اختصاصی سلام سینما- سینمای ایران در دوران و ادوار مختلف خود به شدت‌های مختلفی به موسیقی پرداخته و آن‌را بازنمایی کرده است. در سینمای فارسی پیش از انقلاب، موسیقی هرچند حضوری متداوم در فیلمفارسی‌ها داشت اما بیش از آن‌که عنصری اصلی باشد در پس‌زمینه‌ها، خصوصا صحنه‌هایی که در کاباره‌ها می‌گذشتند حضور داشت. از «قیصر» و «کندو» که چنین استفاده‌ای از موسیقی کرده‌اند و خوانندگان واقعی را در فیلم‌ها مورد استفاده قرار داده‌اند بگیرید تا «در امتداد شب» با بازی فائقه آتشین یا همان گوگوش و «سلطان قلب ها».

چنین حضوری در سینمای بعد از انقلاب بسیار کمرنگ می‌شود. هم خود موسیقی مورد ممیزی قرار می‌گیرد و هم مناسبات محتوایی و مضمونی تغییر می‌کنند و به‌سمت دیگری می‌روند. هرچند در معدودی از فیلم‌ها مانند آثار مسعود کیمیایی چون «حکم» اجرای زنده موسیقی در مکان‌های عمومی به‌نمایش گذاشته می‌شود.

با این وجود فیلم‌های کمی در سینمای بعد از انقلاب ساخته می‌شود که محوریت اصلی‌شان موسیقی است و قهرمان یا شخصیت‌های اصلی فیلم به شکل مستقیم با موسیقی سروکار دارند و خواننده یا نوازنده هستند.

در این یادداشت، هفت فیلم سینمای ایران که درباره موسیقی هستند و یا شخصیت های اصلی‌شان یک خواننده یا نوازنده است را مرور کرده‌ایم.

دلشدگان

سال ساخت: ۱۳۷۰

کارگردان: علی حاتمی

بازیگرانی که نقش گروه موسیقی را ایفا کرده‌اند: فرامرز صدیقی,  امین تارخ,  اکبر عبدی,  محمدعلی کشاورز,  جلال مقدم,  سعید پورصمیمی,  حمید جبلی

خلاصه داستان:

در زمان سلطنت احمد شاه، تاجري فرنگي به بهانه رونق فرهنگ و هنر قصد دارد با پركردن چند صفحه از چند موسيقي دان ايراني، رديف هاي اصيل ايراني را كه در حال فراموشي است، از گزند گذر زمان محفوظ نگه دارد. به همين منظور از آقاحسين دلنواز خواسته مي شود كه جمعي از بهترين نوازندگان را برگزيند. اين قصد و برنامه سفر به فرنگ با مشكلاتي مواجه مي شود. اما استاد دلنواز خود تصميم مي گيرد اين برنامه را عملي كند. در فرنگ صداي دلنشين اهرخان خواننده گروه، هنگام تمرين، موجب شفاي ليلا برادرزاده سفير عثماني مي شود كه در مجاورت باغ پانسيون گروه زندگي مي كند.

علی حاتمی همواره کارگردانی احساساتی بوده است اما در «دلشدگان»‌ کار عواطف و احساسات به جایی می‌رسد که قهرمان فیلم یعنی استاد آواز، که در سیر داستان متحمل سختی‌ها و ناملایمات بسیاری شده، در انتها در همان سرزمین غریب، غریبانه سل می‌گیرد و می‌میرد تا یکی از دردناک‌ترین شکست‌ها را در سینمای حاتمی بر پرده ثبت کند. درحالی که معجزه موسیقی، شفابخش بوده است. باقی اعضای گروه هم سرنوشتشان تلخ و نامنتظر است.

این فیلم روایتی است از یک شکست مثالی و تراژیک. احساسی که در نهایت از نگاه نوستالژیک حاتمی فقید به موسیقی سنتی و مناسبات زیست قاجاری برمی‌گردد.

پر پرواز

سال ساخت: ۱۳۷۹

کارگردان: خسرو معصومی

بازیگری که نقش خواننده را ایفا کرده‌: شادمهر عقیلی

خلاصه داستان:

بابک خواننده و آهنگساز جوان تلاش می کند تا با کمک نامزدش ستاره مجوز انتشار نخستین کاست موسیقی خود را بگیرد، اما با موانعی روبروست. درهمین حال به وسیله دوست ستاره با دختری بنام یاسمن آشنا می شود که پدرش صاحب یک مؤسسه تولید نوار کاست و CD موسیقی است. یاسمن پدرش را وادار می کند تا هزینه ضبط و تولید کاست اول بابک را بر عهده بگیرد. او درجریان ضبط این نوار به بابک دل می بندد. با عدم صدور مجوز توزیع این کاست از سوی شورای موسیقی، یاسمن به بابک پیشنهاد می کند که به لوس آنجلس برود و کار موسیقی را درآنجا پی بگیرد. بابک به رغم مخالفت مادر و نامزدش به این پیشنهاد تن درمی دهد...

یکی از فیلم‌های بسیار محبوب دهه هفتاد. از جمله آثاری که پیامد گشایش فرهنگی دوم خرداد ساخته شد و همان دغدغه‌هایی را مطرح می‌کرد که چند سال قبل‌ترش جوانان دهه شصتی در خیابان‌ها، آن‌را فریاد می‌زدند. آزادی‌های جوانانه، روابط دختران و پسران، موسیقی، مجوز خواندن و مواجهه با سویه غیرقانونی موسیقی از جمله مضامینی بود که در «پر پرواز» حضور داشت و تماشاگر را بسیار مشتاق تماشای خود در آن سال‌ها می‌کرد.

شادمهر عقیلی که این روزها به‌عنوان خواننده‌ای لس‌آنجلسی شناخته می‌شود در این فیلم به‌نوعی نقش خودش را بازی می‌کند. با این تفاوت که پایان کار او مانند فیلم خوش نبود و شرایط مجبور به مهاجرتش برای همیشه از کشور کرد.

خواهران غریب

سال ساخت: ۱۳۷۳

کارگردان: کیومرث پوراحمد

بازیگری که نقش موزیسین و خواننده را ایفا کرده‌: خسرو شکیبایی

خلاصه داستان:

نسرین و نرگس دو خواهر دو قلو که هرگز یکدیگر را ندیده اند و نمی شناسند در یک برنامه تفریحی که برای مدارس برگزار شده با هم برخورد می کنند، آن ها با جستجو در می یابند که والدینشان سال ها پیش جدا شده اند و حالا پدر قصد ازدواج دارد. نرگس و نسرین تصمیم می گیرند جای خود را با هم عوض کنند...

هرچند در ظاهر موسیقی ربط چندانی به داستان و خط اصلی «خواهران غریب» ندارد اما حضوری مهم و پررنگ در فیلم دارد. پدر بچه‌ها با بازی خسرو شکیبایی فقید، یک موزیسن است و مشغول تولید یک آلبوم موسیقی و این باعث می‌شود بسیاری از لحظات فیلم او در خانه یا استودیو مشغول کار بر روی موسیقی باشد.

جدای از این، حضور موسیقی متن در لحظات عاطفی فیلم، حکم برگ برنده «خواهران غریب» را دارد. صدای دلنواز شکیبایی و موسیقی درخشان ناصر چشم آذر باعث می‌شود تا موسیقی این فیلم و ترانه‌هایش در ذهن تماشاگر ماندگار شود. در این میان صحنه‌ای که شکیبایی برای دخترش آهنگ جدیدش را اجرا می‌کند، بسیار خاص و ویژه است.

گل یخ

سال ساخت: ۱۳۸۳

کارگردان: کیومرث پوراحمد

بازیگری که نقش خواننده را ایفا کرده‌: محمدرضا گلزار

خلاصه داستان:

عباس خواننده مشهوری است که سال‌ها پیش هسرش را در زلزله گم کرده است. او در محل کارش با زنی ثروتمند به نام مرجان آشنا می شود. همسرش ترگل هم حافظه‌اش را از دست داده و او را به یاد نمی‌آورد درحالیکه فرزندشان خاطره را در این سال‌ها به‌تنهایی بزرگ کرده. عباس که حالا نامش را به کیوان کامیاران تغییر داده روابطش با مرجان صمیمی تر شده و قصد ازدواج دارند. کیوان به عنوان بازیگر اصلی یک فیلم انتخاب می شود. او نقش پدری را دارد که باید دختربچه ای نقش دخترش را بازی کند. خاطره نیز که حالا هفت سال دارد و علاقه ی زیادی به کیوان دارد به اصرار مادرش را وامی دارد او را برای آزمایش بازیگری ببرد. خاطره در آزمایش قبول و در جریان فیلمبرداری به تدریج رابطه ی صمیمانه ی کیوان و خاطره بیشتر می شود. کیوان که حالا به خانه ی خاطره رفت و آمد دارد ترگل را می شناسد، اما ترگل همچنان دچار فراموشی است تا درنهایت بر اثر یک اتفاق گذشته اش را به یاد می آورد.اما این بار حاضر به بخشیدن کیوان نیست و می گوید همان عباس خودش را می خواهد.

«گل یخ» براساس فیلم «سلطان قلب‌ها» ساخته محمدعلی فردین در سال ۱۳۴۷ ساخته شده است و داستانی مشابه را تعریف می‌کند. جالب است بدانید حمیدرضا حامی به عنوان خواننده اهنگهای من و گنجشکهای خونه، غم تنهایی در این فیلم می‌خواند.

سنتوری

سال ساخت: ۱۳۸۵

کارگردان: داریوش مهرجویی

بازیگری که نقش موزیسین و خواننده را ایفا کرده‌: بهرام رادان

خلاصه داستان:

علی، نوازنده چیره دست سنتور و خواننده محبوب جوانان ناگهان در اوج شهرت و موفقیت افسار زندگی را از دست می دهد و به بیراهه می رود.

اگر می‌توانستیم آماری از بازدید فیلم در همان سال داشته باشیم، اصلا بعید نبود که در نتیجه این آمارگیری به پرطرفدارتر بودن و محبوبیت بیشتر «سنتوری» نسبت به خیلی از آثاری که همزمان با آن روی پرده بودند پی ببریم. موسیقی متن فیلم با صدای محسن چاوشی از هر خانه و ماشینی شنیده می‌شد و گلشیفته فراهانی و بهرام رادان هم خصلت شمایل‌گونه‌ای از دو عاشق و یک زوج ويژه مدرن را در بستر فرهنگی آن سال‌ها پیدا کردند. شبیه به بهروز وثوقی و گوگوش قبل از انقلاب و دوران فیلم‌فارسی‌ها.

بی‌اغراق این ماندگارترین نقش‌آفرینی کارنامه کاری بهرام رادان است. اساسا در سینمای ایران بازی نقش یک معتاد بسیار سخت است هم به واسطه سختی باورپذیر کردن یک قهرمان معتاد و هم به‌واسطه اینکه هرکه نقش معتاد را در سینمای ایران بازی کند، لاجرم با بهروز وثوقی در «گوزن‌ها» مقایسه می‌شود و کمتر پیش می‌آید بتواند روی دست وثوقی بلند شود. بهرام رادان اما موفق می‌شود طوری بازی کند که نامش در کنار بهروز وثوقی قرار بگیرد و یک معتاد واقعی بسازد: بهترین معتاد سینمای بعد از انقلاب را. برای رسیدن به نقش مدت‌ها در کمپ‌های ترک اعتیاد رفت و آمد کرده و با معتادان نشسته تا بتواند به نقش برسد. علی سنتوری یک معتاد درجه یک است، در آخرین فیلم درجه یکی که داریوش مهرجویی ساخت. در ابتدا بسیاری از ترانه‌های فیلم را خود بهرام رادان اجرا کرد اما در نهایت صدای محسن چاووشی روی تصاویر او قرار گرفتند.

تهران در جستجوی زیبایی(اپیزود سوم، تهران، سیم آخر)

سال ساخت: ۱۳۸۷

کارگردان: مهدی کرم پور

بازیگرانی که نقش گروه موسیقی را ایفا کرده‌اند: رعنا آزادی ور,  طناز طباطبایی ,  رضا یزدانی,  محمد باغبانی

خلاصه داستان:

قصه چند نوازنده جوان را که دنبال مکانی برای برگزاری کنسرت می گردند به تصویر کشید.

یکی از فیلم‌های اعتراضی محصول محدودیت‌های فرهنگی دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد که داستان جوانان موزیسینی را تعریف می‌کند که البته به‌شکلی قابل پیش‌بینی و دم‌دستی در نهایت به تباهی کشیده می‌شوند. رضا یزدانی به عنوان خواننده و نفر اصلی گروه در فیلم حضور دارد و رعنا آزادی‌ور و طناز طباطبایی دیگر اعضای مهم بند موسیقی هستند.

خشم و هیاهو

سال ساخت: ۱۳۹۴

کارگردان: هومن سیدی

بازیگری که نقش خواننده را ایفا کرده‌: نوید محمدزاده

خلاصه داستان:

این فیلم داستانی جنایی و پیچیده از زندگی یک خواننده را به تصویر می‌کشد. بسیاری از منتقدان معتقدند که داستان این فیلم بسیار شبیه روایت قتل همسر ناصر محمدخانی و اعدام زن صیغه‌ای اوست.

«خشم و هیاهو» خوب و محکم شروع می‌شود و در همان لحظات ابتدایی سمت‌وسوی اصلی داستان را مشخص می‌کند. فضای متشنج و ناآرام خانه خسرو و سکانس‌های اولیه ماشین که نشان‌دهنده شکل رابطه او و حناست مخاطب را کنجکاو می‌کند. فیلم روندی تکاملی در پیش می‌گیرد و به موقع و به‌اندازه اطلاعات جدید و ظریفی را در اختیار تماشاگر قرار می‌دهد تا آن‌ها را مانند تکه‌های پازل کنار یکدیگر بچیند. داستان فیلم داستان معروف یکی از بازیکنان مطرح فوتبال یعنی ناصر محمدخانی است که سیدی آن را در لوای زندگی یک خواننده مشهور و پرطرفدار تعریف می‌کند.