مقایسه چهار دوره جشنواره دریای سرخ عربستان با 44 دوره جشنواره فجر ایران / در جشنواره دریای سرخ عربستان چه می‌گذرد؟
مهین بهزادی - سلام سینما: این در حالی است که جشنواره فجر ایران با اجرای 44 دوره هنوز یک جشنواره داخلی است که نه تنها رشد نکرده که عقب‌گرد هم داشته است. اما در جشنواره دریای سرخ عربستان چه می‌گذرد؟
بنیاد جشنواره سینمایی دریای سرخ، این جشنواره را به عنوان یک جشنواره مستقل و غیردولتی در سال 2019 در شهر جده عربستان تاسیس کرد. این جشنواره سینمایی در نظر داشت در سال 2020 اولین دوره خود را برگزار کند که به دلیل شیوع کووید 19 برپایی اولین دوره آن به سال 2021 موکول شد. هم‌اکنون جده در آستانه چهارمین دوره این جشنواره است که از 5 تا 14 دسامبر در این شهر برگزار خواهد شد.
دریای سرخ به عنوان اولین جشنواره سینمایی که در کشور عربستان برگزار می‌شود توانسته است در این مدت کوتاه توجهات بسیاری را هم در منطقه و هم در سطح جهان به خود جلب کند. در این گزارش در نظر داریم به معرفی بخش‌های مختلف این جشنواره بپردازیم و به اختصار شرح دهیم که چطور جشنواره دریای سرخ با این تجربه اندک توانسته شمایلی حقیقتا بین‌المللی از خود ارائه دهد. آیا جشنواره‌ای بین‌الملی چون فیلم فجر که با وجود پشت سر گذاشتن چهل و دو دوره هنوز بیشتر شمای یک جشنواره داخلی را داراست تا بین‌المللی، میتواند نحوه تاسیس و مدیریت و برگزاری یک جشنواره بین‌الملی را از همتای تازه وارد خود بیاموزد؟
اهداف و بلندپروازی‌ها
دریای سرخ هدف اصلی خود را برای شکل‌گیری، تقویت سینما در عربستان سعودی، جهان عرب، آفریقا و آسیا عنوان می‌کند. آنها قصد دارند عربستان را به قطبی مهم در عرصه فیلمسازی قصه‌گو تبدیل کنند. به همین جهت بخش‌های مختلف جشنواره به نحوی طراحی شده‌اند که قادر باشند این هدف را در درازمدت محقق سازند. بنابراین برخلاف آنچه به نظر می‌رسد، جشنواره دریای سرخ فقط با راه انداختن فرش قرمز و دعوت از چهره‌های مشهور روی آن قصد خودنمایی ندارد و ایده‌های بزرگ‌تری را در سر می‌پروراند. آنها جشنواره فیلم خود را جشنواره‌ای معرفی کرده‌اند که برای هر نوع مخاطبی از جمله فیلمسازان، سرمایه‌گذاران، عاشقان سینما و خانواده‌ها جایی در خود اختصاص داده است. برای همین در کنار بخش‌های اصلی چند بخش دیگر نیز در جدول جشنواره گنجانده شده تا با اکران گنجینه‌های سینمایی، انیمیشن و یا حتی سریال‌ها توجه جامعه بزرگ‌تری از عربستان را به خود جلب کند. همچنین یکی دیگر از اهداف آنها این است که جشنواره دریای سرخ هر سال با در نظر گرفتن موضوعی اختصاصی بتواند هنر فیلم را چه در سینمای عرب و چه در عرصه بین‌المللی به تجربه‌ها و در نهایت به مقصدی جدید برساند.
بخش رقابتی
جشنواره دریای سرخ همچون هر جشنواره دیگری شامل بخش رقابتی است که فیلم‌هایی را مشخصا از عربستان سعودی، جهان عرب، آفریقا و آسیا انتخاب می‌کند. هر چند که فیلم‌های بسیاری از این بین با مشارکت کمپانی‌های بعضا اروپایی ساخته شده‌اند اما جشنواره دریای سرخ توانسته است به محلی برای گردهمایی فیلمسازان عرب تبدیل شود. با این حال فیلمسازان ایرانی نیز از همان ابتدا به حضور در این جشنواره علاقه نشان دادند. به طوری که در سه دوره‌ای که تاکنون برگزار شده است همواره از سینماگران ایرانی اثری در بخش رقابتی حضور داشته است. در دوره اول فیلم «جاده خاکی» به کارگردانی پناه پناهی در بخش رقابتی شرکت داشت که جایزه ویژه هیئت داوران را از آن خود کرد. در دوره دوم نیز فیلم «سونسوز» به کارگردانی رضا جمالی با عنوان childless village در این بخش حضور پیدا کرد. همچنین در سومین دوره، فیلم «رکسانا» به کارگردانی و نویسندگی پرویز شهبازی با دیگر آثار به رقابت پرداخت. از طرفی دیگر با پذیرش آثاری که نگاه‌های انتقادی و البته بلندپروازانه در جهان عرب دارند این جشنواره نشان داده است که انعطاف لازم را برای پذیرفتن نگاه‌های مختلف داراست.
در این جشنواره در کنار بخش رقابتی، بخش فیلم کوتاه نیز دایر است که در آن نیز سیاست‌های کلی جشنواره اعمال می‌شود. این بخش در این مدت کوتاه توانسته به افزایش تولید فیلم کوتاه به خصوص در عربستان کمک قابل توجهی کند. همچنین آنها با برپایی چالشی با عنوان The 48Hr Film Challenge invites از فیلمسازان جوان سعودی و همچنین فلیمسازانی از ملیت‌های دیگر که ساکن عربستان هستند دعوت می‌کند فیلم‌هایی کوتاه در فقط در دو روز بسازند.
بازار دریای سرخ
هدف اصلی جشنواره از راه‌اندازی این بازار کشف فیلمسازان، پروژه‌ها و ایده‌هایی است که کمک می‌کند تا بازار سینمای عربستان و جهان عرب به صنعت جهانی فیلم معرفی شوند. آنها قصد دارند به واسطه این بازار
امکان ساخت ارتباطات هنری را در سطح آسیا و بین‌الملل افزایش دهند تا در نهایت بتوانند به صحنه سینما عربستان شور و هیجان بیشتری وارد کنند. برای مثال در دوره چهارم آنها به معرفی و عرضه حداقل 30 اثر سینمایی خواهند پرداخت که در مراحل مختلفی از جمله انتشار، تولید و یا پیش‌تولید قرار دارد. همه این آثار به کارگردان‌های عرب، آفریقایی و یا آسیایی تعلق خواهد داشت. در این بخش در روزهای جشنواره نشست‌هایی حول محور بازار و معرفی استعدادهای جدید صورت می‌گیرد تا شرایط برای ساخت ارتباطات جدید میان فیلمسازان و سرمایه‌گذاران بهتر صورت پذیرد.
کمک‌های مالی به ارزش 15 میلیون دلار
صندوق جشنواره دریای سرخ برای سرعت بخشیدن به رشد خود و تبدیل شدن به قطب صنعت سینما حداقل در جهان عرب، اقدام به سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی کرده است که در مراحل مختلفی از جمله ایده‌پردازی، پیش‌تولید و یا تولید قرار دارند. به این منظور آنها با طراحی این بخش بیش از 250 فیلم از آفریقا و جهان عرب را حمایت مالی خواهند کرد. حتی فیلم‌هایی که اولین انتشار آنها به سال 2021 میلادی بازگردد می‌توانند مشمول این حمایت مالی شوند. این کمک مالی به فیلم‌های داستانی بلند، کوتاه، مستند و انیمیشن به یک اندازه اهدا خواهد شد. در کنار چنین دست و دلبازی، آنها برنامه‌های جانبی دیگری نیز برای پا گرفتن هر چه بهتر و گسترده‌تر سینمای عربستان و جهان عرب در سر می‌‌پرورانند. از حمایت از زنان فیلم‌ساز جوانی که از دانشگاه‌های سعودی فارغ‌التحصیل می‌شوند، گرفته تا مشارکت با جشنواره‌های سراسر جهان به منظور توسعه سینمای عربستان و جهان عرب.
دامنه اقدامات و فعالیت‌های جشنواره دریای سرخ نشان از طراحی یک برنامه بلند مدت و کارشناسی شده دارد که بخش‌های مختلف خود را براساس هدف اصلی خود شکل داده و پیش می‌برد. آنها با حمایت از فیلمسازان بومی و یا عرب در حال کشف استعدادهایی هستند که بتوانند ابتدا بدنه و سپس هسته خلاقانه سینمای عربستان را شکل دهند. برای رسیدن به این مهم به قواعد جشنواره‌های جهانی نیز تن داده‌اند و قوانین آن را دنبال می‌کنند. به طوری که نحوه برگزاری این جشنواره تفاوت چندانی با دیگر جشنواره‌های معتبر جهان ندارد. شکی نیست که این گشودگی به زودی سینما عربستان را شکوفا خواهد کرد و علاوه بر تبدیل آن به یک قطب صنعتی فیلمسازی حتی هیچ بعید نیست دستاوردهای هنری مهمی نیز در عرصه بین‌المللی برای آنها به ارمغان بیاورد.
دریای سرخ به مثابه یک تلنگر برای سینما ایران
با یک نگاه کوتاه تنها به سایت اصلی جشنواره دریا سرخ و همچنین بزرگ‌ترین جشنواره سینمایی کشورمان می‌توان متوجه نکات بسیاری شد. جشنواره فجر بعد چهل و دو دوره هنوز نتوانسته است ماهیتی بین‌المللی برای خود حتی در وب‌سایت منصوب به جشنواره دست و پا کند. به همین جهت از سایت جشنواره تا نحوه اکران آثار، طراحی بخش‌های جانبی و شکل برگزاری، همه دال بر یک جشنواره داخلی است. وجود بخش بین‌الملل نیز نمی‌تواند بر این حقیقت سر پوش بگذارد. زیرا مدیریت جشنواره فجر از اساس گشودگی لازم را برای تبدیل شدن به یک جشنواره بین‌المللی ندارد. مواردی چون طراحی چشم‌اندازهای بلند مدت و انجام پروژه‌هایی با محوریت تحقق اهداف تعیین شده نیز در دستور جشنواره فجر نیست. اتکا بیش از حد به استعدادهای فیلمسازی و همین‌طور سبقه سینما در کشور باعث شده است به طور کل تجدید نظر کردن در طراحی جشنواره‌های سینمایی را پشت گوش انداخته و با رویکردی سلبی با این هنر-صنعت برخورد کنیم. جشنواره دریای سرخ میتواند تلنگری باشد برای تمام متولیان سینمای ایران؛ اینکه عربستان چطور از هیچ در حال ساختن یک عمارت باشکوه است و در عوض ایران با داشتن سابقه صد ساله سینما و حضور و موفقیت در عرصه‌های جهانی حتی دیگر قادر نیست به واسطه جشنواره فیلم فجر شور و هیجان را به دوستداران سینما هدیه کند. شور و هیجانی که جشنواره دریای سرخ، ایجاد کردن آن را در جامعه سعودی و عرب زبان از جمله اهداف اصلی خود عنوان می‌کند.