روایت های عاشورایی سینما و تلویزیون ایران
اختصاصی سلام سینما- واقعه عاشورا بی‌اغراق یکی از حماسی‌ترین و دراماتیک‌ترین وقایعی است که تاریخ جهان به خود دیده. همانطور که بارها اشاره شده، بار تراژیک عاشورا به‌قدری است که می‌تواند تراژدی‌هایی عظیم همپای آثار شکسپیر خلق کند یا حتی فراتر از آن.
اما عجیب است که در تاریخ سینمای ایران بازخوانی و استفاده از عاشورا برای ساخت آثار سینمایی در موارد بسیار محدودی صورت پذیرفته است. و این به‌راستی اتفاقی عجیب است. چنین داستان حماسی و پرمایه‌ای در تمام این سال‌ها در دسترس سینماگران قرار داشته اما بهره کمی از آن به سینما و تلویزیون ایران رسیده است.
شاید یکی از دلایلش عظمت غیرقابل توصیف عاشورا باشد که دستان هر نویسنده‌ای را در نوشتن از آن به لرزه می‌اندازد و بازسازیش را سخت میکند. آثاری که حول محور عاشورا ساخته شده‌اند را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
آثار تاریخی که شرح بخش یا اتفاقی مرتبط با خود عاشورا هستند.
آثاری که سعی داشته‌اند برای عاشورا مابه‌ازایی در جهان امروز بیافرینند و به اصل واقعه نقبی استعاری بزنند.
در این یادداشت فیلم‌ها و سریال‌های مهم تاریخی را که در شرح خود واقعه ساخته شده‌اند معرفی کرده‌ایم.
« سفیر»
سال ساخت: ۱۳۶۱
کارگردان: فریبرز صالح
بازیگران: فرامرز قریبیان, عزت اله مقبلی, جلال پیشواییان, کاظم افرندنیا, محمدتقی کهنمویی, کیومرث ملک مطیعی, غلامرضا, هادی مقدم, طوفان افراسیابی, کریم پورزارعی, محمد پورستار
خلاصه داستان:
قیس ابن مسهر، نمایندة امام، با نامه ای برای سلیمان خزاعی به طرف کوفه می رود. در راه به دست راهداران ابن زیاد، والی کوفه، دستگیر و به زندان افکنده می شود. قیس پیش از دستگیری نامه را از بین می برد و در زندان زندانیان را بر ضد زندانبان ها می شوراند. حسین ابن نمیر، فرمانده راهداران، قیس را به زندان ابن زیاد در کوفه، منتقل می کند. ابن زیاد به پیشنهاد مشاورش، خالد، از قیس می خواهد که در مسجد سخنرانی کند و به دروغ به مردم بگوید که امام قصد بیعت با یزید را دارد. قیس می پذیرد، اما در روز موعود علیه یزید سخنرانی می کند. ابن زیاد، که به خشم آمده، او را از فراز ارک به زیر می اندازد.
«سفیر»اولین فیلم سینمای ایران است که در ارتباط مستقیم با واقعه عاشورا ساخته می‌شود. فیلم در اولین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. همچنین عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال را به‌دست آورد. بعد از آن نیز در سینماهای لبنان به نمایش درآمد که در آنجا نیز فروش بالایی داشت.
« روز واقعه»
سال ساخت: ۱۳۷۳
کارگردان: شهرام اسدی
بازیگران: علیرضا شجاع نوری, لادن مستوفی, جمشید مشایخی, مهدی فتحی, سعید نیک پور, محمدعلی کشاورز, حسین پناهی, ژاله علو, حمیده خیرآبادی, عنایت بخشی
خلاصه داستان:
«عبدالله» جوانی نصرانی که تازه اسلام آورده است، در جریان عروسی خود با «راحله» دختر «زید» ندائی می شنود که او را به یاری فرا می خواند. «عبدالله» به دنبال این ندا بیابان به بیابان و واحه به واحه تا کربلا می تازد و سرانجام به کربلا می رسد که عصر روز عاشورا است زمانی که «حقیقت» را در زنجیر....پاره پاره بر خاک... «حقیقت» را بر سر نیزه می بیند.
«روز واقعه» را می‌توان بهترین و کامل‌ترین فیلم سینمای ایران دانست که تا امروز درباره عاشورا ساخته شده است. فیلم هم داستان را از زاویه دید بسیار جالبی تعریف میکند و هم ساخت استانداردی دارد. فیلمنامه «روز واقعه» را بهرام بیضایی به نگارش درآورده است و این بارزترین نکته فیلم است که منجر به انسجام و یکپارچگی و تاثیرگذاری آن شده.
« رستاخیز»
سال ساخت: ۱۳۹۱
کارگردان: احمدرضا درویش
بازیگران: حسن پورشیرازی, فرهاد قائمیان, پوریا پورسرخ, بابک حمیدیان, شقایق فراهانی, آرش آصفی, بهادر زمانی, حمید جدیدی, سروش گودرزی, علی جاویدفر, پرویز پورحسینی, انوشیروان ارجمند, میرطاهر مظلومی, سعید علیپور, رضا اکبری ارطه, علی عباسی, انوش معظمی, بهنام تشکر, زهره حمیدی, لیلا بلوکات, مهتاب کرامتی
خلاصه داستان:
پس از مرگ معاویه، یزید به عنوانِ خلیفه‌ی مسلمین بر خلافت تکیه میزند و به والیِ مدینه نامه می‌نویسد که از حسین(ع) بیعت بگیرد.بُکیر ابن‌ِ حُر که به عنوان پیکِ ویژه‌ی دربارِ دمشق انتخاب شده است مامور رساندنِ نامه یزید به مدینه می شود.او که جوانی پُرشور و در جستجوی حقیقت است ، در مدینه درمی‌یابد که حاملِ نامه ایست که در آن به قتلِ حسین(ع) فرمان داده شده است. بُکیر در مکه با افکار و اندیشه‌های امام حسین(ع) آشنا می‌شود.مردم کوفه با ارسالِ نامه‌هایی بی‌شمار، حسین(ع) را به کوفه دعوت کرده‌اند تا در قیام علیه یزید ، آنها را یاری کنند. حر اِبن یزید ریاحی ، به همراهِ بُکیر و دو هزار سوار از سوی عبیداله ، مأمور می‌شوند به سمتِ کاروان حسین(ع) که به سمتِ کوفه در حرکت هستند بروند. کاروان امام حسین(ع) در شماری اندک، در کربلا به محاصره‌ی هزاران نفر از سپاهیان‌ِ دستگاهِ خلافت درمی‌آیند.
«رستاخیز» عظیم‌ترین و پرهزینه‌ترین فیلم سینمایی است که به شرح واقعه عاشورا می‌پردازد. فیلمی که بر جلوه‌های ویژه میدان خود تاکید ویژه‌ای میکند و سعی دارد تصویر باصراحت و تندی از طرفین جنگ نشان دهد. در ابتدا عوامل فیلم قصد داشتند چهره حضرت ابوالفضل ع را نمایش دهند که این مسئله حواشی بسیاری به راه انداخت و پای حوزه علمیه و مراجع تقلید را به قضیه باز کرد و در نهایت هم این اتفاق نیافتاد.
«روایت عشق»
سال ساخت: ۱۳۶۴
کارگردان: انوشیروان ارجمند
بازیگران: انوشیروان ارجمند، مهین دیهیم، علی اوسیوند، جواد طوسی، محمد الهی، رضا سعیدی، ایمان ساجدی، احمد ریحانه، محمد تقی‌نژاد، علی آزادنیا
خلاصه داستان:
داستان عهدشکنی مردم کوفه و ظلم و جور یزیدیان علیه خاندان پیامبر اسلام دستمایه این مجموعه تلویزیونی بود. ر کنار روایت حوادث کوفه تا پیش از قیام عاشورا، حرکت کاروان حسین بن علی به سمت کربلا و فجایع روز عاشورا و ستمی که به آنان روا شد، در این مجموعه به تصویر کشیده شده است.
این مجموعه که در بیدخت گناباد تصویربرداری شد، اولین سریال تلویزیونی ساخته شده پیرامون واقعه عاشورا بود. این سریال با استقبال ویژه‌ای از سوی بینندگان تلویزیون مواجه شد و جنبه‌ای نوستالژیک برای تلویزیون ملی پیدا کرد.
«طفلان مسلم»
سال ساخت: ۱۳۸۷
کارگردان: مجتبی یاسینی
بازیگران: جهانگیر الماسی، محمود جعفری، محمد عمرانی، شهرام عبدلی، منیژه دلدارگلچین، شمسی فضل‌اللهی، آذر سماواتی، امیررضا زادسر، محمد احسان عارف
خلاصه داستان:
همانطور که از اسم سریال پیداست؛ حکایت غریب اسارت و پناهندگی دو کودک خردسال مسلم بن عقیل پسر عموی سیدالشهدا(ع) به شهر کوفه را در محرم سال ۶۴ هجری قمری روایت میکند.
از جمله آثار کمتر دیده شده عاشورایی که در دوازده قسمت از شبکه سوم سیما پخش شد. سریال «طفلان مسلم» تمام مشکلات و رنج هایی که بعد از مرگ مسلم بن عقیل برای کودکانش رخ میدهد را روایت میکند .
سال ساخت: ۱۳۸۲
کارگردان: داوود میرباقری
بازیگران: امین تارخ, فریبا کوثری, سارا خوئینی ها, امین زندگانی, عزیزاله هنرآموز, حدیث فولادوند, داریوش فرهنگ, انوشیروان ارجمند, مرضیه برومند, ساغر عزیزی, داوود رشیدی, اکبر عبدی, سیاوش طهمورث, سعید نیک پور, بهناز توکلی, رضا کرم رضایی
خلاصه داستان:
شوذب در سده نخست هجری از یاران امام علی است که اکنون خزانه‌دار کوفه و امویان شده است. شوذب در میانه عشق دو زن قرار گرفته است. در همین اثنی، موعد عاشورا از راه می‌رسد و...
«معصومیت از دست رفته» مجموعه‌ای تلویزیونی درباره جنایت و مکافات دین‌داران عصر اموی در مواجهه با واقعه کربلا بود. لغزش شخصیت اصلی داستان در واقعه کربلا و سکوت وی در برابر امویان سال‌ها بعد فرجامش را نشان میدهد.
در واقع این سریال مستقیما به عاشورا نمی‌پردازد اما در همان سال‌های معاصر با واقعه سال ۶۱ هجری روایت می‌شود و تشکیک ایمانی قهرمان اصلی رابطه تنگاتنگی با مواجهه او به عنوان عضوی از دستگاه امویان با واقعه عاشورا پیدا میکند.
« مختارنامه»
سال ساخت: ۱۳۸۲
کارگردان: داوود میرباقری
بازیگران: فریبرز عرب نیا، رویگری, عنایت اله شفیع, محمدرضا شریفی نیا, ولی شیراندامی, انوشیروان ارجمند, محمد فیلی, رضا آقاربی, صدرالدین حجازی, محمدرضا خندان, میرصلاح حسینی سعیدآباد, مظفر مقدم, مصطفی طاری, محمود جعفری, نسرین مقانلو, امین زندگانی, فریبا کوثری, علی اکبر سلطانعلی, فرخ نعمتی, پرویز پورحسینی, محمد پورستار, ژاله علو, داوود رشیدی
خلاصه داستان:
عموی مختار او را فرا می خواند تا از حسن بن علی که زخمی شده است محافظت کند. در ادامه، امام حسن به وسیله همسرش به شهادت می رسد و داستان به وقایع مرگ معاویه، حکومت یزید، بیعت گرفتن از حسن بن علی و در نهایت پنج سال پس از حادثه عاشورا می پردازد.
بعد از «امام علی (ع)» و «معصومیت از دست رفته» میرباقری تصمیم گرفته بود سومین سریال مهم تاریخی اش را بسازد. قرار بود که سریال «مختارنامه» صرفا روی زندگی مختار ثقفی متمرکز شود و قیام مختار به خونخواهی امام حسین (ع) را به نمایش بگذارد، اما بنا بر درخواست عزت الله ضرغامی، رییس سابق صدا و سیما، وقایع عاشورا هم در آن به تصویر کشیده می‌شود.
این سریال با بودجه ۲۰ میلیاردی ساخته شد و در میان سریال‌های مذهبی و تاریخی که تا به امروز در صدا و سیما تولید شده است می‌توان آن را در واقع‌گرایی و باورپذیری و اجرای خوب صحنه‌های شلوغ و جنگ، بهترین و نمونه‌ای‌ترین سریال تلویزیون دانست.