1392/12/22 00:00

در ستایش عقل و صلح / نقدی بر فیلم چ اثر ابراهیم حاتمی‌کیا

ابراهیم حاتمی کیا بار دیگر به سینمای جنگ بازگشته تا به همه ما یادآوری کند که چه فیلمساز بزرگ و یگانه ای است. فیلم جدید حاتمی کیا شاهکاری بسیار بهتر از بهترین فیلم های این کارگردان (از کرخه تا راین، آژانس شیشه ای، ارتفاع پست) است. سالها تجربه و کار و تأمل در سینمای جنگ باعث شده با حاتمی کیا درک عمیقی از این نوع ژانر سینمایی به دست بیاورد. در سینمای آپارتمانی، ترسو، و روشنفکر زده سینمای ایران فیلم چ چمران همچون قهرمان ملی یک سرو گردن بالاتر از تمامی محصولات سال های اخیر سینمای ایران قرار می گیرد و سایه سنگین اش را روی سایر آثار سینمای تولید شده می‌اندازد و به جوانان این مرز و بوم در مقابل قهرمان های کاغذی مانند مرد عنکبوتی و هالک و کاپیتان امریکای هالیوود یک قهرمان واقعی ایرانی را نشان می دهد. به هیچ وجه فکر نمی کردم حاتمی کیا آنقدر بزرگ باشد که فیلم اش درباره یک شهید اسطوره ای تمامی فیلم های سال را به زیر بکشد. فیلمی که با صدای بلند به نسل جوان می گوید که برای یافتن قهرمان های واقعی «برو تاریخ کشورت را بخوان»! فیلم در مدت دو روز در اواخر مرداد ۱۳۵۸ و در جریان پاکسازی منطقه کردستان از ضد انقلاب می گذرد که با محاصره شهر پاوه، شهید چمران به همراه نیروهای پاسدار معروف به «دستمال سرخ‌ها» به فرماندهی «شهید علی اصغر وصالی» توانستند پس از چند روز درگیری در حالیکه روزه دار بودند منطقه را از وجود ضد انقلاب پاک کنند چ کنکاشی است در خصوص "قهرمان" و "قهرمان پرورری". پس زمینه وقوع حوادث فیلم مقاومت مردم پاوه توسط شورشیان است. فیلم چ اگرچه داستان اش درباره گذشته است، ولی کاملاً به روز است و وقایع همانند آن روز ها را می توانید همین امروز در سایت های خبری بخوانید. اگر فیلم به نام پدر که در بحبوبه انرژی هسته ای و بحث های سازمان ملل ساخته شده بود و گزارش یک جشن هم در زمان اغتشاشات انتخابات سال 88 حالا چ چمران هم دقیقاً در زمانی می آید که با محتوی فیلم با اتفاقات روز جامعه همخوانی دارد. در زمانی که دکتر ظریف می کوشد با مذاکره هسته ای از جنگ جلوگیری کند و تحریم ها را به پایان برساند، دکتر چمران در فیلم هم می کوشد با مذاکرات با عوامل شورشگر کردستان، آرامش را باز گرداند و به قول یکی از دیالوگ های زیبای فیلم: «در مذاکرات به خواست های مردم شهر فکر کنید نه خواست های حکومت مرکزی!» چ حاتمی کیا مانند سایر فیلم های ماندگار تاریخ سینما محصور در زمان و مکان نیست! فیلمساز می کوشد در دل داستانی تاریخی برای ما معنای امروزی بیرون بکشد . اهمیت این فیلم از جهتی به خاطر بازگشت دوباره آقای حاتمی کیا است به دوران با شکوه فیلمهایی مانند آژانس شیشه ای و از کرخه تا راین و مهاجر... و از سویی داستان دو روز از زندگی شهید دکتر مصطفی چمران است که به درخواست امام خمینی لبیک گفت و برای آزادسازی شهر پاوه رفت فیلم اجرایی قوی دارد و لحن درستی را برای آن اتخاذ کرده است. چ شبیه هیچکدام از فیلم های جنگی نیست که شما پیش از این در سینما دیده اید. این فیلم یک تجربه ناب هنری در سینمای ایران است که فقط باید در سینما دیده شود. با آن حاشیه های صوتی شگفت انگیزش که تمام سالن سینما را پوشش می دهد. حاتمی کیا در اجرای سینمایی این روایت با استفاده از تجارب متعددش در گونه دفاع مقدس اوج پختگی اش را به کار برده است. چ زندگینامه ای به جدیدترین و به روز ترین فیلم های زندگینامه ای هالیوود پهلو می زند. "چمران" خلق شده توسط حاتمی کیا شبیه هیچکدام از چمران هایی نیست که در مدرسه و تلویزیون و سایر رسانه ها به ما معرفی شده است. معمولاً چمران را یک رزمنده با یک اسلحه به دست می دیدم ولی در چ حاتمی کیا چمران فردی به شدت دوست داشتنی و صلح طلب با ضریب هوشی بالا به تصویر کشیده شده است که می خواهد با مذاکره از جنگ جلوگیری کند. فیلمساز برای نشان دادن شخصیت شهید چمران با نگاه های فرا واقعی و... که معمولاً در فیلم ها از شهدا نشان می دهند فاصله گرفته است و شخصیتی به شدت ملموس را خلق کرده است. فیلم چ فیلمی در ستایش عقل و صلح است، و نه جنگ و خونریزی که منجر به درجه رفیع شهادت می شود. هرچند که فیلم نمی خواهدشهادت را نکوهش، یا حتی از افتخارات آن کم کند، ولی در صحنه ای که شهید اصغر وصالی حرف از شهادت می زند چمران به او می گوید: تنها خداوند را شایسته ی اعطای این مقام به انسان ها می داند. و وقتی می شود با مذاکره کاری ر ا پیش برد، چرا با جنگ موضوع را ختم کنیم؟ آنجا که حتی در ابتدای فیلم حیات و ممات یک اسب در حال مرگ را در دست خدا می داند نه انسان؛ و خطاب به دوست اش که می خواهد اسبی که دارد می میرد با گلوله خلاص کند می گوید اگر می توانی او را نجات بده. و نجات و ممات را در دست خداوند می داند. چ یک فیلم حماسی/تاریخ/تراژیک ایرانی است. کاراکترها در چ به بهترین شکل ممکن معرفی و پرداخت شده اند و موقعیت های داستانی از فرصت های لازم برای توسعه هرچه بیشتر برخودار شده اند. چ هم در به تصویر کشیدن صحنه های جنگی با موفقیت عمل کرده است، و هم در دنبال کردن ماجراهای دکتر چمران و... فیلم نشان می دهد که آن نسل از جوانان (سال 57) به رغم تمامی آن شجاعت ها و فداکاری های بزرگ که کردند هیچ تمایلی به خونمایی و تعریف از خود نداشتند. در فیلم چ که از لحاظ فنی از همه لحاظ در اوج است ماجرا از دل اکشن فیلم بیرون می آید و اکشن فیلم مانند سایر فیلم ها الصاقی نیست. چ یک درام قوی و خوش ساخت است که روایت شده است. به همه کسانی که خواهان تماشای یک قهرمان واقعی بر پرده ی سینما هستند تماشای این فیلم را توصیه می کنم. فیلمی که اساساً با سینمای امروز ایران متفاوت است. شما با کاراکترهای اصلی این فیلم احساس نزدیکی می کنید و نگران سرنوشت آنها می شوید. این رویکردی است که از تخیل سینما نشأت نگرفته است بلکه منشا اصلی آن از واقعیت است !