اطلاعات آفلاین در مرجع‌های آنلاین
این‌روزها با یک کلیک می‌توان به هر داده و اطلاعاتی در هر گوشه جهان و درباره هر موضوعی دست یافت؛ این، رایج‌ترین باور اشتباه عمومی درباره قابلیت فضای شگفت‌انگیز اینترنت و سایت‌ها و منابع موجود در آن است. درست این است بگوییم که اینترنت و منابع مبتنی‌بر نت، این امکان را سریع‌تر، ارزان‌تر و راحت‌تر کرده‌اند. اتفاقا با افزایش تعداد کاربران اینترنت و گستردگی مرزهای این ابزار، دستیابی به منابع موثق خبری بسیار دشوارتر شده است. برای مثال، دانش‌نامه Wikipedia که نه‌تنها نزد ایرانیان بلکه نزد همه کاربران عام و خاص فضای مجازی در گوشه‌وکنار جهان، نامی شناخته‌شده و محبوب در دسترسی سریع به حداقل اطلاعات درباره هر چیزی‌ست، به‌رغم همه این شهرت فراگیر و مورد استفاده‌بودنش، فضایی نامطئمن برای گرفتن اطلاعات مستند و علمی‌ست؛ زیرا اساس کار آن، کمک‌گرفتن از هر اهل قلمی تنها با طی چند مسیر مشخص‌شده ساده برای درج و ثبت اطلاعات است؛ به‌این‌شکل که هرکسی می‌تواند این دانش‌نامه را ویرایش کند یا چیزی به آن بیفزاید. اگرچه مدیران این دانش‌نامه با بررسی‌های خود ولو به‌شکل گزارش‌هایی که سایر کاربران درباره خطاهای اطلاعات موجود در آن می‌دهند، مانع نشر موارد نادرست می‌شوند؛ اما چون این روند، سیر مناسبی ندارد، آنچه برجا می‌ماند، تنها یک‌سری اطلاعات پایه و گاه قدیمی‌ست که حتما باید با چند منبع علمی و مستند به‌روز دیگر، مقایسه شود و بعد مورد استفاده قرار گیرد. با همه این اوصاف، چندسال‌پیش، وقتی کاربران ویکی‌پدیا هنگام مراجعه به این سایت، یا یک صفحه سیاه مواجه شدند که رویش هشداری با این مضمون که «آیا می‌توانید تنها یک‌روز را بدون ویکی‌پدیا تجسم کنید؟!» نقش بسته بود، دل بسیاری از آنها لرزید. هشدار ویکی‌پدیا به‌این‌جهت بود که می‌خواست کاربران را متوجه کند که ادامه‌داربودن فعالیت رایگان، به‌روز و پویای این دانش‌نامه مستلزم نگاه حمایتگر مردمی‌ست و چه‌بهتر که کاربران پرتعداد این منبع، هرازگاهی به هر میزانی که در توان‌شان هست، به آن کمک مالی کنند. ناگفته پیداست، برای مجموعه‌ای که می‌خواهد و به‌نوعی هم تا حدود زیادی موفق شده تا بزرگ‌ترین پایگاه آنلاین داده‌های عمومی در هر زمینه‌ای باشد، حضور مداوم بدون پشتوانه مالی، تبلیغات و اسپانسر، امری به‌غایت دشوار و چه‌بسا ناشدنی‌ست. از سویی، لزوم چنین منبع و مرجعی برای استفاده عمومی در دنیای امروز، انکارنشدنی‌ست. همین امروز وقتی صفحه اصلی این دانش‌نامه را باز می‌کنید، خواهید دید که تنها در بخش انگلیسی‌زبان آن، بیش‌از پنج‌میلیون و 392هزار مقاله وجود دارد. پس جای تعجبی ندارد که چرا هر نام و عنوانی را که در هر جست‌وجوگری وارد می‌کنید، داده‌های ویکی‌پدیایی آن، جزو اولین یافته‌های موتورهاست. مقالات آلمانی، فرانسوی، روسی، ایتالیایی، اسپانیایی، لهستانی، ژاپنی، پرتغالی و چینی هم به‌ترتیب، بیشترین مقالات را در این دانش‌نامه به خود اختصاص داده‌اند. ویکی‌پدیای فارسی هم با ۵۴۱هزار 803 مقاله، جزو فعال‌ترین زبان‌ها در این دانش‌نامه هستند. ویکی‌پدیا تنها دانش‌نامه عمومی آنلاین عصر مدرن نیست و با گشتی در صفحات وب می‌توان به نمونه‌هایی مشابه به‌عنوان پایگاه اطلاعات عمومی یا تخصصی دست یافت که بعضی‌های‌شان پشتوانه علمی بسیار قدرتمندی هم دارند؛ البته با چند تفاوت؛ الزاما رایگان نیستند، الزاما همه موارد را پوشش نمی‌دهند و الزاما ویژگی‌چندزبانه‌بودن را با تنوعی که ویکی‌پدیا ارائه می‌دهد، ندارند اما همه آنها بر مبنای یک اصل اولیه طراحی شده‌اند: Online Databases یا به‌عبارتی «پایگاه داده» هستند و شما تنها با امکان حضور در فضای اینترنت می‌توانید از تازه‌ترین اطلاعات آرشیوی آنها استفاده کنید. امروزه در فضای مجازی، تقریبا علوم مختلف، دانش‌نامه‌های ویژه و کاربردی خود را هم راه‌اندازی کرده‌اند که بسیار بیشتر از نمونه‌های چاپی، مورد استقبال قرار گرفته‌اند. علت چیست؟ مقاله سایت Choo وابسته به دانشگاه تورنتو در کانادا به چند مورد ساده درباره این مقوله اشاره کرده است که عبارتند از جلوگیری از اتلاف وقت، انرژی، هزینه و فضا. در این مقاله می‌خوانیم: «دسته‌بندی‌ها در فضای این سایت‌ها راحت‌تر انجام می‌شود و به‌همین‌علت، کاربران راحت‌تر می‌توانند به موارد مورد نظر خود دست پیدا کنند. با این مجموعه‌‌ها، از صرف هزینه‌های مادی و معنوی برای تهیه نسخه‌های چاپی دانش‌نامه‌ها که عموما جزو کتب گران‌قیمت و حجیم هستند، نیز کاسته می‌شود. ضمن اینکه هم تنوع در چگونگی ارائه داده‌ها افزایش می‌یابد و هم می‌توان به‌سرعت و ساده‌ترین روش، اطلاعات موجود در آنها را ویرایش و به‌روز کرد. در پایان همه اینها باید توجه داشت که دسترسی عمومی به این منابع هم در هر نقطه جهان امکان‌پذیرتر می‌شود». در عصری که عموما آن‌را به‌شکل انفجار اطلاعات تصویر می‌کنند و روش‌های مختلفی برای باخبرشدن از هر موضوع، رویداد، پدیده و... وجود دارد، ایجاد فضاهایی که این موارد پراکنده را به‌شکلی منظم و دسته‌بندی‌شده در اختیار کاربران بگذارند، امری واجب به‌نظر می‌رسد. یکی از زمینه‌های مورد نیاز عموم برای ایجاد مجموعه‌های اطلاعاتی، بخش پرهیجان هنر و به‌ویژه سینماست که پرمخاطب‌ترین بخش این مقوله به‌شمار می‌رود. آنهایی که به یافتن اطلاعات متنوع و به‌روز از فیلم‌ها و سینماگران جهان علاقه‌مند هستند، حتما می‌دانند که به‌جز پایگاه‌های عمومی مانند ویکی‌پدیا یا بخش هنری ام‌اس‌ان و یاهو، سامانه‌های تخصصی مانند IMDb هم وجود دارند. آی‌ام‌دی‌بی، منبعی‌ست که جزئی‌ترین حاشیه‌های به‌اصطلاح فان این عرصه را هم به مخاطب جهانی خود به‌شکلی رایگان عرضه می‌کند و اتفاقا در سال‌های اخیر، مخاطبین خود را هم برای جامع‌ترکردن اطلاعات گردآوری‌شده در آن، به چالش طلبیده است. سایت Lifewire در مقاله‌ای منتشره به تاریخ 16 مارچ 2017 درباره این سامانه آنلاین سینمایی نوشته است: «بانک اطلاعات سینمایی یا همان آی‌ام‌دی‌بی، جامع‌ترین منبع داده‌پردازی فیلم بر روی وب است که پروفایل‌های گسترده، متنوع، کاربردی و دقیقی درباره فیلم‌ها و عوامل آن منتشر می‌کند و به‌عبارتی هرچیزی که از سینما می‌خواهید، در آنجا یافت می‌شود. این مجموعه که از شرکت‌های تابعه Amazon است، در سال 1990 توسط برنامه‌نویسی انگلیسی به‌نام کول نیدهام راه‌اندازی شد که تا سال 1996 با مسئولیت محدود و البته اطلاعاتی محدود، متوسل به منابع آگهی، به حیات خود ادامه می‌داد و از سال 1998 که به‌عنوان بخشی از شرکت بزرگ آمازون درآمد، توانست درآمدهای جنبی مختلفی را البته از فعالیت در حوزه فیلم و سینما به‌دست بیاورد و مرزهای خود را در ثبت و ارائه اطلاعات جهانی، گسترش دهد؛ تاجایی‌که به‌عنوان یک الگو، سایت‌های جامع دیگری روش آن‌را در پیش گرفتند؛ هرچند به موفقیت آن نرسیدند». لزوم وجود چنین پایگاهی برای کسب اطلاعات از سوی جامعه هنری بعضی از کشورها درک شد و امروزه در کنار دانش‌نامه‌های آنلاین معتبری که مبتنی‌بر زبان رایج انگلیسی فعالیت می‌کنند؛ مانند AllMovie که سال 1998 توسط مایکل الرواین؛ هنرمند و کارآفرین آمریکایی و در قالب زیرمجموعه شرکت بزرگ All Media Network ابداع شد، نمونه‌هایی جامع با گستردگی پوشش جهانی اما به زبان‌های ملی وجود دارند که بسیار درخشان عمل کرده‌اند. از جمله آنها باید به KinoPoisk اشاره کرد که به‌رغم روسی‌زبان‌بودن داده‌هایش، به‌خاطر جامعیتی که در امر گردآوری مطالب آرشیوی سینمایی دارد، از سوی رده‌بندی سایت Alexa، در رتبه 257 پربازدیدترین سایت‌های اینترنتی معرفی شده است یا AlloCiné به زبان فرانسوی که پایگاه داده‌پردازی بسیار حرفه‌ای، کامل و معتبری‌ست و از 1993 به‌این‌سو، اعلام موجودیت کرده است. البته نگاه این سایت‌ها، جامع‌بودن اطلاعات بین‌المللی‌ست و تنها منحصر به سینمای ملی خودشان نیستند. در حوزه سایت‌های داده‌پردازی سینمایی آنلاین ملی، می‌توان به JMDB اشاره کرد که محدود به سینمای ملی ژاپن فعالیت می‌کند یا HKMDB که در عرصه سینمای هنگ‌کنگ و KMDb که در دامنه سینمای کره جنوبی کار می‌کنند. سینمای ایران هم باتوجه به گستردگی حضورش در عرصه جهانی در سال‌های اخیر و افزایش حجم تولیداتش، بی‌شک نیازمند یک مجموعه منظم و جامع اطلاعاتی‌ست که البته کوشش‌هایی در این زمینه وجود داشته است. برای مثال، Cinetmag که خود را پایگاه تحلیلی خبری و بانک اطلاعات سینمای ایران و جهان معرفی می‌کند و از سال 1382 شروع به فعالیت کرده است. وب‌گاهی خبری-تحلیلی Sourehcinema هم از قدیمی‌های این عرصه است که زیر نظر حوزه هنری فعالیت می‌کند و خود را اولين و بزرگ‌ترين بانك اطلاعاتی سينمای ايران می‌نامد. تازگی‌ها هم سامانه‌ای به‌نام Manzoom دراین‌زمینه اعلام موجودیت کرده که در شناسنامه خود، مدعی‌ست: «تا به این لحظه توانسته‌ایم اطلاعات ۳۴۱۲۷ عنوان فیلم، سریال و برنامه تلویزیونی را از منابع مطمئن و معتبر استخراج کنیم». این درحالی‌ست که در بخش معرفی سایت جامع IRanMDb هم می‌خوانیم: «ایران‌ام‌دی‌بی تاکنون توانسته دیتابیسی شامل 12هزار صفحه از آرشیو سینمای ایران متشکل از فیلم، بازیگر، کارگردان و... را ایجاد کند که همچنان درحال تکمیل آن است». البته در کنار این موارد باید به سایت‌های دیگری هم که می‌خواهند یک رسانه مرجع برای سینمای ایران باشند، اشاره کرد که معمولا اطلاعات آرشیوی‌شان چندان کامل و دقیق نیست. این مشکل در تمام این دانش‌نامه‌ها به‌چشم می‌خورد و عدم انطباق اطلاعات آنها با هم، ناقص‌بودن قابل توجه بسیاری از آمار و اطلاعات ارائه‌شده در آنها و نبود شیوه‌ای منظم و دقیق در ثبت اطلاعات و بروزرسانی‌شان باعث شده تا همه آنها تنها به‌نوعی کپی‌کننده مطالب مندرج در یکدیگر و حتی سایت‌های غیر مرجع و منابع غیر رسمی باشند که استفاده از آنها را چندان برای علاقه‌مندان جدی سینما مناسب نخواهد کرد.