حضور داشته است. همچنین آنها در زندگی واقعی دوستانی صمیمی هستند و «دپ» پدرخوانده پسر او است.

دیگر بازیگری که در بیشتر فیلم های برتون حضور داشته، «هلنا بونهام کارتر» است که مادرِ 2 فرزند برتون است.

از دیگر بازیگران پر تکرار در فیلم های برتون می توان «اوا گرین» و «مایکل کیتون» را نام برد که در چندین فیلم او حضور داشته اند.

منبع: imdb

مترجم و نویسنده: زهرا توللی