پیچیده و هوشمندانه اما مصنوعی
ترجمه اختصاصی سلام سینما
وحید جلیلوند در مقام کارگردان در فیلم جدیدش «شب، دیوار،داخلی» که در جشنواره فیلم ونیز برای اولین بار به نمایش درآمده است، یک فریاد سیاسی خشم‌آلود و منحصر به فرد را به تصویر می‌کشد. بیان اعتراضی در فیلم‌های ایرانی همیشه مورد انتظار است به ویژه در دورانی که فیلمساز مؤلف ایرانی جعفر پناهی در زندان است. او در حتی در جشنواره‌ی ونیز هم فیلم دارد اما به لحاظ فیزیکی غایب است. «شب، داخلی، دیوار» به لحاظ حسی و روانی هیچ چیزی کم ندارد و تنها چیزی که شاید نگران آن باشیم کنترل خودمان و تمرکزمان هنگام تماشای این تریلر کلاستروفوبیک است. جلیلوند با دومین فیلمش «بدون تاریخ، بدون امضاء» در سال 2017 موفق به دریافت جایزه در بخش افق‌های نوی جشنواره ونیز شده بود اما فیلم جدید او بسیار جشنواره‌پسندتر از فیلم قبلی او است و پس از جشنواره ونیز به جشنواره تورنتو می‌رود. این فیلم بیشتر از اینکه باعث لذت بردن دیگران شود، مورد تحسین منتقدان قرار خواهد گرفت.
اولین تصویر فیلم که دارای تدوین تند و تیز مخصوص جلیلوند است، مردی به نام علی را می‌بینیم که در حمام قصد خودکشی را دارد. جایی که در وهله‌ی اول مانند سلول زندان به نظر می‌رسد اما کمی بعد متوجه می‌شویم که آپارتمان شخصی او است. شخصیت علی با نقش‌آفرینی نوید محمدزاده تقریباْ کاملاْ نابینا است و زندگی سختی در تنهایی دارد. او فقط دو نفر را دارد که به او سر می‌زنند. یکی دکتر نریمان با بازی امیر آقایی است که تلاش دارد چشمان او را درمان کند. دیگری مدیر ساختمان مزاحم و فضول با ایفای نقش دانیال خیری خواه است که تلاش دارد او را به جلسه‌ی ساکنین ساختمان دعوت کند.
صدای تق تق شدیدی از در ورودی به گوش می‌رسد. در این فیلم تق تق‌های زیادی می‌شنویم که بیشتر از نقش پورتر در داستان مکبث است. صدای تق تق در از سوی زن جوانی است که در حال فرار از مأموران است. در یک فلش بک عجیب که در روایت فیلم زیاد استفاده شده است و کل داستان از طریق فلش بک گره‌گشایی می‌شود، این طور نشان داده می‌شود که آن زن به نام لیلا با ایفای نقش دیانا حبیبی مدت‌ها است که در خانه‌ی علی سکونت دارد. لیلا حسابی وحشت‌زده است زیرا پسرش را گم کرده است. اما جرم لیلا چیست؟ نامه‌های مرموز متعددی که برای علی ارسال می‌شود، چه محتوایی دارد؟ و چرا بازرس پلیس با بازی سعید داخ علاقه‌ی زیادی به آنها دارد؟ و دلیل نصب دوربین مداربسته درست بالای در ورودی خانه‌ی علی چیست؟
تمام این سؤا‌لها به شکل فریب‌دهنده‌ای درون یک روایت توهم‌آمیز جانمایی شد‌ه‌اند. هر گاه داستان به جایی می‌رسد که ممکن است پاسخ برخی از این سؤالات داده شود، روایت وارد یک فضای پیچیده‌ی دیگر می‌شود. «شب، داخلی، دیوار» به عنوان یک درام سه پرده‌ای که بخش عمده‌ای از آن بر زندگی ترحم‌انگیز علی تمرکز دارد و به ندرت روشنی روز در آن نمایش داده می‌شود، در یک فلش بک متوجه‌ی دلیل به دردسر افتادن لیلا می‌شویم. او در یک اعتراضات کارگری شرکت کرده بود که پس از ورود پلیس تبدیل به یک شورش تمام عیار شد.
در ادامه لیلا را می‌بینیم که چگونه وارد آپارتمان محل سکونت علی شد و از راه پله‌ی مارپیچ بسیار سمبولیک بالا می‌رود که نمادی از ساختار مارپیچ روایت فیلم است زیرا در هر پرده فیلم دوباره به جای قبلی باز می‌گردد و باعث گیج شدن مخاطب می‌شود. حتی در یک سکانس را به دو شکل متفاوت در دو ورژن مختلف می‌بینیم.
پیچش داستانی فیلم بسیار هوشمندانه اما کمی مصنوعی است. گزافه نیست اگر بگوییم این پیچش داستانی، «شب، داخلی، دیوار» را بیشتر از یک فیلم سیاسی تبدیل به فیلمی متافیزیکی و بیشتر از تریلری مدار بسته‌ای تبدیل به یک معمای وجودی می‌کند. باعث تأسف و حسرت است که این فیلم زمان زیادی را برای رسیدن به نقطه‌ی اصلی تلف می‌کند. دلیل اصلی این مسئله هم اتلاف تنش روایی در هر موقعیت تعلیق‌وار است. نقش‌آفرینی در برخی از زمان‌ها در راستای پیشبرد درام نیست. برای زمان طولانی از فیلم نوید محمدزاده یک موجود غمگین و متکلم‌الوحده است اما لیلا برعکس او همواره هیجان‌زده و کنترل‌نشده است.
بخشی از فیلم بسیار جذاب و گیرا است. اعتراضات مدنی و برخورد خشن پلیس معولاْ تصویری نیست که در سایر درام‌های ایرانی دیده شود. به تابوهای خودکشی احترام گذاشته شده است و گاهی اوقات شوق و هیجان نیز در نقش‌های اصلی به چشم می‌خورد. کارهای بصری فیلم به خصوص فیلم‌برداری آن توسط ادیب سبحانی که خانه‌ی علی را که مانند یک گور به تصور کشیده، قابل توجه است. تصویر آخر فیلم نمی‌تواند واضح‌تر از این بگوید که موضوع فیلم چیست. فقط کاش جلیلوند کمی دقت بیشتر و روش‌های مدرن‌تر به کار می‌گرفت تا فیلمش مانند یک سایکودرام شاعرانه به پایان می‌رسید.
منبع: اسکرین دیلی
مترجم: وحید فیض خواه
شب، داخلی، دیوار Beyond the Wall (2022)
تاریخ اکران: 8 سپتامبر 2022 (جشنواره ونیز)
کارگردان: وحید جلیلوند
نویسنده: وحید جلیلوند
توزیع‌کننده: The Match Factory
بازیگران: نوید محمدزاده، دایانا حبیبی، امیر آقایی، علیرضا کمالی، سعید داخ، دانیال خیرخواه
خلاصه داستان: یک مرد نابینا به یک فراری پناه می‌دهد... . فیلم کاملا تمثیلی وحید جلیلوند، همراه با فضای خفقان‌آور آن، به ما یادآور می‌شود که در انزوا چه بلایی بر سر انسان می‌آید.