سینما چگونه واقعیت می سازد ؟

سینما چگونه واقعیت می سازد ؟ آیا وظیفه سینما ساختن دوباره واقعیت است ؟ . پرسش های مطرح شده در این حوزه را با موشکافی تکنیک برخی آثار پاسخ می دهم . سینما علمی خیالی است که از تلفیق دیگر حوزه های هنری تشکیل می شود این جمله به آن معنا است که تکنیک در یک اثر سینمایی ، واقعیت را به مراتب بیش تر از موسیقی ، نقاشی ، تئاتر و حتی معماری دچار تغییرات ناهنجار می کند . 

*برداشت بلند 

این داستان است که مولف را نسبت به گزینش تکنیک و ژانر خاصی سوق می دهد . داستان به خواننده زاویه دید می بخشد و آن زاویه دید تکنیک فیلم برداری و ژانر یک اثر سینمایی محسوب می شود . قواعد فیلم نامه نویسی اگر چه غیر قابل تبدیل و تجزیه نیستند اما طبق چارچوب خاصی سعی در پیدا و پنهان کردن چالش های داستانی دارند . اگر نگرش آلفرد هیچکاک را به تصویر و داستان گویی در سینما مورد پرسش قرار دهیم به این نتیجه می رسیم که آلفرد هیچکاک در کمال تعریف ناپذیری ساختاری ، از قواعد محکم تصویری پیروی می کند که فرم و محتوا بیش از آنکه احساس شود در اشل معمار گونه سینما قرار گرفته اند . نظریه اندره بازن نسبت به تکنیک سکانس پلان یا برداشت بلند تنها طرح یک ایدئولوژی برای ساخت واقعیت از دریچه سینما است . از نظر من سینما نباید و نمی تواند واقعیت را بنا کند . اگر آلفرد هیچکاک در مهم ترین اثر خود «سرگیجه» به دنبال واقعی جلوه دادن داستان خود باشد چیزی از مفهوم روانشناختی ترس از ارتفاع برای مولف باقی نمی ماند و هر ابژه تحت سیطره روابط خلاصه خواهد شد . آنجلو پلوس نیز سعی در ساختن واقعیت کنار دریا و یا چشم اندازهایی پوشیده از مه را ندارد چرا که هنر و مشخصا سینما راهی است آشکارا برای فرار از واقعیت و نه بازگشت و مرور دوباره آن . پس نه تنها تکنیک سکانس پلان یا ساختار قاعده مند و نئوفرماتیک هیچکاک سعی در ساختن واقعیت ندارند بلکه آنچه از سوی مولف واقعی پنداشته می شود را با میزان سن و زاویه دوربین به نمایش می گذارند . 

*دوربین معلق 

در تکنیک سکانس پلان اگر دوربین روی دست های فیلم بردار قرار گیرد به زعم مولفان علاقه مند به این شیوه ، مواجهه مخاطب با وقعیت بیشتر خواهد شد . در دو اثر شهرام مکری «ماهی و گربه» و «هجوم» مخاطب نه تنها از واقعیت در لحظه چیزی احساس نمی کند بلکه به تصویر و داستان در حال روایت نگاهی مشکوک و کنجکاوانه دارد . این تکنیک نه تنها مخاطب را با درونیات اثر مواجه نمی کند بلکه مدام در دنیای خارج از پرده سینما به دنبال مابه ازای بیرونی برای فکت های خود می گردد . و چنین مسئله ای بیش از آن که مخاطب را سرگرم کند دچار دوگانگی و آشفتگی ذهنی خواهد کرد . سینما در ابتدا باید سرگرم کننده باشد  سپس علمی و تجربی . در غرب ایناریتو و در کشور خودمان فرهادی را می توان به عنوان دنبال کنندگان چنین شیوه ای نام برد . ایناریتو پس از ساخته هایی چون «بابل» ، «عشق سگی» و «مرد پرنده ای» با ساخت سینمایی «از گور برخاسته» دوربین را اصولی هدایت کرد اما فرهادی همچنان پس از «درباره الی» اصرار بر شیوه خود دارد . البته که سکانس پلان در آثار شهرام مکری توانایی هدایت و مدیریت وی را در مقام کارگردان نمایان می کند اما چیزی به عنوان مفهوم از سینمای او استخراج نمی شود و برای مخاطب تنها شبهاتی باقی می ماند که پاسخ آن بسته به میل و تحصیلات فردی دارد . بنابراین سکانس پلان و اشکال دیگر دوربین روی دست که به تدوین وابسته است هم چنان غیر سینمایی ترین لحظات را برای مخاطب رقم می زنند . 

*در ذهن دیگران

نقاشی مادر تمام علوم هنری است . تصویر و داستان در نقاشی با گذشتن آنی از ذهن هنرمند لحظه ای را خلق می کنند که به تنهایی می توان آن را ساعت ها نظاره گر بود . در بسیاری از آثار سکانس پلان آنجلوپلوس نقاشی به شکل سینمایی آن دیده می شود و هنر شاعرانه این مولف برای بیننده لذت بخش است . همچنین در آثار علی حاتمی ، جان فورد ، هاوارد هاکس ، اورسن ولز ، هیچکاک و کاپولا نقاشی بر دیگر کاربرد های سینمایی تصویر اولویت دارد و چنین واقعه ای سینما را دارای ریشه و تاریخ خواهد کرد . سینمایی که با حرکات معلق تصویر روایت شود هرگز نمی تواند مفهومی به نام فرم سینمایی تولید و عرضه کند . لارنس فون تریه ، فرهادی ، ایناریتو ، آرونوفکس به جای ساخت واقعیت ذهنی خود به دنبال واقعیت ذهنی دیگران هستند . در واقع تمایل و نگرش کارگردان که می تواند بسیار مهم و جامعه شناسانه باشد ویژگی سینمایی ندارد و به جای آنکه داستان هایی انتخاب کنند که تکنیک قاعده مند داشته باشد مدام به دنبال قصه هایی می گردند که مسئله دیگران است و مولف در واقعیت مسئله دیگران را به مسئله خود تبدیل کرده خواهد کرد . هنر برای مطرح کردن مسئله هنرمند به وجود آمده و هنرمند ترین افراد در سینما کسی است که مسئله شخصی خود را با انتخاب تکنیک مناسب تبدیل به فرصت اندیشیدن برای مخاطب کند .  

نویسنده : علی رفیعی وردنجانی