نگاهی به انتخاب علت مرگ: نامعلوم برای مراسم اسکار امسال | در ستایش مصلحت!
اختصاصی سلام سینما - مازیار وکیلی: در حالی که همه اهالی سینما منتظر بودند تا نام «پیرپسر» یا «زن و بچه» به عنوان نماینده سینمای به مراسم اسکار 2026 معرفی شوند ناگهان «علت مرگ: نامعلوم» به عنوان نماینده سینمای ایران به اُسکار معرفی شد تا یک بار دیگر مناقشات درباره انتخاب و معرفی فیلم به مراسم اسکار بالا بگیرد.
بیشتر بخوانید:
این تلاش برای راهیابی به اسکار بود یا نمایش ابتذال سینمای ایران؟!
انتخاب فیلم برای حضور در مراسم اسکار مانند بسیاری از اتفاقات دیگر ایران سیاسی است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی که تصمیم گرفته شد ایران در مراسم اسکار حضور داشته باشد این سوال بنیادین مطرح بوده: که دلیل شرکت سینمای ایران در مراسم اُسکار چیست؟ آیا هدف برنده شدن در این جشن بزرگ سینمایی است یا قرار است بخشی از فرهنگ ایرانی در جهان ترویج شود؟ تفاوت این دو دیدگاه را می‌توان در مجادله کلامی همایون اسعدیان با رئیس سازمان صدا و سیما هم مشاهده کرد. جایی که جبلی با صراحت می‌گوید باید فیلمی انتخاب شود که فرهنگ ایرانی-اسلامی را ترویج کند و اسعدیان در برابر این جمله می‌گوید بهتر است مسئولین در کار تخصصی انتخاب فیلم برای مراسم اسکار دخالت نکنند. برآیند چنین وضعیتی سرانجام به انتخاب «علت مرگ: نامعلوم» منجر شد. فیلمی که علی‌رغم تمام شایستگی‌هایش کمتر کسی فکر می‌کرد بتواند نماینده سینمای ایران در مراسم اسکار امسال باشد.
در میان پنج فیلم پایانی که به فهرست نهایی هیئت انتخاب برای مراسم اُسکار راه یافتند نام دو فیلم بسیار بیشتر از سایر فیلم‌ها جلب توجه می‌کرد. اولی «پیرپسر» اُکتای براهنی بود که در جشنواره فیلم فجر سال گذشته سر و صدای زیادی به پا کرد و حامیان سرسختی داشت که با شدت و حرارت زیادی از فیلم دفاع می‌کردند و دیگری هم «زن و بچه» سعید روستایی بود که هم در یک جشنواره خارجی معتبر مانند کن شرکت کرده بود و هم پخش‌کننده قدرتمندی داشت که می‌توانست کار فیلم را در رقابت با سایر فیلم‌های خارجی زبان حاضر در مراسم اسکار امسال تسهیل کند. همه گمانه‌زنی‌ها حول محور این دو فیلم می‌چرخید که ناگهان نام فیلم «علت مرگ: نامعلوم» به عنوان نماینده ایران در اسکار 2026 اعلام شد. انتخابی که می‌توان دلایل مختلفی برای آن ذکر کرد. اما فارغ از دلایل انتخاب این فیلم به عنوان نماینده ایران در مراسم اسکار هیئت انتخاب با این پرسش مهم روبه‌رو است که چرا در جمع‌بندی‌های خود به «علت مرگ: نامعلوم» رسیده است؟ و آیا دلایل فرامتنی در انتخاب این فیلم دخیل بوده یا خیر؟
در ایران کلید واژه‌ای وجود دارد بنام مصلحت که بسیاری از تصمیم‌گیری‌های فرهنگی و سیاسی در جامعه ایران را می‌توان با آن توجیه کرد. به نظر می‌رسد اعضای هیئت انتخاب نماینده ایران برای اسکار 2026 هم بیش از هر چیز به مصلحت توجه کردند تا پیروزی در مراسم اسکار. از میان این پنج فیلم اگر «پیرپسر» اُکتای براهنی یا «زن و بچه» سعید روستایی انتخاب می‌شد احتمالاً داد اصول‌گرایان فرهنگی به هوا می‌رفت که چرا فیلمی را انتخاب کردید که به سنت‌های ایرانی توهین می‌کند. کما این که بسیاری از نمایندگان مجلس در اوج اکران «پیرپسر» مشغول جمع‌آوری امضا بودند تا از ادامه اکران آن جلوگیری کنند. سعید روستایی هم بعد از اظهاراتش درباره جامعه ایران در جشنواره کن و ماجراهای فیلم «برادران لیلا» یک چهره مغضوب میان اصول‌گرایان به حساب می‌آمد. از آن طرف هم «زیبا صدایم کن» فیلمی نبود که بتوان آن را در قامت یک مدعی جدی به مراسم اسکار معرفی کرد. پس تنها گزینه‌های موجود «رها» و «علت مرگ: نامعلوم» بودند که هیئت انتخاب فیلم زرنگار را که فیلم بهتری است انتخاب کرد.
مهم‌ترین تفاوت فیلم زرنگار با فیلم‌های براهنی و روستایی این است که اصلاح‌طلبانه است. یعنی انتقادی که مطرح می‌کند به مراتب ملایم‌‌تر از «پیر پسر» و «زن و بچه» است. از طرف دیگر انقدر خوش ساخت هست که بتوان انتخاب آن را توجیه کرد. در نتیجه هیئت انتخاب مصلحت دانسته برای پرهیز از تنش به یک انتخاب میانه تن دهد. انتخابی که به احتمال زیاد جایزه اسکار به دنبال نخواهد داشت اما همه طیف‌های سیاسی را راضی خواهد کرد.
اما واقعیت دیگری که نباید از نظر دور داشت این است که جوایز و جشنواره‌های خارجی از جمله اُسکار مدتی است که عمده توجه خود را معطوف به فیلم‌های زیرزمینی سینمای ایران کرده‌اند که بدون مجوز و خارج از چهارچوب‌های قانونی تولید می‌شوند. به همین دلیل هر کدام از این پنج فیلم که برای مراسم اسکار امسال انتخاب می‌شدند چالش سختی برای جلب نظر اعضای آکادمی اسکار داشتند. درست یا غلط اعضای آکادمی اسکار و جشنواره‌های اُروپایی متوجه شدند که صداهای دیگری به جز صدای رسمی هم در سینمای ایران به وجود آمده که تلاش می‌کند شکل دیگری از فیلمسازی را تجربه کند. این موضوع حضور جهانی برای فیلم‌هایی که در چهارچوب رسمی و قانونی سینمای ایران فعالیت می‌کنند سخت کرده است. پس فارغ از این که چه فیلمی برای مراسم اسکار انتخاب می‌شود باید به این موضوع توجه کرد که از دو سه سال گذشته شانس موفقیت فیلمی که به عنوان نماینده دولت ایران در جشنواره‌های خارجی شرکت می‌کند بسیار اندک است. پس باید از «علت مرگ: نامعلوم» هم همین قدر توقع داشت و اگر به موفقیت نرسید سازندگان آن را شماتت نکرد.