اختصاصی سلام سینما- فیلم‌های توقیفی همیشه بحث به‌روزی در سینمای ایران بوده است. فیلم‌های خوب و ویژه زیادی بودند که در چهل سال گذشته با توقیف روبه‌رو شده‌اند و از دست رفته‌اند. هم فیلمسازان جوان و تازه‌کار و هم کارگردانان بزرگ در این سال‌ها توقیف را تجربه کرده‌اند. از رضا درمیشیان و محسن امیریوسفی که در سال‌های آغاز فعالیت خود با توقیف مواجه شدند بگیرید تا بهرام بیضایی، داریوش مهرجویی، محسن مخملباف، ابراهیم حاتمی‌کیا و مسعود کیمیایی.

گاهی با حذف و سانسور مشکل توقیف رفع شده، گاهی گذر زمان قفل فیلم‌های توقیفی را باز کرده و در برخی از موارد هم فیلم‌ها پوسیده‌اند یا قاچاق شده‌اند تا زحمات سازندگانشان از دست برود.

به بهانه داغ شدن دوباره بحث فیلم‌های توقیفی به واسطه قاچاق فیلم «خرس» خسرو معصومی و راه یافتن «عصر جمعه» مونا زندی به شبکه نمایش خانگی بعد از پانزده سال توقیف، نگاهی انداخته‌ایم به پنج فیلم توقیفی که کارگردانان زن پشت دوربین آن‌ها ایستاده‌اند.

زندان زنان

سال ساخت: ۱۳۷۹

کارگردان: منیژه حکمت

بازیگران: رویا تیموریان,  رویا نونهالی,  پگاه آهنگرانی,  مریم بوبانی,  گلاب آدینه

خلاصه داستان:

در زندان زنان، رئیس جدید، قوانین تازه ای برای افراد خاطی در نظر می گیرد اما میترا یکی از زندانیان که به خاطر قتل ناپدری خود زندانی است تن به این قوانین نمی دهد...

اولین فیلمی که با استفاده از پوستیژ برای بازیگران زن، حجاب را به عبارتی دور زد و چندسالی توقیف ماند تا در دهه هشتاد رنگ پرده را ببیند. حکمت فیلمسازی را با یک اثر بحث‌برانگیز آغاز کرد. «زندان زنان» هم به‌خاطر موضوعش و هم به‌خاطر داستان توقیفش سر و صدای زیادی به‌پا کرد که در دیده‌شدنش هم بی‌تاثیر نبود.

هنوز که هنوز است نسخه ویدیویی فیلم توقیف است. فیلم به ماجراهای اجتماعی و سیاسی سه دهه از تاریخ در حوالی سال‌های انقلاب به‌واسطه زندانیان حاضر در زندان زنان می‌پردازد و دغدغه‌های حساسیت‌برانگیزی را مطرح می‌کند که خط قرمزها را جابه‌جا می‌کند. «زندان زنان» صحنه‌های تأثربرانگیز و قابل‌تأمل کم ندارد که تماشاگر را سر جایش میخکوب کند. مثلاً کاراکتری که ویولن می‌زند و از مجاهدانی است که به‌زودی اعدام می‌شود، یکی از خرده داستان‌های میخکوب کننده و به‌یادماندنی است.

نیمه پنهان

سال ساخت: ۱۳۷۹

کارگردان: تهمینه میلانی

بازیگران: نیکی کریمی,  محمد نیک بین,  آتیلا پسیانی,  آفرین عبیسی,  علی اکبر حبیبی کیا,  پونه حاج محمدی

خلاصه داستان:

فرشته در آستانه رسیدگی همسرش خسرو در مقام نماینده ریاست جمهوری به پرونده قضایی یک زن محکوم به اعدام، دفترچه ی خاطراتش را به او می دهد. خسرو در دفتر می خواند که فرشته که در سال های 58-59 دانشجو بوده، جذب گروه های سیاسی چپ می شود و به عنوان هوادار فعالیت می کند. در این شرایط به محفلی روشنفکرانه راه می یابد که گرداننده اش سردبیر یک نشریه ادبی به نام روزبه جاوید است. این آشنایی کم کم به عشقی نامعلوم می انجامد، اما او پی می برد که جاوید همسری به نام خانم جاوید دارد. فرشته با وجود تنگ تر شدن فضای سیاسی جامعه، به خاطر قولی که به خانم شفیع داده است درخواست جاوید را مبنی بر فرار از ایران و ازدواج با او نمی پذیرد. اما ۱۷ سال بعد داستان دستخوش تغییر می‌شود.

فیلم «نیمه پنهان» به دلیل ورودش به فضای سیاسی با حواشی بسیاری روبه‌رو شد. خبر مورد داشتن فیلم و توقیفش از همان ابتدا به گوش می‌رسید و حتی قوه قضاییه میلانی را برای ساخت این فیلم بازداشت کرد! اما در نهایت داستان ختم به‌ خیر شد و فیلم یک سال بعد به نمایش درآمد. «نیمه پنهان»‌ را می‌توان یکی از خوش‌شانس‌ترین فیلم‌‌های توقیفی بود که از مرگ و پوسیدن قسر در رفت.

دختران خورشید

سال ساخت: ۱۳۷۸

کارگردان: مریم شهریار

بازیگران: آلتینای قلیچ تقانی,  پیمان میرعلی اکبری,  زهرا محمدی,  حبیب حدادی

خلاصه داستان:

تارهاي سياه و بلند موهاي امانگل روي زمين افتاد و باد آنها را برد.پدرش موهاي او را تراشيد و او را مثل يك پسر لباس پوشاند تا بتواند او را براي كار در يك كارگاه قالي بافي در جايي دور بفرستد. امانگل به اميد آنكه پول به دست آورده از كارش، براي خانواده اش فرستاده مي شود كار خود را شروع كرد. در اين ميان دختري جوان به نام بلقيس عاشق او مي شود و اين قضيه سرنوشت او را تغيير ميدهد.

خب این موضوعی بسیار جسورانه برای اواخر دهه هفتاد به‌نظر می‌رسد و مخالفت با نمایشش امری بدیهی بود. جامعه در آن سال‌ها هنوز به آن میزان از گشایش فرهنگی نرسیده که محصول سینمایش فیلمی با این مضمون باشد. مضمونی که البته بسیار هم کنجکاوی‌برانگیز است.

عصر جمعه

سال ساخت: ۱۳۸۴

کارگردان: مونا زندی حقیقی

بازیگران: رویا نونهالی,  هانیه توسلی,  مهرداد صدیقیان,  رامین راستاد

خلاصه داستان:

خیانت و تعصب سرنوشت تلخی را برای سوگند 15 ساله رقم می زند، که حاصل آن در به دری، بی پناهی و تنهایی است. سال ها می گذرد، بنفشه خواهر سوگند تصمیم می گیرد خواهر گمشده خود را بیابد و پرده از رازی بردارد که سالها پنهان مانده است.

فیلم «عصر جمعه»، اولین ساخته مونا زندی حقیقی از فیلم‌های توقیفی سینمای ایران به حساب می‌آیدکه حتی اجازه اکران در جشنواره‌های بین المللی نیز به آن داده نشد، پنج سال بعد از ساخت «عصر جمعه»، این فیلم توانست به صورت محدود اکران شود اما هنگامی که قرار بود در اصفهان به نمایش گذاشته شود به علت شکایت نماینده مجلس بار دیگر توقیف شد.

این درحالی بود که فیلم در جشنواره آن سال، سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول را از آن خود کرد. مهرداد صدیقیان درباره نمایش فیلم بعد از ۱۵ سال نوشت: « همیشه افکار کهنه و بی منطق آرزوهای آدمها را از بین می برند و شاید برای برای همیشه آتش استعداد و توانایی آدمها را خاموش کنند. فیلم «عصر جمعه» که امروز وارد شبکه خانگی شد، همان فیلمیه که مدیران آن زمان اجازه پخشش را به ما جوون های با انگیزه ندادند. فیلم عوض نشده  پس چی عوض شده؟ افکار مدیران فعلی عوض شده؟ مونا زندی ها و مهرداد های زیادی قربانی کج فهمی‌ها شدند...منصفانه نیست.

فیلم «عصر جمعه» در مورد تجاوز ساخته شده، چیزی که مدیران مرتبط به سینما در سال ۸۴ می خواستند از مردم پنهانش کنند... ولی امروز کمپین سکوت نخواهم کرد در مقابل تجاوز از همه موارد داغ‌تره!»

زیر آب

سال ساخت: ۱۳۸۸

کارگردان: سپیده فارسی

بازیگران: بیژن امکانیان,  مسعود رایگان,  فریبا کامران,  سروش صحت,  شبنم مقدمی,  بهنام تشکر

خلاصه داستان:

مرتضی پس از رهایی از زندان و از کف رفته دیدن زندگی خانوادگی اش در تهران راهی شمال کشور می شود تا به کشف حقایق فراموش شده گذشته به ظاهر تاریک اش بپردازد.

اولین فیلم سپیده فارسی که در نطفه خفه شد و متاثر از جو سیاسی سنگین اواخر دهه هشتاد رنگ پرده را ندید. «زیر آب» فیلمی در ژانر سینمای جنایی پلیسی است، که در آن یک داستان پلیسی با تعابیر و مفاهیم روانشناختی و اسطوره‌ای پیوند می‌خورد تا تصویری از یک شخصیت محکوم به سرنوشت، در جامعه ای دلگیر ثبت شود. این فیلم که فیلمبرداری آن از زمستان سال ۱۳۸۷ تا خرداد ۱۳۸۸ دراستان گلستان انجام شد ، در بخش مسابقه جشنواره‌‏های فیلم دوبی ، فریبورگ و دوربن شرکت داشت اما عدم اکرنش باعث شد تا بعدتر با نام «خانه زیر آب» از شبکه بی‌بی‌سی فارسی پخش شود.