سرزمین آوارگان: سرزمین آرامش
سرزمین آوارگان: سرزمین آرامش
در جهان پر ملال امروز میان انبوهی از عادات و شیوه های تکراری، گاه تجربه ی زیستی جدید مسیری تازه پیش روی انسان گشوده و فصلی نو در زندگی او رقم می زند. تجربه ای که می تواند به تبلور اندیشه ای بینجامد و به درازای عمری طول بکشد.
فیلم « سرزمین آوارگان »، روایتی مستندگونه از زندگی کوچ نشینی زنی به نام فرن در آستانه ی شصت سالگی است که بخش های مهمی از زندگی خویش همچون شغل، همسر و خانه اش را از دست داده و حال تصمیم می گیرد مسیری دیگر برای ادامه ی زندگی انتخاب کند. بنابر این چهار دیواری خانه ی خویش را رها کرده، سوار بر چهار دیواری متحرک ( ماشین ون ) می شود؛ از شهری به شهر دیگر و از صحرایی به صحرای دیگر زندگی کوچ نشینی را در پیش می گیرد. فرن برای گذران این نوع زندگی خویش شغل های مختلفی را تجربه می کند. از کار در شرکت آمازون گرفته تا کار در رستوران و نظافت سرویس های بهداشتی و فعالیت های خدماتی دیگر... او در طول این مسیر با آدم های گوناگونی روبرو می شود. انسان هایی با دغدغه های متفاوت که اغلب سال های جوانی خویش را در کنار خانواده و جامعه سپری کرده و حال در دوران بازنشستگی با کوله باری از تجربیات تلخ و دردناک به زندگی سیار رو آورده تا در پناه طبیعت و در کنار افرادی شبیه به خود، آرامش از دست رفته ی خویش را باز یابند.
خوب بیندیشیم درمیان آثار ادبی و نمایشی زنان بسیاری از جنس فرن را مشاهده می کنیم که اغلب با شخصیت های کلیشه ای معرفی شده اند. زنان تنهایی که درگیرودار مشکلات جامعه زندگیشان به تلخی گراییده، به مرور روحیه ای ستیزه جویانه پیدا کرده و گاه حتی در دام دیدگاه های بدبینانه ای همچون جامعه ستیزی و مرد ستیزی افتاده اند. گرچه برخی از آنها به سختی توانسته اند بر مشکلات فائق آیند ولی برخی تسلیم شرایط سخت خویش شده و نقش قربانی را در جامعه ایفا کرده اند.
« سرزمین آوارگان » اما، تصویر متفاوتی از یک زن تنها ارائه می دهد. داستان فیلم پیش از آنکه غمنامه یا روایت تراژیک زندگی یک زن و یا حتی زنانی شبیه فرن باشد، سیر آرام تحول زنی را نشان می دهد که با تمام مشکلات زندگی صبورانه کنار آمده و بدون نگاه معترضانه ای آن را ادامه داده است.
از بیرون که به زندگی فرن بنگریم، او را زنی می بینیم که در دنیایی سخت و خشن زندگی می کند. با ظاهر و پوششی اغلب مردانه؛ سوار بر ماشین ون که آن هم بیشتر می تواند وسیله ی نقلیه مردانه باشد تا زنانه مدام در پیچ و خم جاده ها در حال حرکت دیده می شود. بسیاری از محیط های کاری و فعالیت های کارگری اش همچون جابجایی بار سنگین و کار با ابزار و تجهیزات و حتی تعمیر و بازسازی ماشینش که تاکنون هیچ تجربه ای در آن نداشته اغلب مردانه است. ولی در کنار این دنیای به ظاهر سخت و خالی از ظرافت نمی توان دنیای لطیف و زنانه ی او را نادیده انگاشت. دنیای پر احساسی که به روایت لطافت بخشیده و مخاطب را از ابتدا تا انتها با خود همراه و همدل می کند.
فیلم با تصویر چند حجره کنار هم، در دل صفحه ای سراسر سفید و برفی آغاز می شود. کرکره ی یکی از این حجره ها توسط فرن به سمت بالا کشیده می شود. فرن تعدادی وسیله و چند جعبه کارتون از آنجا خارج می کند که در میان آنها چند دست لباس دیده می شود. لحظه ای به یکی از آنها خیره شده، به آرامی آن را در آغوش گرفته و اشکی از چشمان او سرازیر می شود. در ادامه معلوم می شود لباسها متعلق به همسر اوست که به تازگی آن را از دست داده است. تماشای این تصویر میان فضای سرد و سنگین آن مکان، غم عزیز از دست رفته ای را به مخاطب القا می کند. احساس فقدانی که در ابتدای فیلم میان چشمان فرن تلألؤ پیدا می کند و با اشک سرازیر می شود.
فرن از آن محله که گویا خالی از سکنه به نظر می رسد دور شده و با تعداد اندکی لوازم، دل به جاده زده و به پیشنهاد یکی از دوستانش به کاروان باب ولز ملحق می شود. کاروان باب ولز به رهبری فرد میانسالی به همین نام در صحرای آریزونا اردوگاه و امکانات حمایتی برای عشایر مبتدی و کسانی که نیازمند کمک هستند، تشکیل شده است؛ برای افراد درد کشیده ای همچون فرن که در دوره ی میانسالی و یا در سال های پایانی زندگی خویش شرایط سختی در جامعه پیدا کرده و از طریق این سبک زندگی ارزان قیمت و کنار هم بودن می خواهند درد و رنج خویش را فراموش کرده و آسایش بیشتری کسب کنند.
فرن فضای درون ماشینش را تبدیل به خانه ای کوچک و ساده کرده و زندگی جدیدش را در کنار این آدم ها تجربه می کند. آدم هایی که گاه پای درد دلشان نشسته و با آنها همدردی کرده است. گاه با آنها شادمانی کرده و خندیده است و گاه هنگام ناراحتی و ناخوشی به کمک آنها رفته است. بستگان نزدیک از او می خواهند که کنار آنها زندگی کند، ولی او نپذیرفته، بی هیچ گلایه و شکایتی از وضع موجود همچنان به مسیر پرتلاش خویش ادامه می دهد؛ مسیری که نه تنها او را به افسردگی و خمودی نکشانده بلکه بیشتر نوع دوستی اش را در مواجهه با آدم هایی شبیه به خود در معرض تماشا گذاشته است. می توان گفت زندگی او بیش از آنکه با بی خانمانی همراه باشد، سرشار از قرار و سکون می شود و بیشتر از سخت بودن شادی و نشاط آور است.
« سرزمین آوارگان » روایتی است در سفر با جلوه های چشم نواز طبیعت. جلوه هایی که گاه در طول داستان به صورت نمادین ظاهر شده و بر زیبایی حسی و بصری فیلم می افزایند. در واقع تصاویر صحرای آریزونا با رشته کوه های کوتاه و بلند، طبیعت اغلب خشک، صحنه های طلوع و غروب خورشید در افق و تکرار نمایش صخره و کاکتوس هایی که هرازچندگاهی قاب تصویر را پر می کنند بی ارتباط به آدم های آنجا نیستند.
در جایی باب ولز در باب گفتگو با فرن و همدردی با او در حالی که از طبیعت به عنوان مکانی برای فراموشی دردها و دگرگونه نگریستن یاد می کند، قاب دوربین همزمان تصاویری نزدیک از کاکتوسهای صحرایی نشان می دهد که با قامتی برافراشته و تیغ هایی که بر تنشان خودنمایی می کنند، گویی استقامت و پایداری خویش را به رخ می کشند. در اینجا می توان گفت مقاومت گیاه کاکتوس به خشکی و بی آبی بی شباهت به پایداری آدم هایی از جنس فرن نیست؛ انسان هایی که طراوت و جوانی شان را سپری کرده و حال با حداقل امکانات زیستی سرسختانه به زندگی خویش ادامه می دهند.
از دیگر تصاویر نمادین در روایت، عنصر پرتکرار سنگ و صخره است که در قسمت های مختلف فیلم دیده می شود. در جایی تصویر فرن را قدم زنان بر روی صخره های بلند ساحل دریا می بینیم در حالی که موج ها خود را به شدت به صخره ها می کوبند و در آسمان تک پرنده ای در حال پرواز است. این صحنه می تواند تداعی گر تنهایی پرفراز و نشیب فرن در میان روزهای پر تلاطم زندگی باشد. یا در صحنه ای دیگر او را ایستاده، باز هم بر بلندای صخره ای میان انبوهی از درختان تماشا می کنیم در حالی که با صدای بلند نام خود را فریاد می زند و یا در فضایی دیگر که او همچون کودکی میان صخره های بزرگ و کوچک در حال دویدن است. در واقع این تصاویر علاوه بر سرسختی و ایستادگی فرن از همنوایی و وصل شدن هرچه بیشتر او به شکوه و عظمت طبیعت می گویند؛ همچون صحنه ای که او در دل جنگلی سرسبز در حالی که نگاهش را به درختان سربه فلک کشیده که گویا قلب آسمان را نشانه رفته اند، دوخته است، تنه ی درخت عظیمی را با شگفتی لمس می کند.
در آخر نمی شود از تکرار تماشای نور خورشید از پشت رشته کوه های افق در قاب نقاشی داستان گذشت وقتی همزمان با آن، شروع زندگی عشایری فرن صورت می گیرد. تابشی نمادین بر صفحات تاریک زندگی فرن که تکرارش حکایت همان غروب روزهای سخت و طلوع دوباره ی روزهای روشنی است. قابی که بیش از پیش بر امید بخشی این مسیر صحّه می گذارد.
« سرزمین آوارگان »، تابلویی به زیبایی طبیعت است که بر صفحات زندگی فرن و آدم های شبیه به او جاری شده است. روایتی است که پیش از آنکه تماشاگر را به تفکر وا دارد او را به لذت تماشا دعوت می کند؛ داستانی که بیشتر از ماندن، رفتن و بیشتر از مردن، زیستن و نشاط را القا می کند. در واقع « سرزمین آوارگان »، سرزمین ثبات زنی شصت ساله است که با دور شدن از هیاهوی بیرون و پناه بردن به آرامش درون امیدی در زندگی خویش ایجاد می کند. امید دوباره زیستن با تمام فقدان هایی که داشته است زیرا همانگونه که باب ولز در صحبت های پایانی اش با فرن می گوید: "هیچ فقدانی ابدی نیست و هیچ خداحافظی نهایی وجود ندارد. همه ی ما روزی، جایی با آنها که از دستشان داده ایم ملاقات خواهیم کرد".