یادداشتی بر فیلم 2001:یک ادیسه فضایی
من انسان هستم.انسانی که باارزش ترین و به قول خالقم اشرف مخلوقات هستم.انسانی که خلق شد تا خلق کند.انسانی که مخلوقی است که برترین ها را خلق میکند.
انسانی که از بدو ورود به این دنیا در حال تکامل و رشد بود.در تمام دوران وجود انسان روی زمین نسل برتر انسان بقا را تجربه میکرد.چگونه انسان برتر بقا را تجربه کرد؟با ساخت ابزار.انسان برای جنگیدن با طبیعت و موجودات نیاز دارد ابزاری داشته باشد.انسان ابزاری به نام اسلحه برای خود ساخت.اسلحه ای که ابزاری برای کشتن و زنده ماندن است.
نسخه ویدیویی این مقاله رو میتونید از لینک زیر تماشا کنید:
yun.ir/df0sx9
انسانی که غافل از به کار گرفتن هر نوع ابزار و وسیله ای است،در میان استخوان های چهارپایی یک ابزار پیدا میکند.وسیله ای برایکشتن.وسیله ای برایزنده ماندن.میمون یا انسان یاد میگیرد چطور این ابزار را به بالای سر ببرد و پرتاب کند.میلیون ها سال بعد همان انسان که از نسل میمون ها تکامل یافته ابزاری را به سمت کهکشان پرتاب میکند.(نقل قولی از فیلم 2001:ادیسه فضایی
برای درک ادامه متن نیاز است درباره ی نظریه تکامل چارلز داروین توضیحاتی بدهم.چارلز داروین میگوید تمام موجودات در حال تکامل هستند.او با مطالعه ی کتاب اصول زمین شناسی از چارلز لایل به این نظریه رسید.این کتاب در ابتدای صده ی 18(1800) منتشر شد.در کتاب اصول زمین شناسی لایل میگوید که افرینش هر نوع موجودی از یک نقطه شروع شده و موجودات همین طور تبدیل به گونه های جدیدتر شده اند.این کتاب به شدت در جامعه ی ان سال ها جنجال درست کرد چون بر خلاف باور های دینی مردم بود.داروین با مطالعه بر روی فسیل ها و بقایای موجودات به این موضوع پی برد که موجودات برتر از هر گونه بقا یافتند و تبدیل به گونه ای جدید شدند.او به این موضوع پی برد که انسان ها نسخه ای تکامل یافته از میمون هاست.پس از انسان کنونی هم به انسانی پیشرفته تر تبدیل میشود.
برای اینکه نظریه تکامل را بهتر درک کنید برایتان یک داستان میگویم.
در زمان های قدیم تمام زرافه ها گردن کوتاه بوده اند.بچه ی یک جفت زرافه گردن بلند شد.او تولید مثل کرد و نسل زرافه های گردن بلند را ادامه داد.زمانی تمام این زرافه ها(گردن کوتاه ها و گردن بلند ها) در یک جنگل گرفتار شدند که درخت هایی بلند داشت.تنها گروه گردن بلند زرافه ها زنده ماندند و به این صورت نسل زرافه های گردن کوتاه منقرض شدند و نوع گردن بلند زرافه ها تکامل پیدا کردند.
تکامل به این صورت است:بقای قوی تر ها.منظور از قوی بودن صرفا قوت جسمانی نیست.قوی بودن از هر لحاظ.
حال برگردیم به فیلم ادیسه فضایی.کوبریک با استفاده از یک سکانس بی نظیر که یکی از بهترین سکانس های تاریخ سینما است تکامل را نشان میدهد.جایی که دو گروه از میمون ها(که به نظر گروهی ضعیف تر و گروهی قوی تر است) بر سر برکه ای مشاجره میکنند.میمونی که یک استخوان پیدا کرده میمونی از گروه مقابل را میکشد و بقیه میمون های همگروه میمون کشته شده فرار میکنند.به این صورت گروه قوی تر میمون ها توانستند از اب استفاده کنند و زنده بمانند.در انتهای این سکانس شات بی نظیری وجود دارد.شاتی که در ادامه ان را تماشا میکنیم:
yun.ir/6i34e4
در این شات کوبریک با یک کات به میلیون ها سال بعد میرود.تنها با یک کات!این شات اوج نبوغ کوبریک در میزانسن را نشان میدهد.کمی این شات را تحلیل کنیم:
کوبریک با این شات نشان میدهد که ابزاری که انسان برای کشتن و زنده ماندن استفاده میکرد حالا تکامل یافته.اگر دقت کرده باشید در قسمتی از فیلم که ان پروفسور در اسانسور ایستاده هوش مصنوعی اسانسور نام،نام خانوادگی و ملیت او را میپرسد.کوبریک میگوید که با اینکه ابزار انسان پیشرفته شده اما هنوز انسان درگیر گروه بندی های مسخره ای مانند ملیت است.کمی جلوتر ما با هوش مصنوعی به نام هال اشنا میشویم.هوش مصنوعی که میتواند بهتر از یک انسان کار کند.اما همین هوش مصنوعی وقتی متوجه میشود که میخواهند او را از سفینه کنار بگذارند بر علیه فضانوردان میشود.تمام این نکته ما را به سمت یک معنی هدایت میکنند:ابزار انسان از خود انسان پیشرفته تر شده.انسان هنوز مانند میمون ها درگیر ملیت است در شرایطی که ابزارش میتواند محاسبه هایی بسیار پیچیده کند و به کهکشان ها سفر کند.
کوبریک و ارتور سی کلارک میخواهند با فیلم ادیسه فضایی چندین پیام را به مخاطب برساند که مهم ترین پیام ان این است که ملیت ها دیگر برای انسانی که انقدر پیشرفته شده نباید اهمیتی داشته باشد.اگر انسان همینطور به تکامل ابزارش ادامه دهد اما نظریه های خود را تکامل نهد توسط ابزارش به سلطه کشیده میشود.
پروسه ساخت فیلم 2001:ادیسه فضایی همراه با نوشتن کتاب 2001:ادیسه فضایی شروع شد و فیلم تنها چند ماه بعد از کتاب عرضه شد.فیلمنامه ادیسه فضای توسط ارتور سی کلارک و کوبریک نوشته شده اما تمامی میزانسن ها ایده کوبریک بوده.بگذارید کمی به هدف کوبریک از ساخت این فیلم بپردازیم.کوبریک بعد از خواندن کتاب های قبلی ارتور سی کلارک با ایده ساخت این فیلم به پیش ارتور سی کلارک رفت.کلارک این ایده را قبول کرد و انها شروع به نوشتن فیلمنامه ادیسه فضایی و کتاب ادیسه فضایی کرده اند.
استنلی کوبریک یک کارگردان مولف است و معمولا کارگردان های مولف برای ساخت تمام فیلم هایشان از یک نوع دید استفاده میکنند و معمولا این فیلم ها از نظر ارائه ی پیام به مخاطب در امتداد هم هستند.
تمام فیلم های کوبریک(به جز اسپارتاکوس)از یک فیلم نشعت میگیرند(دقت کنید امتداد و ارتباط فیلم ها به سال ساخت ربطی ندارد).در نوک راس فیلم ادیسه فضای قرار دارد که به کل انسانیت و تکامل انسانیت را توضیح میدهد.بعد به دو فیلم ایز واید شات و پرتقال کوکی میرسیم.ایز واید شات درباره ی اختلاف طبقاتی و مشکلات زناشویی همان انسان تکامل یافته صحبت میکند.پرتقال کوکی هم درباره ی انارشیزم،شکستن هنجار های جامعه،ترس ها و مشکلات روانی انسان و امنیت انسان های جامعه کنونی چه از نظر روحی و چه از نظر فیزیکی صحبت میکند.
بعد از ان اختلاف طبقاتی و مشکلات جامعه به لولیتا و بری لیندون میرسد و انارشیزیم،هنجارشکنی و امنیت جامعه به کیلینگ،پسز اف گلوری و داکتر استرنج لاو.
پس متوجه میشویم ادیسه فضایی در تمام فیلم های کوبریک تاثیر گذار بوده.در اصل این فیلم ادیسه فضایی نبوده که بر روی بقیه اثار کوبریک اثر گذاشته بلکه ایده این فیلم بوده که کوبریک سال ها ان را در ذهن خود پرورش داده.یک نکته ی جالب هم درباره ی نظریه ها و نوع دید کوبریک قبل و بعد از ادیسه فضایی وجود دارد.کوبریک قبل از ادیسه فضایی سه فیلم مهم ساخت:فیلم های کیلینگ،داکتر استرنج لاو و پسز اف گلوری.در هر سه این فیلم ها تقریبا یک نوع نگاه و دید دیده میشود.امنیت مردم از دید فیزیکی و روانی و تا حدودی جنگ.ولی بعد از ادیسه فضایی به یک باره نوع دید استنلی کوبریک به شدت وسیع تر میشود و نتیجه ان فیلم هایی مانند eyes wide shotوa clockwork orange،shining،barry lyndon،full metal jacket شد.
در هر کدام از اثار کوبریک درباره ی بخشی از مشکلات انسان و انسانیت صحبت میشود.مشکلاتی مثل تکامل،هنجار ها و هنجارشکنی،جنگ،مشکلات روانی،ترس ،مشکلات زناشویی،اختلاف طبقاتی و ...
از طرفی دیگر کوبریک یک همبستگی عجیبی در قاب بندی و میزانسن دارد که در تمام فیلم هایش نکاتی مثل تقارن رعایت میشود.سخت بخش تحلیل اثار کوبریک تحلیل میزانسن های اوست.بالاخره هیچوقت تحلیل ذهن بسیار پیچیده یکی از باهوش ترین هنرمندان تاریخ که ضریب هوشی 200 دارد ساده نیست!
فیلم ادیسه فضای مثال بارز فیلمی است که از زمان خود بسیار جلوتر است.در زمان انتشار این فیلم به هیچ وجه مورد توجه منتقدان قرار نگرفت.در اکران اولیه فیلم 241 نفر از سالن قبل از اتمام فیلم بیرون رفتند.ارتور سی کلارک میگوید هدف استنلی کوبریک همین بوده است که کسی نتواند فیلم را درک کند و پیامش را متوجه شود.
از طرفی دیگر میتوانیم بگوییم که استنلی کوبریک یک فرد دارای وسواس فکری شدید است.او در فیلمبرداری، استفاده ان در فیلم،انتقال احساس و انتخاب بازیگر به مخاطب بسیار وسواس داشته.به گفته ی داگلاس ترامبال متخصص جلوه های ویژه 200 برابر انچه در فیلم دیده ایم فیمبرداری شده است.
استنلی کوبریک به شدت به فیلم های خود اهمیت میداده.حتی بیشتر از زندگی زناشویی یه زوج!بله استنلی کوبریک برای ظبط سکانس اعترافات الیس نیکول کیدمن و تام کروز در فیلم eyes wide shot ان ها را در یک اتاق حبس میکند.بعد از ظبط فیلمنامه انها طلاق میگیرند.
در اصل میتوانیم بگوییم کوبریک بعد از فیلم ادیسه فضایی تکامل یافت و دنیای سینما را تکامل داد.به این دلیل دنیای سینما را تکامل داد چون در هر ژانری فیلم ساخته است.
کوبریک کارگردانی است که یکی از پیچیده ترین ذهن های دنیا را دارد.از هر لحاظی که حبس کنیم کوبریک در ان صاحب سبک است.اما اگر بخواهیم یک موضوع را انتخاب کنیم من میزانسن را انتخاب میکنم.
قاب های کوبریک یکی از خلاقانه ترین،بهترین و پیچیده ترین قاب های تاریخ هنر های بصری است.کوبریک نه تنها میتواند به خوبی از لحاظ روایت عادی داستان بگوید هم استفاده ی خارق العاده ای از روایت بصری دارد.اگر بخواهیم روایت بصری کوبریک را تحلیل کنیم بهترین روش استفاده از قاب های او به صورت ثابت است.البته با این روش هم به هیچ وجه نمیتوان کامل قاب های کوبریک را درک کرد.چون هدفش این بوده که فیلم هایش را نتوانیم درک کنیم!
برگردیم به موضوع تکامل و یک حقیقت بسیار جالب راجع به این فیلم.فیلم 2001:یک ادیسه فضایی مخاطبان را به دو دسته تبدیل میکنند:کسانی که بعد از دیدن این فیلم عاشقش شدند و کسانی که از این فیلم متنفر هستند.اما اگر شما این فیلم را دوست داشته باشید ادیسه فضایی شما را به یک تکامل از نظر فیلم دیدن میرساند.ادیسه فضایی روی نوع دید شما روی فیلم های بعدی که میبینید تاثیر میگذارد.پس ما در فیلم ادیسه فضای چند تکامل میبینیم:تکامل گروه میمون های قوی تر در ابتدای فیلم،تکامل ان یک فضانورد که توانست هال را از بین ببرد و تکامل بیننده ها.در اصل یکی از مهم ترین هدف ها کوبریک در ساخت فیلم ادیسه فضایی این بوده که به مخاطبان نشان دهد تکاملی که در پیش داریم تکامل ذهن و باور های ماست و ما باید دیگر چیز های مسخره ای مثل ملی گرایی را کنار بگذاریم.
برگردیم به ادیسه فضایی.
پایان این فیلم یکی از بهترین پایان های تاریخ سینما است.پایان ادیسه فضایی پایانی است که هیچکس نمیتواند کامل تحلیلش کند.اما میشود کمی راجع به ان صحبت کرد.
فضانورد توانست بر ابزارش غلبه کند.او توانست تکامل بیابد.پس او اولین انسانی بود که توانست یک تکامل بزرگ را تجربه کند و نسل جدیدی از انسان ها را بسازد.چون کوبریک در این فیلم یکی از بزرگترین هدف هایی که در این فیلم داشته نمایش تکامل زیاد ابزار انسان و تکامل کم انسان است.یعنی دیوید توانست نسل جدیدی از تکامل را تجربه کند و نسل جدیدی از انسان ها را تکامل بدهد.
ان نوزاد فضایی هم به نظر از نسل های بعد دیوید بود که تکامل بزرگی یافته بود.
در پایان باید عرض کنم که فیلم ادیسه فضایی در زمان عرضه خود اصلا موفق به جلب توجه منتقدان نشد چون به شدت از زمان جلو بود و شاید اکنون هم هنوز نتوانیم این فیلم را درک کنیم.شاید سال ها بعد هزاران نکات از این فیلم تحلیل شود و معانی جدیدی از این فیلم تحلیل شود.اما اگر بخواهیم در یک جمله هدف استنلی کوبریک از ساخت این فیلم را بگویم میگویم:او میخواست فیلمی بسازد که هر چقدر زمان جلوتر برویم بیشتر ستایشش کنیم.
نویسنده:ماهان پوررمضان(با همکاری علی چراتی)
ممنون از اینکه این مقاله رو مطالعه کردید.اگر این مقاله رو دوست داشتید این پست رو لایک کنید.
حتما نظرتون رو با ما به اشتراک بزارید.
برای اون هایی هم که سی و یک نما رو نمیشناسن باید بگم که سی و یک نما یک رسانه سینمایی هست که هدفش تحلیل و نقد سینمای هنری و اراِئه ی اخبار روز سینماست.توی سی و یک نما کلی خبر،مقاله،ویدیو و پادکست درباره ی سینما و تلویزیون داریم.
اگر هم دوست داشتید از اخبار روز سینما و تلویزیون با خبر بشید،تریلر ها و تیزر های فیلم های روز دنیا رو ببینید و بقیه ی مقالات و ویدیو های ما رو هم ببینید به پیج اینستاگراممون سر بزنید و فالوش بکنید.https://www.instagram.com/cioyeknama/