تأثیر تبلیغات سریال ازازیل بر سلامت روان جامعه

تبلیغات سریال ازازیل که در چند روز گذشته با مشارکت بهرنگ علوی، بازیگر تولید و منتشر شد، جنجال‌ها و واکنش‌های بسیاری در فضای مجازی به‌دنبال داشت. این تبلیغات که با استفاده از عناصر ترس و معما تلاش داشت توجه مخاطبان را جلب کند، موجب نگرانی‌هایی در خصوص تأثیر آن بر روان جامعه، به‌ویژه در شرایط کنونی شد.

در همین راستا، سلام سینما در گفت‌وگو با نیما محمدحسنی، متخصص تبلیغات و نسیم نجفی، روانشناس، به بررسی ابعاد مختلف این شیوه از تبلیغات و تأثیرات مثبت و منفی آن پرداخته است. 

استفاده از ترس بدون افراط

نیما محمدحسنی، کارشناس تبلیغات، در گفت‌وگو با سلام سینما می‌گوید که استفاده از ترس در تبلیغات در صورت استفاده صحیح می‌تواند تأثیر زیادی در جلب توجه و ترغیب به اقدام سریع داشته باشد.

وی با بیان اینکه در تبلیغات تکنیک مشخصی برای استفاده از ترس با نام FOMO (ترس از دست دادن) وجود دارد که در تبلیغ سریال ازازیل نیز شاهد آن هستیم، افزود: این روش در مواردی مانند ترس از ضرر و آسیب، یا ترس از از دست دادن موقعیت اجتماعی، می‌تواند مفید واقع شود، اما باید با دقت و بدون افراط اجرا شود.

در ادامه، محمدحسنی به پدیده‌ عروسک‌های مرموز در تبلیغات اشاره کرد و گفت: این تکنیک می‌توانست برای ایجاد ارتباط با مخاطب در مراحل مختلف کمپین مؤثر باشد، هر چند که انتقال احساس ناامنی به مخاطب این ایده را با چالش‌هایی همراه کرده است.

او در این‌باره افزود: سناریوی تبلیغاتی سریال ازازیل می‌توانست احساس ناامنی هم به مخاطبین انتقال بدهد. حال باید دید در بلندمدت ریسک استفاده از عروسک ترسناک توسط مدیران تبلیغات این سریال چگونه مدیریت می‌شود.

محمدحسنی همچنین در مورد شیوه‌های نظارت بر تبلیغات در کشورهای مختلف گفت: در کشورهای مختلف قوانینی مانند ASA در بریتانیا، FTC در آمریکا و EASA در اروپا وجود دارند که به تبلیغات نظارت می‌کنند؛ این قوانین معمولاً به‌منظور جلوگیری از سوءاستفاده از احساسات مخاطب و کاهش آسیب‌های اجتماعی طراحی شده‌اند.

وی در این‌خصوص افزود: اگر تبلیغ این سریال در فضایی مانند اینستاگرام در فضای بین‌الملل منتشر شده بود، می‌توانست مشکلاتی از جمله حذف محتواهای تبلیغاتی یا جریمه‌های نقدی را به همراه داشته باشد. در ایران، نظارت بر چنین تبلیغاتی بیشتر توسط پلیس فتا انجام می‌شود.

پیامدهای روانی تبلیغات بر اساس ترس

نسیم نجفی، روانشناس نیز در گفت‌وگو با سلام سینما در خصوص تبلیغات ترس‌زا و تأثیرات روانی آن بر مخاطب می‌گوید: ترس یکی از قوی‌ترین احساسات انسانی است که می‌تواند به‌طور مستقیم بر ناخودآگاه مخاطب تأثیر بگذارد.

نجفی با اشاره به نظریات اریک برن، یکی از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان روانشناسی، در نظریه تحلیل رفتار متقابل (Transactional Analysis) معتقد است که بازی‌های روانی اغلب تلاشی برای کنترل و دستکاری دیگران است. در چنین بازی‌هایی، مخاطب به جای انتخاب آگاهانه، در موقعیت واکنش سریع قرار می‌گیرد و کنترل ذهنی خود را از دست می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه این نوع تبلیغات وارد بازی‌های روانی می‌شود، افزود: تبلیغات ازازیل مخاطب را درگیر اضطراب و کنجکاوی می‌کند تا توجهش را به محصول جلب کند.

به گفته‌ی وی، چنین تبلیغاتی ممکن است فروش را افزایش دهد، اما پیامدهای روانی آن نمی‌تواند نادیده گرفته شود.

نجفی ادامه داد: تبلیغات ترس‌زا می‌تواند به افزایش اضطراب عمومی و فرسودگی اعتماد منجر شود. وی هشدار داد جامعه‌ای که هم‌اکنون درگیر مشکلات روانی است، با تبلیغات این‌چنینی بیشتر دچار استرس و اضطراب می‌شود.

نجفی همچنین به آسیب‌پذیری افراد جوان‌تر و کسانی که از قبل آسیب‌پذیری روانی دارند اشاره کرد و افزود: حتی کودکان که این تبلیغات را مشاهده می‌کنند، ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند. کمااینکه در پیرامون خودم و به صورت مشخص در خواهرزاده‌های خودم شاهد این اتفاق بودم.

نجفی تأکید کرد که ترس می‌تواند ابزار قدرتمندی در تبلیغات باشد، اما مانند تیغی دو لبه عمل می‌کند. او تصریح کرد: اگرچه این روش می‌تواند فروش را افزایش دهد، اما باید با دقت و آگاهی استفاده شود تا از آسیب به سلامت روان جامعه جلوگیری شود.

این روانشناس به تیم‌های تبلیغاتی و هنرمندان پیشنهاد کرد: به سمت تبلیغاتی بروند که به جای بهره‌گیری از اضطراب، بر کنجکاوی مثبت و جذابیت هنری تمرکز دارند. به این طریق صاحبان این کسب‌وکارها می‌توانند هم فروش موفقی داشته باشند و هم ارتباطی سالم‌تری با جامعه برقرار کنند. 

 هرچند حسن فتحی، کارگردان سریال ازازیل، از این تبلیغ ابراز بی‌اطلاعی کرده و مخالفت خود را با چنین روشی اعلام کرده است، باید دید این تجربه چه تأثیری بر روند تبلیغات مشابه خواهد داشت. این در حالی است که پیش‌تر تبلیغات فیلم سینمایی به وقت شام نیز واکنش‌های منفی زیادی به همراه داشت، اما به نظر نمی‌رسد از آن تجربه برای اجرای تبلیغات آگاهانه‌تر استفاده شده باشد.