جن زدگان
سینمایی «کفرناحوم» به کارگردانی نادین لبکی یک درام مهم لبنانی است که با چالش های انسان جهان سومی توانسته ابژه هایُ غریزه و بقا را زیر سوال ببرد . والدین اگر از عهده تربیت فرزندشان به شکل منطقی و در شرایط مناسبت برنمی آیند چرا باید همچنان به فرزند آوری و به ارضا غریزه بقا ادامه دهند ؟ ؛ پرسشی که شاید مصطفی ملکیان از اهالی فلسفه در کشورمان مطرح می کند و این عمل را غیر اخلاقی عنوان کرده است . این درام با ایجاد موقعیت های مستند گونه و دکوپاژی نسبتا وحشی پیرنگ داستانی را دارای کشمکش عمیق سینمایی کرده و می تواند مخاطب را همراه با چالش های پیش روی شخصیت اصلی (زین) مواجه کند .
*کفرنامه عشق
سینمایی «کفرناحوم» به مثابه یک اثر سینمایی دارای لرزش های ساختاری بسیاری است که به واسطه محتوا به وجود آمده است . اگر به تعریف کانت از حقیقت که مطابقت شناخت با ابژه است تکیه کنیم ، «کفرناحوم» به واسطه ناشناخته های جهان سوم که مدعی پیشرفت است ابژه هایی به وجود می آورد که نسبت تطبیقی پایینی با ایده آل های مخاطب برقرار خواهد کرد . برتری فرزند (زین) نسبت به والدین خانواده ، قدرت فاهمه پایین خانواده در درک نیازهای جسمانی و روحانی یک انسان خرد سال ، جامعه جاه طلب و سوء استفاده کننده از موقعیت های منفی یک دیگر و ... نمادهایی است که این درام را به مستندی برای روایت زندگی جوامع جهان سومی تبدیل کرده است . بازی زین الرافیا در نقش پسری 12 ساله به تکامل اندیشه های نقادانه مولف کمک فراوانی کرده است . متد اکتینگ این بازیگر با بازی های شاخص دنیای سینما برابری می کند و چهره وی یکی از تاثیر گذارترین المان هایی است که به خلق شخصیت هدف نزدیک می شود . در تعریف شخصیت ابتدا از چهره بازیگر به هویت او می رسیم . اتفاقی که در این درام رخ می دهد وارونگی این رویداد است . هویت زین (شخصیت اصلی فیلم) چهره را ترسیم می کند . چهره ای که تماما وابسته به موقعیت و عدم پذیرش شرایط ضد انسانی موجود در محتوای درام است . عشق برادر به خواهر ، ترحم زین نسبت به فرزند راحیل و عقده پدر ستیزی و رودرویی کامل با خانواده به خوبی قابلیت استعلایی درام را افزایش داده است ، احساساتی که از سوی خانواده و جامعه ضد انسانی جهان سوم کفر نامه خوانده می شود ، عشقی است که شخصیت در زندگی برای زنده ماندن به دست می آورد . هنگامی که زین در چنین شرایطی با دختری هم ردیف خود مواجه می شود که قصد مهاجرت دارد و در پایان او نیز در برابر عکس گذرنامه اش اولین و تنها لبخند خود در جهان سوم را نمایان می کند خبر از فاجعه انسانی در چنین جوامعی می دهد . جوامعی که شدیدا وابسته موقعیت های اقتصادی شان هستند تا باورهای غلط خود را به نام مقدسات و تقدیر برشمرند . در غیر این صورت آدم گرسنه دست به هرجنایتی می زند .
*رویای آدم های مضحک
همچنان ساختار سینمایی اثر مستاصل در پردازش فرم و محتوا مانده . در واقع سینمای دراماتیک «کفرناحوم» ، گذشته نمایی ها و یا رابطه نسبتا دلنشین زین و راحیل با یک دیگر نیست که مخاطب را وادار به دیدن و شنیدن قصه خواهد کرد . بلکه شکل مستند گونه و به دور از سینمایی اثر است که با دوربین روی دست و بیرون زدگی از کادر و موسیقی ، مخاطب را پای این اثر میخکوب می کند . اساسا گفتمان فلسفی و دیالکتیک نقادانه در «کفرناحوم» شکل نمی گیرد به عنوان مثال : در نمایی که زین با حسرت و کمبود لباس مجسمه شهربازی را جدا می کند ما چیزی از غریزه و یا عنفوان جوانی و امیال حیوانی در انسان نمی بینیم آنچه مخاطب با آن روبه رو می شود نوعی تخلیه عقده و عصبانیت است که با دیگر آزاری و تخریب اموال دیگری نمایان شده است . نقد اساسی وارده بر «کفرناحوم» ضعف در ایجاد خرده پیرنگ ها توسط گذشته نمایی در فیلم نامه است . برای مثال : پیرمرد و پیرزن مضحکی که به راحیل کمک می کنند و در عین سادگی جاهلیت دراماتیکی دارند ابدا نیاز روایت نبوده و یا نمایش فروش گیسوان فرفری راحیل و نشان دادن چهره اشک آلود او کمکی به استعلای فاجعه در این اثر نخواهد کرد بلکه جذاب تر و دارماتیک خواهد بود که راحیل را به یک باره با موی کوتاه شده (بریده) ببینیم تا این پرسش و چالش در ذهن مخاطب ایجاد شود که از جهان سوم چه جنایت دیگری را شاهد بودیم .
*جنایات جهان سوم
هنگام تحریر این یادداشت از خود پرسیدم هدف اصلی از نگارش متن چه خواهد بود ؟ پس از کمی سردرگمی شباهت های نمادین موجود در این فیلم با وضعیت اجتماعی روبه ضعف جامعه خودمان را در نظر گرفتم . البته که کشور ما از نظر انسانیت به مراتب در سطح بالاتری از کشورهای غربی و مدعی تمدن قرار دارد . اما مسئله اصلی روایت در «کفرناحوم» مرا که نسل امروزی خوانده می شوم بر آن داشت که هشدار موجود در این اثر را جدی بگیرم و از وقوع چنین رویدادهای ضد اجتماعی متاسف شوم . پسری که در برابر پدر می ایستد و وی را نقد می کند تا نزاع شکل گیرد ، پدرهایی که عمیقا کمبود عاطفی ، جدی گرفته نشدند و عقده های کودکی خود را بر سر فرزند خالی میکنند ، افزایش تمایل به مهاجرت حتی در سنین زیر 15 سال ، رشد غیر طبیعی و زودهنگام فاهمه انسان قبل از 18 سالگی ، فاجعه ای به نام ازدواج دختران قبل از رسیدن به شرایط ایده آل و جوانی و مشکلات اقتصادی که مادر همه چنین رویدادهایی در جهان سوم است . سینمایی «کفرناحوم» اگرچه مشخصا از نظر فرم سینمایی دارای ضعف های عمومی و خصوصی زیادی است اما از محتوایی حرف می زند که تکرار آن نیاز یک جامعه جهان سومی است .
علی رفیعی وردنجانی / چاپ شده در روزنامه بانی فیلم