اختصاصی سلام سینما- ژانر تاریخی یکی از ژانرهایی است که در تاریخ سینما همیشه مورد توجه بوده. این فیلم‌ها با گذر از دوران تاریخی متفاوت، فضا و اتمسفری خاص و متفاوت با دیگر ژانرها می‌سازد که همین فیلم‌ها را برای تماشاگر جذاب و کنجکاوی‌برانگیز می‌کند. با فیلم‌های تاریخی مخاطب سفری به دل تاریخ را آغاز می‌کند و در دوره‌های مختلف تاریخ غرق می‌شود.

در سینمای ایران کارگردانانی مانند علی حاتمی عموم فیلم‌هایشان را درباره تاریخ ساخته‌اند. اگر هم فیلم‌ها واقعه‌ای تاریخی را در بر نداشتند، در اعصار تاریخی و خصوصا دوران حکومت قاجار و پهلوی می‌گذشته‌اند.

اما در کنار کار کارگردانان بزرگی مانند حاتمی، محدودیت‌های ساخت آثار تاریخی که لوکیشن‌ها و فضاسازی‌های خاص خود را می‌طلبد و به زمینه مناسبی برای هزینه ساخت و تکنولوژی بازسازی دوران‌های مختلف نیاز دارد، در بسیاری مواقع باعث شده تا فیلم‌های تاریخی کمتر ساخته شود. مثلا مرحوم علی معلم سال‌های متمادی در تلاش بود تا فیلم کورش کبیر را با همکاری مسعود جعفری جوزانی بسازد اما هرگز موفق نشد.

ژانر تاریخی اساسا به دسته‌ای از فیلم‌ها اطلاق می‌شود که درباره اشخاص و وقایع تاریخی واقعی ساخته شده‌اند. همانطور که از نام این ژانر برمی‌آید، تاریخ در آن نقش اول را بازی می‌کند. از طرف دیگر ژانر تاریخی عموما در ترکیب با ژانرهای دیگر هم، آثار ماندگار و مهمی را نتیجه می‌دهد. در سینمای ایران فیلم‌های تاریخی عموما با تم‌های مذهبی و دینی گره خورده‌اند یا وقتی درباره اشخاص بوده‌اند، جنبه‌ای بیوگرافیک به خود گرفته‌اند.

در این یادداشت مهم‌ترین فیلم‌های تاریخی و ساب‌ژانرهایش (یعنی زیرگروه‌های ژانر اصلی) را مرور کرده‌ایم.

فیلم‌های تاریخی/ واقعه‌نگاری

در این بخش فیلم‌هایی را معرفی می‌کنیم که درباره یک اتفاق تاریخی مهم هستند، هرچند ممکن است همه داستانشان حول آن اتفاق نباشد، اما موتور محرکه درام یک اتفاق تاریخی است که همه داستان بر آن سوار شده. این فیلم‌ها از جهت اینکه واقعه‌نگاری می‌کنند، در ژانر تاریخی دسته‌بندی می‌شوند.

دلشدگان

سال ساخت: ۱۳۷۰

کارگردان: علی حاتمی

بازیگران: امین تارخ،  فرامرز صدیقی، اکبر عبدی، محمدعلی کشاورز، جمشید هاشم پور،  جلال مقدم،  ، سعید پورصمیمی، حمید جبلی

فیلمی درباره تاریخچه ضبط اولین صفحه موسیقی ایرانی در پاریس که البته خیلی فراتر از این‌هاست. «دلشدگان» هرچند یک واقعه تاریخی یا به عبارتی مهم‌ترین اتفاق تاریخ موسیقی ایرانی در سال‌های اولیه را تعریف می‌کند، اما بدل به ماجراهای شخصی هرکدام از کاراکترهایش که اعضای گروه موسیقی هستند می‌شود.

فیلم با نمایش زیست آن‌ها در پاریس و اتفاقاتی که از سر می‌گذرانند یک سویه اجتماعی و انتقادی پررنگ به خود می‌گیرد و به فرجامی تلخ و تراژیک می‌رسد. درست مانند سرنوشت موسیقی ایرانی در آن دوران. از این نظر فیلم رابطه‌ای فرامتنی هم با تاریخ موسیقی و هم با اوضاع اجتماعی ایران در دوران قاجار برقرار می‌کند.

استرداد

سال ساخت: ۱۳۹۰

کارگردان: علی غفاری

بازیگران: حمید فرخ نژاد،  فرهاد قائمیان، صالح میرزاآقایی، بهنام تشکر

یکی از فیلم‌های فاخر دهه نود که با سرمایه‌ای هنگفت ساخته شد و برای بازسازی وقایع مربوط به جنگ جهانی دوم، تیم سازنده آن‌را در چهار کشور ایران، روسیه، ارمنستان و لهستان به انجام رساند. «استرداد» سعی می‌کند به شکلی تمام و کمال به واقعه تاریخی که آن‌را روایت می‌کند وفادار بماند و جرئیات  ابعاد مختلف آن‌را برای تماشاگر شرح دهد.

فیلم از حضور نیروهای متفقین و متحدین در ایران در جنگ جهانی دوم مسیر داستانی خود را آغاز می‌کند. هرچند ایران اعلام بی‌طرفی کرده بود اما به مرور و با فشار دولت‌های بزرگ تبدیل به گذرگاه اصلی سلاح شد و استفاده از ایران به عنوان شاهراه انتقال نیرو و سلاح برای هر دو جبهه بسیار استراتژیک به‌نظر می‌رسید.

فیلم در پی پرداختن به وقایع جنگ جهانی دوم در ایران، ماجرای غرامت جنگی که ایران از شوروی طلب می‌کند را تعریف می‌کند (که چیزی معادل یازده تن طلا است) و نحوه انتقال آن به ایران را هم مورد بررسی قرار می‌دهد. «استرداد»‌ البته در گیشه چندان موفق نبود و نتواست از خجالت آن سرمایه عظیم دربیاید!

سرب

سال ساخت: ۱۳۶۷

کارگردان: مسعود کیمیایی

بازیگران: جمشید مشایخی، جلال مقدم، هادی اسلامی، امین تارخ، فریماه فرجامی، فتحعلی اویسی، سعید پیردوست

«سرب» یک از بهترین و به‌یادماندنی‌ترین فیلم‌های مسعود کیمیایی است که داستان تعقیب و گریزی خود را بر یکی از اتفاقات  نژادپرستانه تاریخ معاصر سوار می‌کند. فیلمی که به شکلی غیر مستقیم با مسئله فلسطین و صهیونیسم هم گره می‌خورد.

این فیلم که بیانگر وقایع دهه بیست خورشیدی است، در دوران جنگ تحمیلی ساخته شد، درست در زمان بمباران تهران که این مسئله عوامل فیلم را مجبور کرد که لوکیشن فیلم را به شمال منتقل کنند. فیلم «سرب» درباره دعوت جهانی صهیونیسم از یهودیان سراسر جهان است که به سوی سرزمین موعود ( سرزمین اشغال شده البته) رهسپار شوند. در این میان یک زوج یهودی ایرانی که در آستانه مهاجرت به سرزمین موعودشان هستند، در جریان قتل عموی خود به دست سازمان صهیونیستی، با این رژیم نوپا درمی‌افتند.

می‌توان گفت «سرب» مهم‌ترین فیلم ایرانی است که درباره صهیونیسم ساخته شده، هرچند به شکلی غیرمستقیم به تاریخ مهاجرت یهودیان به ارض موعود می‌پردازد.

یتیم خانه ایران

سال ساخت: ۱۳۹۴

کارگردان: ابوالقاسم طالبی

بازیگران: علیرام نورایی، فرخ نعمتی، بهار محمدپور، انوشیروان ارجمند

یک داستان تعقیب و گریزی که مبنایش اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول است. این فیلم به بهانه تعریف داستان یک یتیم‌خانه که بدل به نیرویی مبارز علیه اشغال تدریجی خاک ایران توسط نیروهای درگیر جنگ جهانی اول انگلیس می‌شود، وقایع آن‌سال‌ها را از نظر می‌گذراند.  خصوصا سه سال قحطی و فقری که ناخواسته کل کشور در آن فرو می‌رود را مورد بررسی قرار می‌دهد.

داستان فیلم در سال ۱۲۹۵ می‌گذرد و بازسازی آن سال‌ها و فضای قحطی زده شهر، به خوبی از کار درآمده است.

فیلم‌های تاریخی/بیوگرافیک

در سینمای جدید، یعنی سینمای بعد از دهه شصت آمریکا که اصطلاحا نام سینمای مدرن هم بر آن اطلاق می‌شود، بسیاری از فیلم‌ها فراژانریک هستند. یعنی از ترکیب چند ژانر با هم خلق می‌شوند. همانطور که در مقدمه اشاره کردیم، ژانر تاریخی همیشه بستر مناسبی بوده برای تلفیق شدن با دیگر ژانرها که عموما ترکیبی چندوجهی است و به دو ژانر محدود نمی‌شود.

در این بخش‌بندی به کرات به فیلم‌هایی برمی‌خوریم که مثلا هم تاریخی‌اند، هم زندگینامه‌ای و هم جنگی. اما بسته به اینکه کدام ژانر در این فیلم‌ها پررنگ‌تر بوده، در این یادداشت دسته بندی شده‌اند.

ستارخان

سال ساخت: ۱۳۵۱

کارگردان: علی حاتمی

بازیگران:  علی نصیریان، باقر صحرارودی، عزت الله انتظامی، پرویز صیاد، عنایت بخشی، جهانگیر فروهر

«ستارخان» مهم‌ترین فیلم تاریخی است که در سینمای فارسی و پیش از انقلاب اسلامی ساخته شده. فیلمی درباره مبارز بزرگ مشروطه ستارخان و البته مهم‌ترین وقایع انقلاب مشروطه و در نهایت به توپ بسته شدن مجلس. این فیلم جدای از این که تاریخ مشروطه را به نمایش می‌گذارد، از چند جهت خودش بدل به فیلمی تاریخی می‌شود. نخست آن‌که این یکی از اولین فیلم‌های ایرانی است که برای ضبط صحنه‌های درگیری از جلوه‌های ویژه استفاده می‌کند و به همین منظور یک متخصص جلوه ویژه از اروپا به کمک حاتمی می‌آید.

ضمن اینکه حاتمی نگاهی آزادانه به سیر حوادث دوران مشروطه دارد تا به‌واسطه آن بتواند فوکوس بیشتری روی شخصیت‌ها بگذارد. تحلیل طبقاتی فیلمساز در شخصیت پردازی باعث پس و پیش شدن روایت تاریخی می‌شود. همین موضوع آنقدر حاشیه برانگیخت که پای فیلم را به مجلس باز کرد و نمایندگان به دلیل «تحریف تاریخ معاصر» تصمیم گرفتند نمایش فیلم و مجوزش را لغو کنند.

نگاه حاتمی برای خود او هم گران تمام شد و سندیکای هنرمندان هم جانب مجلس را گرفت که این امر موجب اخراج حاتمی از این سندیکا شد.

کمال الملک

سال ساخت: ۱۳۶۲

کارگردان: علی حاتمی

بازیگران: جمشید مشایخی، عزت الله انتظامی، علی نصیریان، داوود رشیدی، محمدعلی کشاورز

«کمال‌الملک» یکی از مهم‌ترین فیلم‌های علی حاتمی درباره نقاش بزرگ ایرانی یعنی محمد غفاری ملقب به کمال الملک است. فیلمی که مانند دیگر آثار حاتمی سویه‌ها‌ی اجتماعی و سیاسی خود را هم دارد.

 حاتمی در این فیلم نوک پیکانش را به سمت پادشاهان قاجاری و پهلوی یعنی ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و رضا شاه، نشانه می‌گیرد. بازی جمشید مشایخی در نقش کمال‌الملک یکی از بهترین تجربیات کارنامه کاری بلندبالای اوست. هرچند مشایخی بعد از «کمال الملک» در کلی فیلم دیگر بازی کرد اما تماشاگر عموما او را با بازی در نقش کمال‌الملک به‌خاطر می‌آورد.

فیلم «کمال‌الملک» در لوای پرداختن به زندگی این هنرمند دوران حکمرانی سه پادشاه را از نظر می‌گذراند؛ وقایع تاریخی مهمی از جمله ترور ناصرالدین شاه، حوادث دوران مشروطیت، اجرای فرمان مشروطه و تغییر نظام پادشاهی.

محمد رسول الله(ص)

سال ساخت: ۱۳۹۳

کارگردان: مجید مجیدی

بازیگران: مهدی پاکدل، ساره بیات، محسن تنابنده، رعنا آزادی ور، علیرضا شجاع نوری، مینا ساداتی، محمد علم بیگی

احتمالا از خودتان بپرسید چرا فیلمی که نامش، نام آخرین پیامبر تمام ادوار تاریخ است و اصلا پیش از هرچیز یادآور دین اسلام است در این بخش آمده و در دسته فیلم‌های تاریخی دینی قرار نگرفته؟ خب دلیلش این است که «محمد رسول الله» تنها بخشی از یک پروژه عظیم است که مجید مجیدی سودای ساخت آن‌را در سر داشته و احتمالا هنوز دارد.

فیلمی که در زمان تولیدش سروصدای زیادی به‌پا کرد و هزینه زیادی صرف آن شد تا از بهترین عوامل سینمای جهان در ساختش استفاده شود، اولین فیلم از مجموعه سه‌گانه‌ای درباره پیامبر اسلام (ص) که از دوران کودکی تا رحلت را بازنمایی می‌کند. در سری اول مجموعه که تنها فیلم ساخته شده از آن است، مجیدی تنها به شرح وقایع کودکی و نوجوانی پیامبر می‌پردازد.

در این فیلم رشد و نموی محمد (ص) و تاریخ شبیه جزیره پیش از ظهور اسلام مدنظر است و هنوز خبری از اسلام نیست. به همین دلیل فیلم بیشتر یک اثر تاریخی/بیوگرافیک است، هرچند سایه مذهب بر آن سنگینی می‌کند.

چ

سال ساخت: ۱۳۹۲

کارگردان: ابراهیم حاتمی کیا

بازیگران: فریبرز عرب نیا، سعید راد، مریلا زارعی، بابک حمیدیان، مهدی سلطانی

فیلمی درباره حضور شهید مصطفی چمران در نزاع کردستان و درگیری نیروهای آزادی‌خواه کرد با حکومت مرکزی. «چ» فیلمی است که وقایع تاریخی جنگی که در پاوه می‌گذرد را به شکل دقیق و موشکافانه بررسی می‌کند. اما از این جهت تاریخی/ بیوگرافیک محسوب می‌شود که تمرکزش را هم در روایت و هم در همه جنبه‌های فرامتنی روی شهید چمران می‌گذارد و سعی دارد از او اسطوره و مبارزی برا همه ادوار و زمانه‌ها بسازد. انگار که چمران آن سال‌ها را امروزی کند و به متن جامعه ایران در اوایل دهه نود بیاورد.

از این نظر «چ» یک فیلم تاریخی/ بیوگرافیک خیلی خاص و ویژه است.

ایستاده در غبار

سال ساخت: ۱۳۹۴

کارگردان: محمد حسین مهدویان

بازیگران: هادی حجازی فر، امیرحسین هاشمی، فرهاد فداکار

اولین فیلم محمدحسین مهدویان که نام او را بر سر زبان‌ها انداخت. فیلمی که تلاشی حداکثری برای وافادار ماندن به واقعیت می‌کند تا بتواند یک احمد متوسلیان  رئالیستی، باورپذیر و تمام و کمال خلق کند. متوسلیانی دقیقا شبیه به همان مردی که خانواده او، دوستان و اطرافیانش می‌شناختند. مردی در کار خود جدی و در احقای حق و عدالت بدون تخفیف و شوخی.

تکنیکی که مهدویان پیاده می‌کند تا به این سطح از هایپر رئالیته برسد، یعنی استفاده از صداهای واقعی و مستند و ساخت تصاویری مستندنما برای این صداها، یکی از خاص‌ترین فیلم‌های تاریخی/بیوگرافیک ایرانی را نتیجه می‌دهد.

فیلم‌های تاریخی/دینی

مضامین مذهبی یکی از موضوعاتی است که در اکثر فیلم‌های ایرانی به ژانر تاریخی گره خورده است. چرا که اصلا دین و مذهب یک مفهوم تاریخی است که از ظهور و همه‌گیری‌ تا جدل‌هایی که بر سرش پیش‌آمده، در «تاریخ» رخ داده و در جهان مدرن ردشان کمرنگ و کمرنگ‌تر شده است.

مریم مقدس

سال ساخت: ۱۳۷۹

کارگردان: شهریار بحرانی

بازیگران: شبنم قلی خانی، پرویز پورحسینی، محمد کاسبی، جعفر دهقان

فیلم «مریم مقدس» در زمان خود به خوبی دیده و مورد توجه قرار گرفت. فیلمی که براساس قصص تاریخی قرآن درباره زندگی حضرت مریم و تولد عیسی مسیح ساخته شد.

شبنم قلی‌خوانی بازیگر کم سن و سال فیلم با چهره معصومش برای تماشاگر باورپذیر بود. به شکل کلی فیلم بحرانی روایتی را از زندگی حضرت مریم ارايه می‌دهد که تاریخ رسمی اسلام و مسیحیت، هردو آن را تایید می‌کنند.

ملک سلیمان نبی

سال ساخت: ۱۳۸۷

کارگردان: شهریار بحرانی

بازیگران: امین زندگانی، ژاله علو، محمود پاک نیت، حسین محجوب، محمدمهدی فقیه منفرد

فیلمی که در پی موفقیت «مریم مقدس» و در مسیر همان فیلم ساخته شد و جز آثار فاخر یا ملی بود که اورگان‌های فرهنگی بزرگ دولت آن‌ها را تهیه و تولید می‌کردند. «جلوه‌های ویژه بصری» ملک سلیمان در زمان خودش تحویل گرفته شد اما به‌شکل کلی فیلم به موفقیت تجاری دست پیدا نکرد و جایگاهی را که نهاد سازنده برای آن متصور شده بود، به‌دست نیاورد.

رستاخیز

سال ساخت: ۱۳۹۱

کارگردان: احمدرضا درویش

بازیگران: حسن پورشیرازی، فرهاد قائمیان، پوریا پورسرخ، بابک حمیدیان، شقایق فراهانی، آرش آصفی، بهادر زمانی، حمید جدیدی، سروش گودرزی، علی جاویدفر، پرویز پورحسینی، انوشیروان ارجمند

«رستاخیز» رسمی‌ترین فیلم سینمای ایران درباره واقعه عاشوراست. فیلمی که سعی می‌کند واقعه تاریخی‌اش را به باورپذیرترین شکل ممکن برای تماشاگر تعریف کند و از اضافه کردن هرگونه نظر شخصی در روایت تاریخی می‌پرهیزد.

واقع‌گرایی فیلم به اندازه‌ای برای احمدرضا درویش مهم بود که تا مدت‌ها پس از توقیف فیلم، حاضر نشد چهره حضرت ابوالفضل را نورانی کند و به نمایش نگذارد. جالب است بدانید فیلم با نام بین المللی «حسین آنکه گفت نه» شناخته می‌شود.

فیلم‌های تاریخی/ حماسی

این بخش یکی از ساب‌ژانرهای جذاب در میان فیلم‌های تاریخی است که البته در ایران به‌جز چند مورد محدود مورد کار قرار نگرفته. شاید یکی از دلایل اصلی‌اش سختی پرداخت به داستان‌هایی باشد که در عین‌اینکه روایت‌گر تاریخ و یک واقعه تاریخی هستند، اما با ویژگی‌های خرق عادت و بزرگ‌نمایانه حماسی هم تلفیق می‌شوند. می‌توان گفت که بهرام بیضایی مهم‌ترین کارگردانی است که چنین فیلم‌هایی ساخته. فیلم‌های او در هر ژانری هم که باشند، یک سویه حماسی و تاریخی دارند.

آخرین داستان

سال ساخت: ۱۳۹۷

کارگردان: اشکان رهگذر

بازیگران: پرویز پرستویی، بیتا فرهی، حامد بهداد، لیلا حاتمی

به هرحال شاهنامه بخش مهمی از تاریخ ایران باستان است. هرچقدر هم که جنبه حماسی و ادبی‌اش قوی‌تر باشد و ویژگی‌های اغراق‌آمیزش بیشتر باشند. حتی اگر هم شاهنامه را اثری افسانه‌ای در نظر بگیریم یکی از پررنگ‌ترین نمادهای تاریخی ایرانیان است و بر این اساس فیلم انیمیشینی که اقتباسی از داستان شاهنامه است، مطمئنا در زمره آثار تاریخی/ حماسی قرار می‌گیرد.

از طرف دیگر «آخرین داستان» ‌را می‌توان موفق‌ترین انیمیشین سینمایی ایرانی درنظر گرفت که هم در گیشه جوابش را پس داد و هم مورد توجه منتقدان قرار گرفت.

اشکان رهگذر و استودیو هورخش سال‌های متمادی است که سعی دارند راه انیمیشن‌سازی در ایران را هموار کنند و اقتباس از شاهنامه قطعا مایه‌های دراماتیک و اساطیری مورد نیاز ساخت یک انیمیشن خوب را در اختیارشان می‌گذارد.

مرگ یزدگرد

سال ساخت: ۱۳۶۱

کارگردان: بهرام بیضایی

بازیگران: سوسن تسلیمی، مهدی هاشمی، یاسمن آرامی، امین تارخ، محمود بهروزیان

فیلمی از بهرام بیضایی که بهترین آثار تاریخی حماسی ایرانی را ساخته است. بهرام بیضایی این فیلم را براساس نمایشنامه خودش درباره مرگ یزدگرد سوم ساخت که داستان فرار پادشاه به مرو و پناهنده شدنش در یک آسیابان قدیمی را از زبان آسیابان، همسر و دخترش تعریف می‌کند.

درحالیکه سردار سپاه شاه به آسیابان رفته‌اند تا خانواده آسیابان را به جرم قتل یزدگرد سوم محاکمه کنند، داستان را از آنان جویا می‌شوند. نکته ویژه و خلاقانه روایت بیضایی در اینست که روایت هر سه نفر را به تماشاگر نشان می‌دهد و آنچه فیلم را جالب می‌کند اختلافی است که در روایت هرکدام از این سه نفر وجود دارد که خود نشاندهنده واحد نبودن تاریخ است.

روز واقعه

سال ساخت: ۱۳۷۳

کارگردان: شهرام اسدی

بازیگران: علیرضا شجاع نوری، لادن مستوفی، جمشید مشایخی، مهدی فتحی، سعید نیک پور، محمدعلی کشاورز، حسین پناهی

فیلمی درباره واقعه عاشورا که به قلم بیضایی نوشته شده. هرچند در سال‌های اخیر بحث‌هایی مطرح شد مبنی براینکه بحرانی در حین ساخت فیلم، فیلمنامه بیضایی را بسیار تغییر داده است. البته خود کارگردان این مباحث را رد می‌کند و معتقد است به فیلمنامه وفادار بوده.

«روز واقعه» را به این دلیل در بخش فیلم‌های تاریخی/ حماسی قرار دادیم و در دسته آثار دینی بررسی‌اش نکردیم که هرچند اساسش درباره واقعه تاریخی عاشورا، بزرگترین رویداد مذهبی جهان تشیع است، اما جنبه حماسی این واقعه را برجسته می‌کند.

فیلم از شخصیت‌های والای صدر اسلام که در صحرای کربلا حضور دارند، یک اسطوره می‌سازد. عظمت حماسی واقعه عاشورا بیش از وقایع تاریخی و واقعیت اتفاق افتاده در کربلا، مورد توجه فیلمنامه‌نویس و فیلمساز بوده‌اند و این دقیقا ویژگی بارز «روز واقعه» است که داستان عاشورا را از نقطه نظر جوانی مسیحی که تازه به اسلام گرویده تعریف می‌کند.

فیلم‌های تاریخی/ جنگی

جنگ تحمیلی ایران با عراق از اساس یک اتفاق تاریخی است. بسیاری از فیلم‌های دفاع مقدس براساس اتفاقات واقعی ساخته شده‌اند و حتی اگر اتفاق مشخص تاریخی هم بنای روایتشان نباشد، از واقعیت موجود آن سال‌ها بهره جسته‌اند. در این بخش فیلم‌های دفاع مقدسی معرفی شده که به شکلی اختصاصی و ویژه یک واقعه جنگی روی‌داده را دستمایه خود قرار داده‌اند.

همانطور که گفته شد هرکدام از این فیلم‌ها می‌توانند واقعه‌نگارانه هم باشند اما چون جنبه جنگی و «واقعیت جنگ» در آن‌ها بیشتر مورد توجه بوده در این بخش قرار گرفته‌اند.

نفس

سال ساخت: ۱۳۹۴

کارگردان: نرگس آبیار

بازیگران: ساره نورموسوی، پانته آ پناهی ها، مهران احمدی، گلاره عباسی، سیامک صفری، شبنم مقدمی

فیلم قدرنادیده نرگس آبیار که محجور ماند اما می‌توان گفت بهترین فیلم اوست. فیلمی که جنگ هشت ساله را از نقطه نظر یک دختر بچه روایت می‌کند و سال به سال آنچه را بر ایران و مردمش گذشته، مورد توجه قرار می‌دهد.

فیلمی شدیدا ضد جنگ و با ذاتی بسیار انتقادی که البته کشف‌‌نشده باقی ماند و به عبارتی بایگانی شد. زبان انتقادی فیلم، در پایان‌بندی آن به اوج خود می‌رسد و با قربانی کردن دختربچه در یک لحظه ناگهانی و شوک آمیز، بدل به فیلمی در مذمت جنگ می‌شود، هرچقدر هم که آرمانش والا باشد.

ماجرای نیمروز

سال ساخت: ۱۳۹۵

کارگردان: محمدحسین مهدویان

بازیگران: جواد عزتی، احمد مهران فر، مهرداد صدیقیان، لیندا کیانی، هادی حجازی فر، حسین مهری، مهدی پاکدل، مهدی زمین پرداز، امیرحسین هاشمی

محمدحسین مهدویان مهم‌ترین فیلمساز نسل جوان است که تاریخ را مبنای ساخت آثارش قرار می‌دهد. تاریخ معاصر ایران و وقایع بعد از انقلاب اسلامی دغدغه و پایه ثابت آثار او هستند. از همان آغاز کارش به عنوان مستندساز در روایت فتح تا وقتی که وارد جریان اصلی سینمای ایران شد، تاریخ معاصر جایگاهی ثابت در فیلم‌هایش داشته‌است و علاوه بر پرداختن به موضوعاتی تاریخی، در کارگردانی هم اسلوبی واقعگرایانه دارد.

اوا همه تلاشش را می‌کند تا فیلم‌ها را از نظر فنی طوری بسازد که تماشاگر را به درون فضای تاریخ سوق دهد. «ماجرای نیمروز» هرچند یک تریلر ماجراجویانه و تعقیب و گریزی است، اما مهم‌ترین فیلمی است که تاکنون درباره وقایع سال شصت ساخته شده. بحرانی‌ترین سالی که جمهوری اسلامی از سرگذرانده است.

به هرحال پرداختن به سال شصت با همه جریانات جانکاهش ( از شکست‌های عملیاتی در جنگ تحمیلی در بیرون مرزها تا مبارزه با ترورهای پرشمار مجاهدین در دل خیابان‌های پایتخت که گستره عظیمی از سران مهم مملکت تامردم معمولی کوچه و بازار را شامل می‌شد) کار هرکسی نیست.

احتیاج به تحقیقات گسترده و دسترسی به منابع تاریخی خاصی داشت که خب خوراک یک خوره تاریخ مانند مهدویان بود. «ماجرای نیمروز» وقایع دهه شصت را به‌شکلی موشکافانه و ماه به ماه مرور می‌کند و به سرانجامی قهرمانانه می‌رسد.

ماجرای نیمروز 2: رد خون

سال ساخت: ۱۳۹۷

کارگردان: محمدحسین مهدویان 

بازیگران: محسن کیایی، بهنوش طباطبایی، جواد عزتی، هادی حجازی فر، هستی مهدوی، مهدی زمین پرداز، حسین مهری

همانطور که درباره «ماجرای نیمروز» گفتیم، ساخت فیلمی درباره تاریخ مخدوش و مبهم سال شصت اصلا کار آسانی نبود، اما موفقیتش این جرات را به مهدویان داد به در اثر بعدی خود به سراغ یکی از پر حرف و حدیث ترین عملیات‌های جنگی برود؛ یعنی عملیات مرصاد یا فروغ جاویدان که در واقع بعد از اتمام جنگ و پذیرفتن قطعنامه توسط امام خمینی اتفاق افتاد.

درحالیکه مردم بعد از هشت سال داشتند نفس راحتی از اتمام جنگ طولانی و مصیبت‌بار می‌کشیدند، نیروهای مجاهدین به پشتیبانی ارتش صدام وارد خاک ایران شدند.

مهدویان در قالب تعریف یک داستان انسانی درباره زن و شوهری که جنگ آن‌ها را روبه‌روی هم قرار داده و از هم دور کرده به عملیان مرصاد نهیب می‌زند. فیلمی که هم مخالفان جمهوری اسلامی و اپوزسیون شدیدا از آن انتقاد کردند و هم مدافعان دو آتشه حکومت مانند روزنامه کیهان شدیدا به آن تاختند و این دقیقا به این معنا بود که فیلم سرجای درست خود ایستاده است.

«رد خون» آنقدر حواشی این‌چنینی داشت و بحث‌ها بر سر اینکه تاریخ را تحریف کرده یا درست به نمایش گذاشته، بر سرش در گرفت که کل روند فیلمسازی مهدویان را تحت تاثیر خود قرار داد.

بازمانده

سال ساخت: ۱۳۷۳

کارگردان: سیف الله داد

بازیگران: سلما مصری، بسام کوسا، جمال سلیمان، جیانا عید

یکی از اولین فیلم‌هایی که بعد از انقلاب اسلامی درباره فلسطین و جنگ با اسراییل ساخته شد. این فیلم علی‌رغم موضوع انقلابی‌اش یک سال در توقیف بود اما در جشنواره فجر سال بعد بسیار مورد توجه قرار گرفت. داستان فیلم که اقتباس از یک داستان فلسطینی است، در شهر حیفا و در اولین روزهای اشغال آن توسط رژیم صهیونیستی می‌گذرد.

حمله به اچ3

سال ساخت: ۱۳۷۳

کارگردان: شهریار بحرانی

بازیگران: سعید خوشدل، جعفر دهقان، محمد کاسبی، فرامرز مهرجو، حسین یاری

فیلمی که درباره یکی از مهم‌ترین عملیات‌های نظامی ایران در جنگ با عراق ساخته شده. عملیاتی در نوع خود بی‌نظیر و استثنایی که انتظارش از ایران جنگ‌زده که تسهیلات نظامی آنچنانی در اختیار نداشت، نمی‌رفت. عملیاتی که دولت‌های بزرگ جهان را که همگی پشت حکومت بعثی بودند و به او انواع سلاح‌های پیشرفته و به‌روز را می‌دادند، انگشت به دهان نگه داشت. در این عملیات ایران شماری از هواپیماهای استراتژیک عراق را در یک بمباران هوایی ساقط می‌کند.

فیلمی که البته یک اکشن جنگی هم هست اما این وجه تاریخی‌اش آنقدر مهم هست که به ابعاد اکشن تماشاگر پسندش بچربد.

فیلم‌هایی که لزوما تاریخی نیستند اما به تاریخ گریز می‌زنند

اما بسیاری از فیلم‌ها هم هستند که در دسته ژانر تاریخی قرار نمی‌گیرند، چراکه داستان یا تم اصلی روایتشان درباره اشخاص و وقایع حقیقی نیست اما با تعریف قصه خود در دوران‌های تاریخی مختلف، تماشاگر را به همان سفر در دل تاریخ می‌برند. فیلم‌های این بخش در واقع فیلم‌هایی تاریخی نیستند اما در دل تاریخ می‌گذرند و از این جهت با بازسازی دوران‌های تاریخی مختلف، حس و حالی تاریخ‌مابانه را به تماشاگر خود منتقل می‌کنند.

ناصرالدین شاه آکتور سینما

سال ساخت: ۱۳۷۰

کارگردان: محسن مخملباف

بازیگران: عزت الله انتظامی، مهدی هاشمی، محمدعلی کشاورز، اکبر عبدی، داریوش ارجمند، فاطمه معتمدآریا

فیلمی از محسن مخلباف که درباره ناصرالدین شاه است. این فیلم البته بنای خود را بر یک اتفاق تاریخی مهم یعنی ورود سینماتوگراف به ایران می‌گذارد اما به جای آن‌که به تاریخ دل دهد، وجهه‌ای فانتزی و کمدی به خود می‌گیرد. درواقع مخلباف به شکلی بازیگوشانه، تاریخ را در فیلمش تغییر می‌دهد و پادشاه بی‌لیاقت را وا می‌دارد تا در پی دل بستن به بازیگری که در فیلم «دختر لر» دیده، عطای حکومت را به لقایش ببخشد و به دنبال سینما برود.

جعفر خان از فرنگ برگشته

سال ساخت:  ۱۳۶۶

کارگردان: علی حاتمی

بازیگران: عزت الله انتظامی، محمدعلی کشاورز، حسین سرشار، ارحام صدر

این فیلم علی حاتمی اقتباسی از نمایشنامه مهم حسن مقدم یعنی «جعفرخان از فرنگ آمده»‌است. اما حاتمی مایه‌های مورد نظر خود در مزمت غرب‌زدگی را به نمایشنامه اضافه کرده و بر همین مبنا تغییرات جدی در متن اصلی به‌وجود آورده که عمده آن متوجه پرداخت قهرمان فیلم یعنی جعفرخان است که در فیلم حاتمی سویه‌های منفی‌اش بیشتر شده. یک عمل هوشمندانه که مرحوم حاتمی متناسب با شرایط زمانه در سال ساخت فیلم آن‌را  پیاده می‌کند.

او همچنین دوره تاریخی نمایشنامه که عصر قاجار است را به دوران پهلوی می‌آورد تا مضامین فرامتنی فیلم بیش از پیش مهم جلوه کند.

شیر سنگی

سال ساخت: ۱۳۶۵

کارگردان: مسعود جعفری جوزانی

بازیگران: علی نصیریان، عزت الله انتظامی، ولی الله شیراندامی، علیرضا شجاع نوری، حمید جبلی، احمد هاشمی

فیلمی از مسعود جعفری جوزانی که از جمله کارگردانان پیش‌کسوتی است که همواره به تاریخ نظر داشته است. این فیلم دهه شصتی هرچند درباره یک واقعه مشخص نیست و اتفاق اصلي‌اش یعنی قتل یک سرباز انگلیسی به‌دست یک جوان شجاع از تبار ایل بختیاری داستانی خیالی است، اما کلی مابه‌ازای تاریخی دارد.

جوزانی در بستر داستان خود سعی می‌کند شرایط حضور انگلیسی‌ها و کاپیتالیسون آن دوران را مورد بررسی قرار دهد که به‌شکلی غیر رسمی ایران را بدل به مستعمره بریتانیای کبیر کرده بود.

کشتی آنجلیکا

سال ساخت: ۱۳۶۷

کارگردان: محمد بزرگ نیا

بازیگران: عزت الله انتظامی، داریوش ارجمند، مهدی فتحی، مجید مظفری، پرویز پورحسینی، سوگند رحمانی، آتیلا پسیانی، کتایون ریاحی

«کشتی آنجلیکا» هم فیلمی است که حضور بریتانیا کبیر یا همان کشور انگلستان در ایران و استعمار غیررسمی‌ آنان مبنای داستانش می‌شود.

داستان این فیلم در جنوب ایران و خلیج فارس می‌گذرد و حکمرانی انگلستان بر خلیج را فارس را در لوای روایت ماجراجویانه خود مورد بررسی قرار می‌دهد.

در اواخر دوره قاجار یک ناخدا از مختصات کشتی غرق شده با گنجی ارزشمند خبردار می‌شود و درحالی به جست و جوی گنج می‌رود که هم دربار حاکم شیراز و هم انگلیسی‌های مستقر در خلیج فارس در صدد هستند گنج را تصاحب کنند.

جامه دران

سال ساخت: ۱۳۹۳

کارگردان: حمیدرضا قطبی

بازیگران: مصطفی زمانی، نقی سیف جمالی، سیاوش چراغی پور، پگاه آهنگرانی، مهتاب کرامتی

«جامه دران» یک فیلم درام خانوادگی محصول سال ۱۳۹۳ است که داستان دختری را تعریف می‌کند که بعد از مرگ پدرش متوجه روابط ناگفته‌ای  از زندگی او می‌شود و برای کشف حقیقت زیست پدر توسط دختر، فیلم به دوران تاریخی متعددی سفر می‌کند . در هر دوره داستانی را تعریف می‌کند که در نهایت منجر به شناخت پدر متوفی می‌شود.

پستچی سه بار در نمی زند

سال ساخت: ۱۳۸۷

کارگردان: حسن فتحی

بازیگران: محمدرضا فروتن، باران کوثری، رویا تیموریان، امیر جعفری، لیلا زارع، علی نصیریان، پانته آ بهرام

حسن فتحی  هم از آن کارگردانانی است که همواره نگاهی خاص به تاریخ داشته. تاریخ در فیلم‌ها و سریال‌های او همواره نقش پررنگی ایفا می‌کرده‌اند. او دو تا از بهترین سریال‌هایی که در بستر تاریخ می‌گذرند یعنی «مدار صفر درجه» و «شهرزاد» را ساخته است.

علاقه فتحی خصوصا به ادبیات هر دوره تاریخی، جالب توجه است که در فیلم «پستچی سه‌بار در نمی‌زند» بدل به دغدغه‌اصلی و وجه برتری فیلم می‌شود. فیلم «پستچی سه بار در نمی‌زند» داستان خود را در سه دوره تاریخی مختلف در یک خانه پی می‌گیرد. زمان حال، دوره پهلوی و عصر قاجار و در هر اپیزود، یکی از دوران تاریخی را بازسازی می‌کند. همانطور که گفته شد ادبیات و سبک دیالوگ‌نویسی هر دو متفاوت است و جالب‌ترین و غنی‌ترین ویژگی فیلم را شکل می‌دهد.

اژدها وارد می‌شود!

سال ساخت: ۱۳۹۴

کارگردان: مانی حقیقی

بازیگران: امیر جدیدی، احسان گودرزی، نادر فلاح، علی باقری

«اژدها وارد می‌شود» یکی از آن فیلم‌هایی است که تاریخ را به‌شکل خلاقانه‌ای مورد استفاده قرار می‌دهد و توهم واقعه‌نگاری یک داستان واقعی را را برای تماشاگر ایجاد می‌کند. شروع فیلم با نماهایی زیبا و درخشان از جزیره‌ای در دهه چهل است. یک زندانی تبعیدی خودکشی کرده و مامور پرونده وارد جزیره می‌شود تا راز مرگ او را کشف کند.

در اوج هیجان سکانس ابتدایی فیلم، حقیقی با یک کات مدرن، فیلم را به زمان حال می‌برد و درحالیکه خود در جایگاه کارگردان جلوی دوربین نشسته به تماشاگر می‌گوید این داستان را از صندوقچه کارهای پدرش پیدا کرده. همین کات است که توهم واقعیت را به مخاطب می‌دهد تا او در طول فیلم مادام به این فکر کند که آیا دارد ماجرایی واقعی را می‌بیند یا همه این‌ها ساخته خیال کارگردان هستند؟

بازسازی دهه چهل در طراحی لباس و اکسسوری‌های صحنه به‌خوبی از کار درآمده‌اند.

خبر مرتبط:

۱۰ سریال برتر تاریخی و پربازدید IMDb برای طرفداران ژانر تاریخی