پنج ویژگی ملاقات خصوصی | رنج رنگارنگ و فانتزی غم
اختصاصی سلام سینما - «ملاقات خصوصی» از جمله فیلم‌هایی بود که در جشنواره فجر چهلم موردتوجه منتقدان و تماشاگران قرار گرفت. این فیلم در نمایش ۱۰ روزه خود در جشنواره، موفق شد حدود یک میلیارد تومان بفروشد. اما شرایط اجتماعی ملتهبی چند ماه گذشته باعث شد اکران عمومی فیلم مطابق انتظار پیش نرود. امید شمس کارگردان فیلم اعلام کرد که موافق اکران فیلم در این برهه نیست؛ اما در اصل اختیاری در این زمینه ندارد.
به‌زودی با ورود «ملاقات خصوصی» به شبکه نمایش خانگی اما انتظار می‌رود تماشاگران زیادی به تماشای فیلم بنشینند. در این یادداشت پنج ویژگی «ملاقات خصوصی» را مرور کردیم.
پنج ویژگی مهم فیلم «تی تی» | به دریا زدن در دل شب
۱-پایان بندی متفاوت
اگر از کسانی که «ملاقات خصوصی» را تماشا کرده‌اند دربارهٔ بهترین و متفاوت‌ترین ویژگی فیلم بپرسید، در کنار موضوع بدیعش، به پایان‌بندی آن اشاره خواهند کرد. پایان‌بندی که کمتر تماشاگری انتظارش را می‌کشد و از این نظر فیلمساز موفق می‌شود در لحظات پایانی فیلم یک برگ برنده جدید رو کند.
درحالی‌که که سیر روایی داستان بغرنج و تلخ است و قهرمان آسیب‌پذیر فیلم مادام بیش‌ازپیش در دام معشوقه‌اش می‌افتد و تماشاگر را جری می‌کند، در پایان فیلم با یک صحنه فانتزی و شادوشنگول طرف هستیم که غیرمنتظره است و ناگهان فیلم را از آن چارچوب واقع‌گرایانه و تلخش به وادی دیگری می‌برد. یک پایان‌بندی خلاقانه و متفاوت که مهم‌ترین وجه تمایز «ملاقات خصوصی» با فیلم‌های مشابه خود است.
۲-فیلمنامه‌ی منسجم
فیلمنامهٔ «ملاقات خصوصی» فیلمنامه منسجم و دقیقی است با اوج و فرودهای به‌موقع و خرده داستان‌های فکر شده‌ای که هیچ‌کدام مسیری جدا از خط اصلی را نمی‌رود و در نهایت به شکلی همگرا در پایان به یک نقطه می‌رسند. یکی از نکات مثبت فیلمنامهٔ «ملاقات خصوصی» این است که گزافه‌گویی نمی‌کند. نه در دیالوگ‌های شخصیت‌ها توضیح واضحات می‌دهد تا تماشاگر «شیرفهم» شود و نه موقعیت‌ها و کاراکترهای فرعی اضافه‌ای که از خط اصلی داستان مستقل باشند را جدی می‌گیرد. به ین شکل موقعیت‌ها و شخصیت‌ها در تناسبی نانوشته باهم همگی به یک نقطه پایانی گسیل می‌شوند.
علاوه بر این دو تم اصلی داستان یعنی ماجرای عاشقانه از یک سو و ماجرای تعلیق آمیز مرتبط با قاچاق مواد از سوی دیگر در تعادل با یکدیگر پیش می‌روند و هیچ‌کدامشان از دیگری پیشی نمی‌گیرد. نه عاشقانهٔ شخصیت‌ها باعث می‌شود از فضای متلاطم کارشان دور شویم و نه جنبهٔ تعلیق آمیز حوادث نگاهمان را از آن رابطهٔ عاشقانه می‌دزدد.
۳- کارگردانی امیدوارکننده
این اولین فیلم بلند امید شمس است. کارگردانی که البته فیلم‌های کوتاهش پیش از ورود به سینمای بلند برای او اسم و رسمی دست‌وپا کرده بودند. حالا شمس در ملاقات خصوصی نشان می‌دهد که کارگردانی است که حرفی برای گفتن دارد و باید منتظر فیلم‌های بعدی‌اش باشیم.
نکتهٔ مهم دربارهٔ کارگردانی «ملاقات خصوصی» این است که امید شمس فراتر از یک تکنسین خوب که ضرباهنگ و اندازهٔ نما و میزانسن می‌شناسد، به‌عنوان یک «فیلمساز» بخشی از تلاشش را متوجه پایه‌ریزی زیباشناسی در فرم اثر می‌کند. این همان چیزی است که بیش از آنکه به دانش تکنسین گونه کارگردانی مربوط شود، از قوهٔ خلاقهٔ و ذهن یک فیلمساز ریشه می‌دواند.
المان‌های زیباشناختی و فرم هنری «ملاقات خصوصی» از جمله ارزش‌های افزودهٔ این فیلم محسوب می‌شود. ضمن اینکه شمس موفق شده در عین استفاده از عناصر خلاقه، تناسب میان ایده‌پردازی و ملزومات روایت را حفظ کند. یعنی شکل کارگردانی او هماهنگی خوبی با داستان فیلم پیدا می‌کند و کارگردان برای نمایش مهارت‌های خود، فرم را از چارچوب روایت مجزا نمی‌کند.
۴-داستان درگیرکننده
در زمان اکران عمومی «ملاقات خصوصی»، عوامل آن اعلام کردند که فیلم ممیزی خاصی نخورده و نسخهٔ اکران عمومی دقیقاً همان نسخه‌ای است که در جشنواره فجر نمایش‌داده‌شده. اما در این میان یک چیز کوچک و به‌ظاهر بی‌اهمیت، حذف شد؛ اینکه «ملاقات خصوصی» بر اساس داستانی واقعی ساخته شده است. وقتی فیلم را ببینید متوجه می‌شوید که این اتفاقاً نکتهٔ بسیار مهمی است. چراکه یکی از بارزترین ویژگی‌های فیلم که نظر تماشاگر عامه را خصوصاً جلب می‌کند، این است که داستانی گیرا و هیجان‌انگیز و تازه دارد.
امید شمس دست روی مضمونی گذاشته که کمتر فیلمی به آن پرداخته است و در موارد معدودی مانند «مغز استخوان» که آن هم محوریت داستانش درباره رابطهٔ زوجی است که یکی از آنان در زندان به سر می‌برد، این موقعیت دراماتیک اولیه فدای حرف‌های شعاری دهان‌پرکن می‌شود. شمس اما نقطهٔ تأکیدش را بر مقولهٔ خاصی ملاقات شرعی میان زندانیان و همسرانشان گذاشته است.
علاوه بر اینکه ایدهٔ اولیه جذاب به نظر می‌رسد، روایت «ملاقات خصوصی» هم با انسجامی که دارد باعث می‌شود تماشاگر با کاراکترها همراه شود و داستان فیلم را با کنجکاوی خاصی دنبال کند.
۵- تلاش برای آشنایی‌زدایی از فیلم‌های حاشیه شهری
«ملاقات خصوص» از جمله فیلم‌هایی است که با محوریت طبقه محروم و مناسبات زیست آن‌ها ساخته شده است. جریانی که چند سالی می‌شود در سینمای ایران به راه افتاده. موفقیت فیلم «ابد و یک روز» سعید روستایی، بابی را در سینمای ایران گشود که پیامد آن فیلم‌های زیادی توسط کارگردانان جوان و تازه‌کار ساخته شد که داستان خود را در زندگی طبقهٔ محروم و مستضعف دنبال می‌کردند که از جمله آنان می‌توان به «شنای پروانه» اشاره کرد.
یکی از مهم‌ترین انتقاداتی که همیشه به این جریان وارد شده، عدم شناخت و درک صحیح از مناسبات طبقاتی کاراکترها در این فیلم‌هاست. نگاه توریستی به طبقهٔ محروم و تحریف وجههٔ عاطفی طبقاتی در شخصیت‌های حاشیه‌نشین از جمله مواردی است که چه در فیلم‌های روستایی چه باقی فیلم‌هایی که متأثر از فیلم او ساخته شده‌اند، می‌توان به آن‌ها تاخت. امید شمس اما در «ملاقات خصوصی» سعی ویژه‌ای می‌کند تا به دام این نگاه توریستی یا به تعبیر دیگر این «پورنوگرافی فقر» نیفتد. او که خود نسبت مستقیم با این طبقه داشته و به گفته خودش در دوران خردسالی، یک کودک کار بوده است، در فیلمش سعی می‌کند شخصیت‌ها و اتفاقات را به‌گونه‌ای تصویر کند که تماشاگر توأم با یک حس ترحم فیلم را پی نگیرد. قرار نیست برای شخصیت‌ها دلسوزی کنید، قرار است با داستان آنان همراه شوید و با قهرمان داستان هم‌ذات‌پنداری کنید.
تلاش امید شمس برای آشنایی‌زدایی از نگاه ترحم‌برانگیز به طبقهٔ محروم و طراحی استقلال عاطفی و شخصیتی برای کاراکترهای «ملاقات خصوصی» از جمله نکات قابل‌توجه این فیلم است.